Ο Θωμάς ή Μάκης Μαυρομιχάλης, κατά κόσμον Μάκης Μανάβης, είναι η ζωντανή ιστορία των οπαδών του ΠΑΟΚ. Μεγαλούργησε στα τσιμέντα της Τούμπας, γαλούχησε γενιές ΠΑΟΚτσήδων, στρατολόγησε και έπλασε μια ολόκληρη γενιά οπαδών, είναι ο εκφραστής και ο πρωταγωνιστής δεκάδων ιστοριών «μάχης» που γράφτηκαν στους δρόμους.

Ο Μάκης ήταν ποδοσφαιράνθρωπος. «Εξπέρ» των γηπέδων. Ήξερε απέξω κι ανακατωτά τα σκαλοπάτια. Είναι ιστορικά καταγεγραμμένο, το επιβεβαιώνουν οι «παλιοί» των γηπέδων, ότι «έκανε κερκίδα» μέσα στη «Θύρα 7», στη «Θύρα 13», στη «Θύρα 3». Παντού. Προσθέστε δε, ότι ουδέποτε οδήγησε τον κόσμο του ΠΑΟΚ σε επεισόδια, εμπνεύστηκε και εφάρμοσε όλα τα σχέδια δράσης, κυρίως τη δεκαετία του ’80, πηγαίνοντας ένα πιστό κοινό της «ασπρόμαυρης» ιδέας σ’ όλα τα γήπεδα της χώρας, χωρίς καμία συνοδεία αστυνομικών, το έβαλε στο γήπεδο, και μετά το επέστρεφε πίσω στα σπίτια του.

«Προσέχουμε το διπλανό μας», έλεγε με νόημα «όσοι πάμε τόσοι γυρνάμε», νοιαζόταν πραγματικά για όλους. «Με ποιόν θα καθίσουν στο πούλμαν, αν έχουμε να φάμε, μη μπλέξουμε μη μείνει κανείς μας πίσω, για όλα. Άνθρωπος αληθινός, γνήσιος και όχι δήθεν! ‌Μας έμαθε να είμαστε η γροθιά του χεριού και όχι σκόρπια δάχτυλα», θυμάται ο Χρήστος Παπανικολάου, ένα από τα «παιδιά του», που μεγάλωσαν δίπλα του, ανδρώθηκε δίπλα του, απ’ τους λίγους που ξέρουν τόσο καλά την ιστορία του…

Αυτοί που νιώθουν από ΠΑΟΚ, όσοι έχουν φάει τις ζωές τους στα τσιμέντα, λένε με περηφάνια πως «ΠΑΟΚ, είναι οι αγώνες του Λαού του», γιατί όπως εξηγούν «για να κάνεις μεγάλο τον ΠΑΟΚ, πρέπει πρώτα να τον γνωρίσεις». Η περίπτωση των ΠΑΟΚτσήδων είναι, ίσως, μοναδική, με τη φήμη τους να έχει ταξιδέψει στα πέρατα της οικουμένης κάνοντας γνωστό το όνομα του ΠΑΟΚ σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Ένας άνθρωπος που έχει γνωρίσει διαχρονικά την απόλυτη δόξα του οπαδισμού, ο Μάκης Μαυρομιχάλης διαθέτει στο μυαλό όλων των οπαδών όλα εκείνα τα στοιχεία που τον κάνουν να στέκεται, ακόμα και μετά από τόσα χρόνια, τόσο ψηλά που κανένας από αυτούς που ηγήθηκαν σε οπαδικό κίνημα, είτε του ΠΑΟΚ είτε άλλης ομάδας δεν μπορούν να τον πλησιάσουν!

Η πρωτοπορία στην σκέψη και στη δράση, όπως η αξέχαστη ιστορία, η μοναδική στιγμή στα οπαδικά χρονικά, με τους περίφημους «τενεκέδες» στον προημιτελικό του κυπέλλου Ελλάδας το 1980 στο Καυτανζόγλειο κόντρα στον Άρη, έφερε φαρδιά πλατιά την υπογραφή του.

