Υπόκλιση στον «Πολίτη Κέιν»! (pics & vid)
Το σινεμά οφείλει πάρα πολλά στον Όρσον Ουέλς. Η τέχνη γενικότερα. Όχι γιατί έφτιαξε καλές ταινίες ή έκανε πράγματα προκλητικά και πρωτοποριακά για την εποχή του. Ο λόγος που πρέπει να τον τιμούν οι επίγονοι του είναι ότι μπόρεσε να αποτυπώσει τη φενάκη της επαγγελματικής επιτυχίας αντιμετωπίζοντας με θάρρος την ανελέητη αλήθεια.
Την αλήθεια που θέλει αυτόν που επιτυγχάνει να έχει θυσιάσει κάτι από τον εαυτό του. Να έχει αφήσει τον άνθρωπο που ήταν κάποτε για χάρη αυτού που είναι τώρα και κάθε του κίνηση να ορίζεται από την ιδιοτέλεια και την ανάγκη απόκτησης δύναμης. Ο Ουέλς έκανε πράξη τον αφορισμό του Φρήντριχ Νίτσε, τη βεβαιότητα του ότι “η αλήθεια είναι άσχημη. Και έχουμε την τέχνη για να μη μας σκοτώσει η αλήθεια”. Η απόλυτη επιτυχία, λοιπόν, βασίζεται σε μια αδυσώπητη αλήθεια: κρύψε όλα όσα σε καθιστούν αδύναμο και γίνε ο άνθρωπος που θα φτάσει στην κορυφή με κάθε τρόπο. Ο “Πολίτης Κέιν” είναι η 3η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.
“Είναι καταπληκτική!”
Η αφίσα της ταινίας, πέρα από τα στοιχεία ταυτότητας, έγραφε σε κάποιο σημείο ότι είναι “είναι καταπληκτική”. Ήταν η πρώτη δουλειά του Όρσον Ουέλς στον κινηματογράφο και οι κριτικές που δέχτηκε ήταν γεμάτες δέος. Όπως αυτή του Μπόσλι Κρόουθερ στους “New York Times”, ο οποίος έγραψε ότι “είναι ίσως η πιο εντυπωσιακή ταινία που είδα ποτέ”. Και έτσι ήταν.
Για πάρα πολλά χρόνια (από το 1962 ως το 2002) ήταν στην πρώτη θέση των λιστών έγκυρων κινηματογραφικών περιοδικών. Μέχρι την ξεπεράσει ο “Δεσμώτης του ιλίγγου” του Άλφρεντ Χίτσκοκ, ήταν σαν μην υπήρχε άλλη επιλογή για την κορυφή. Η κατάληψη του νούμερο δεν δήλωνε μόνο τη διαχρονική αξία της, αλλά και το δυσθεώρητο καλλιτεχνικό μέγεθος της που φάνταζε αδύνατο να ξεπεραστεί.
Ο 21ος αιώνας, και ιδιαίτερα η 2η δεκαετία του, έβαλε περισσότερο κόσμο στις ψηφοφορίες, νεότερο και με διαφορετικές προσλαμβάνουσες. Μάλιστα, το 2015, οι χρήστες της παγκόσμιας κινηματογραφικής βάσης δεδομένων, του IMDB, προτίμησαν το “Τελευταία έξοδος: Ρίτα Χέιγουορθ” ρίχνοντας πολύ χαμηλά τον “Πολίτη Κέιν”. Αυτό όμως δεν αλλάζει το γεγονός ότι η αγάπη που έχουν για το έπος του Ουέλς, σκηνοθέτες, κριτικοί και φοιτητές κινηματογράφου, δεν υπάρχει σε κανένα άλλο φιλμ.
Μάθημα κινηματογράφησης
Το 1946, ο γάλλος ιστορικός του σινεμά Ζορζ Σαντούλ, απέρριψε τον “Πολίτη Κέιν” χαρακτηρίζοντας τον “εγκυκλοπαίδεια παλιών τεχνικών” και ενώ προσπάθησε να αποδυναμώσει τη φήμη του δημιουργού ως καινοτόμου, ασυνείδητα συνόψισε τη γοητεία του. Ναι, η ταινία είναι εγκυκλοπαίδεια τεχνικών, ένα σχολείο 114 λεπτών που παραδίδει μαθήματα κινηματογράφησης. Ο Ουέλς δείχνει τι είναι η βαθιά εστίαση και η πίσω προβολή, τα ακραία κοντινά πλάνα και οι επικαλυπτόμενοι διάλογοι. Κάτι ανάλογο -σε επίπεδο τεχνικών επιτευγμάτων, πρωτοπορίας κτλ- είδε το κοινό στο “Θωρηκτό Ποτέμκιν” του Σεργκέι Αϊζενστάιν. Η τελευταία επίδειξη σκηνοθετικής μαεστρίας είναι το “Άλογο του Τορίνο”, του Μπέλα Ταρ, το 2011. Βέβαια, υπάρχει κάτι που κάνει το σκηνοθέτη Ουέλς να ξεχωρίζει και αυτό είναι η ιδιότητα του, τότε, ως μαθητή! Ο “Πολίτης Κέιν” ήταν μάθημα και για τον Ουέλς, αφού ήταν το πρώτο του μεγάλο καλλιτεχνικό έργο στον κινηματογράφο. Τα όσα κατάφεραν να ξεχωρίσουν κριτικοί και σκηνοθέτες προκαλούν ακόμη και τώρα θαυμασμό. Ένα απ' αυτά το διαβάζουμε στο cine.gr και κάνει λόγο για “εστιασμένη λήψη αντικειμένων που βρίσκονται μακριά, με άλλα που βρίσκονται κοντά, με σκοπό αρχικά να μπερδέψουν τον θεατή, αλλά τελικά να μεταδώσουν με εικόνα την ψυχολογία του Κέιν”.