Οι παλιότεροι ΠΑΟΚτσήδες είναι πεπεισμένοι πως «αν δεν υπήρχε ο Μάκης Μανάβης δε θα είχαν καταγραφεί τόσες και τόσες χρυσές σελίδες οπαδικής ιστορίας»! Αυτός ο «Στρατηλάτης» της «ασπρόμαυρης» κερκίδας, εμπνευστής δεκάδων συνθημάτων που άφησαν εποχή, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο γιγάντωμα του ΠΑΟΚ από το λαό του, συνέβαλε τα μέγιστα στο οικοδόμημα του λαοφιλούς συλλόγου, όσοι τον γνώρισαν λένε -και μεταξύ μας δεν έχουν άδικο- ότι δε θα μπορούσε να ηγηθεί κάποιου άλλου λαού, παρά μόνο του ΠΑΟΚ!

Βίωσα από πρώτο χέρι, πιτσιρικάς στην 4Α, έντονες στιγμές πάθους και μεγαλείου της «ασπρόμαυρης» κερκίδας. Ένα ποτάμι κόσμου, άνθρωποι διαφορετικών τάξεων, μια ομάδα που «έπαιζε μπάλα» στην εξέδρα κι έμοιαζε λες και ήταν «συμφωνική ορχήστρα», με τον Μάκη σε ρόλο μαέστρου να κρατάει την μπαγκέτα και να δίνει το ρυθμό.

Ζητούσε από μικρούς και μεγάλους, από αγνώστους μέχρι και τα δικά του «παιδιά», τα γνωστά «Μαναβόσκυλα», πειθαρχία και πίστη. Μόλις ανέβαινε στο σκαλοπάτι κι έπαιρνε τη θέση του στα τσιμέντα της Τούμπας, κάτω ακριβώς από το ιερό πανό της «Θύρας 4», όλοι σιωπούσαν. Αυτός έδινε το πρώτο σύνθημα, μέχρι τότε επικρατούσε οχλαγωγία, ο καθένας έκανε και έλεγε ότι ήθελε. Όταν, όμως, σήκωνε το χέρι επικρατούσε άκρα του τάφου σιωπή.

«Δεν ήθελε με τίποτα να περιτριγυρίζεται από γλύφτες και χειροκροτητές. Ήθελε η διαδικασία να μοιάζει δημοκρατική, μέχρι εκεί που δεν θα άγγιζε, το «καλό του ΠΑΟΚ». Όταν το αισθανόταν αυτό, γινόταν απόλυτος. Όπως οι στρατηγοί στη μάχη», λέει ο Χρήστος σκιαγραφώντας το προφίλ μιας πολύ έντονης προσωπικότητας.‌ Ένα άλλο χαρακτηριστικό σημείο που έπαιξε τον δικό του καθοριστικό ρόλο στην γιγάντωση του οπαδικού κινήματος του ΠΑΟΚ, μετέπειτα, ήταν ότι μάθαινε στον ΠΑΟΚτσή να ξεχωρίζει τη λεπτή γραμμή που χωρίζει τη μαγκιά, από την αλητεία και έδινε τα πάντα για να σε κρατήσει με τον τρόπο του, από την περιοχή του μάγκα. Όσο καλά να προσπαθούσε κάποιος να κρύψει το φιλότιμο του, ο Μάκης είχε πάντα τον τρόπο να διεισδύει και να του το ξεκλειδώνει. Αυτό το αίσθημα γαλούχησε γενιές ΠΑΟΚτσήδων και έκανε τον κόσμο του «Δικεφάλου», να γεμίζει με οπαδούς των οπαδών του. Είναι σα να είναι πάντα παρών, σε κάθε αγώνα, σε κάθε εκδήλωση του συλλόγου. ‌Αυτός ήταν και ο λόγος που πολλοί πρόεδροι, σε ότι γινόταν και δεν τους πολυάρεσε, έβλεπαν το φάντασμα του!

‌Είχε τον τρόπο του να σε κεντρίζει, να σε κάνει να γίνεσαι καλύτερος για να κερδίσεις το σεβασμό του. Ο τρόπος συμπεριφοράς, οι κινήσεις, ακόμα και η ομιλία, ήταν ικανά φανερώσουν σε κάποιον που ήταν γνώστης, το από πού προέρχεσαι και σε έναν άσχετο να τον κάνουν να πελαγώσει και δεκάδες άλλα είναι πράγματα που δεν τα έχουν διδαχθεί ούτε στα Χάρβαρντ, ούτε στα Γέιλ! Όσοι πέρασαν από αυτό το μεγάλο σχολείο αρίστευσαν στο πανεπιστήμιο της ζωής.

Η απόφαση του να αποσυρθεί από τα κοινά, συνέπεσε χρονικά με το σπάσιμο της 23χρονης παράδοσης. Όσα χρόνια ο «Δικέφαλος» πετύχαινε τη μια νίκη μετά την άλλη επί του Ολυμπιακού, ο Μάκης ήταν στο γήπεδο. Όταν οι «ερυθρόλευκοι» κατόρθωσαν και κέρδισαν, μετά από 19 ήττες και 2 ισοπαλίες, ο Μάκης έλειπε από την Τούμπα!

Είχε προηγηθεί ο πρώτος τελικός του κυπέλλου (εκείνη τη χρονιά ο τελικός ήταν διπλός) στις 20 Μαΐου 1992 ανάμεσα σε ΠΑΟΚ και Ολυμπιακό, όπου είχαν γίνει μεγάλα επεισόδια και με το πρόσχημα αυτό, ενδεχομένως και με την ενθάρρυνση της διοίκησης Βουλινού, «κρατήθηκε» στο Αστυνομικό τμήμα της Τούμπας προληπτικά. Έτσι την αποφράδα για τους απανταχού ΠΑΟΚτσήδες ημέρα της 24ης Μαΐου, που έσπασε η παράδοση της Τούμπας, δεν ήταν παρών και η εικόνα της Τούμπας, δε θύμιζε σε τίποτα το γήπεδο-καμίνι που έχουμε συνηθίσει.

H «ασπρόμαυρη» ΠΑΕ θα τιμήσει πριν από το ντέρμπι με τον Ολυμπιακό τον Μάκη Μαυρομιχάλη για την τεράστια προσφορά του στο σύλλογο. Αρκετοί πρόεδροι επιχείρησαν τα προηγούμενα χρόνια να τον τιμήσουν, ωστόσο εκείνος ήταν αρνητικός, όταν όμως πληροφορήθηκε ότι αυτό αποτελεί επιθυμία της οικογένειας Σαββίδη αποδέχθηκε την τιμή.

Ο Ιβάν και ο Γιώργος Σαββίδης στάθηκαν δίπλα του στο πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας, που αντιμετώπισε τους προηγούμενους μήνες, ο Μάκης δείχνει να αντιλαμβάνεται την τεράστια προσφορά του ομογενή επιχειρηματία, λέει και δεν έχει άδικο, ότι είναι ο ηγέτης που έλειπε και αυτός που τον εμπνέει!

Ο «Στρατηγός» θα επιστρέψει την Κυριακή στην Τούμπα. Θα τιμηθεί από τον Γιώργο Σαββίδη, μ' ένα συμβολικό δώρο που ο ίδιος ζήτησε -«τι να τις κάνω τις πλακέτες, εγώ, φέρτε μου κάτι άλλο...», έλεγε με τη χαρακτηριστική ομιλία του- από τους ανθρώπους της ΠΑΕ- θα πατήσει το χορτάρι και θα δώσει πρώτος το σύνθημα με τα «χέρια», όπως παλιά, προς το Λαό του ΠΑΟΚ.

Και είναι σίγουρο ότι θα ραγίσουν τα τσιμέντα...