Όχι μια κοινή βιογραφική ταινία
Ο Ουέλς, φυσικά, αφηγείται μια ιστορία και αυτή αφορά τη ζωή του Τσαρλς Φόστερ Κέιν, μεγιστάνας του Τύπου με τεράστιο πλούτο και επιρροή, χωρίς όμως να επιτυγχάνει όσο θα ήθελε πολιτικά, αλλά και χωρίς να λαμβάνει την αγάπη που λαχταρά. Ο Κέιν είναι η φανταστική εκδοχή του Ουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ και είναι αυτός ο θηριώδης κεντρικός χαρακτήρας που δίνει τη μεγάλη σημασία και τη συνάφεια που “κουβαλά” η ταινία. Οι παραλληλισμοί με πρόσωπα της σημερινής εποχής άμεσοι: Ρούμπερτ Μέρντοχ, Ντόναλντ Τραμπ... Ωστόσο, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μία κοινή βιογραφική ταινία. Ο “Πολίτης Κέιν” είναι παζλ που συνενώνει πολλαπλούς αφηγητές και απόψεις και γι' αυτό δεν είναι εύκολη η ειδολογική κατάταξη του. Ίσως “δράμα μυστηρίου”, αλλά από το ξεκίνημα δεν μπορείς να είσαι για τίποτα σίγουρος.
Η ταινία ανοίγει με τη μουσική του Μπέρναρντ Χέρμαν, με τις οδυνηρές και θλιβερές συγχορδίες του, και την εικόνα ενός κάστρου σε μια ομιχλώδη κορυφή λόφου. Θα μπορούσαμε να είμαστε σε μια περιοχή τρόμου. Μετά η κάμερα μας βάζει μέσα και ένα περίεργο μοντάρισμα ξεκινά: μια χιονοθύελλα, μια σφαίρα χιονιού, το στόμα του Κέιν καθώς εκστομίζει την τελευταία του λέξη, “Rosebud”(Ροδάνθος). Δυο λεπτά μέσα στην ταινία και δεν πρόκειται για φιλμ τρόμου, αλλά σουρεαλιστικό πείραμα άξιο των Νταλί, Μπουνιουέλ.
Η προσωπικότητα του Ουέλς πάνω απ' όλα
Όσο προχωρά η ταινία καταλαβαίνουμε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα καλειδοσκόπιο. Από ψευτό-ντοκιμαντέρ, ξαφνικά σε ένα “Ντικενσιανό” σκηνικό από την παιδική ηλικία του Κέιν. Ύστερα πάμε σε ένα υβρίδιο κωμωδίας και μετά παρακολουθούμε ένα πολιτικό δράμα, μετά μια φάρσα και ένα μελόδραμα. Μέσα σε αυτόν τον ορυμαγδό ένας ρεπόρτερ δεν σταματά να ψάχνει τι σημαίνει η τελευταία λέξη του Κέιν. Η προσήλωση στα τεχνικά χαρακτηριστικά και στην εναλλαγή των ειδών αδικεί το φιλμ, αφού προσφέρει άφθονη ψυχαγωγία. Κυρίως λόγω του σεναρίου, το οποίο έγραψε ο Ουέλς μαζί με τον Χέρμαν Μάνκιεβιτς. Όλα τα προηγούμενα όμως δεν μπορούν να επισκιάσουν την προσωπικότητα του Όρσον Ουέλς. Η ζωντάνια του είναι που “κινεί” την ταινία και την κάνει ακόμη και σήμερα να λάμπει. Πότε άλλοτε στοχασμός πάνω στην αποτυχία, τη λύπη και τη σκληρότητα του χρόνου δεν ήταν τόσο ζωηρός, τόσο καθαρός με απίστευτη ενέργεια.
Ο Ουέλς ήταν μόλις 25 ετών όταν παίχτηκε ο “Πολίτης Κέιν”. Ήδη σταρ στο θέατρο και το ραδιόφωνο, τον πλησίασε η κινηματογραφική εταιρεία “RKO” και του υποσχέθηκε ότι μπορούσε να κάνει όποιο φιλμ ήθελε χωρίς την παραμικρή επέμβαση. Ο Ουέλς είχε τον απόλυτο έλεγχο και στην πρώτη ταινία που σκηνοθέτησε υπέγραψε ένα αριστούργημα.
-Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το BBC
