• Πρώτος ο Παπαδιαμάντης
• "Ω γλυκύ μου έαρ"

Η προσμονή και η ελπίδα του ανθρώπου στην άνοιξη δικαιώνονται. Φωτοστέφανο αυτής το Πάσχα και κάτω απ’ αυτό τα λόγια, οι ύμνοι. Η ελληνική ποίηση πάντα έβλεπε, αναζητούσε, την ομορφιά, υποκλινόταν στον θάνατο και στο θαύμα της Ανάστασης. Η μεγάλη θρησκευτική εορτή φέρει όλα τα στοιχεία της υψηλότερης μορφής λόγου, της ποίησης: κάλλος, ταπείνωση, σιωπή, πένθος, υπομονή, ξέσπασμα. Τα βαριά σύννεφα της ατμόσφαιρας, οι παύσεις που προηγούνται και ο σεβασμός, η κατάνυξη, των ανθρώπων γίνονται έρημο τοπίο στο οποίο το χώμα περιμένει τις στάλες τις λεκτικές, τις συγγραφικές. Κάθε φορά και μια απάντηση, μια ερώτηση, μια προσευχή κι ένα τάμα. Στην ιστορία της ελληνικής ποίησης, της λογοτεχνίας, υπήρξαν πολλοί δημιουργοί που τίμησαν την πρόσκληση-πρόκληση της φύσης και της γιορτής. Αναζητώντας τα πασχαλινά, τα ιερά, ποιήματα βρήκαμε τον ανώνυμο δημιουργό, τον Διονύσιο Σολωμό, τον Κώστα Βάρναλη, τον Γιάννη Ρίτσο, τον Νίκο Καρούζο και τον “άγιο” των ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Το έαρ, το ανέσπερο φως που σιγοκαίει στις ψυχές μας, που γλυκαίνει τις καρδιές και ομορφαίνει τις ματιές, το έαρ που τα χρυσοπράσινα άμφια του φορά και έρχεται σε μας κάθε χρόνο, όπως και τα λόγια των ποιητών, των λογοτεχνών μας. Καλή Ανάσταση σε όλους!

Πρώτος ο Παπαδιαμάντης

Αν θέλουμε να ορίσουμε σημείο αφετηρίας σε αυτή τη σχέση είναι του Παπαδιαμάντη ο λόγος η αρχή. Όχι για λόγους χρονικής ευταξίας, αλλά για λόγους ορθής –ηθικής- αντιμετώπισης των πραγμάτων. Η “απάντηση” στο διαχρονικά ταπεινό, ευσεβές, άγιο, είναι το κείμενο που έγραψε ο Παπαδιαμάντης στις 6 Μαΐου 1888, ανήμερα του Πάσχα. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Εφημερίς” με τίτλο “Το Πάσχα”. Παραθέτουμε δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα.

«Αναστάσεως ημέρα και λαμπρυνθώμεν... Πάσχα το τερπνόν, Πάσχα Κυρίου, Πάσχα. Πάσχα πανσεβάσμιον ημίν ανέτειλε. Πάσχα, εν χαρά αλλήλους περιπτυξώμεθα...Ω Πάσχα, λύτρον λύπης. Πάσχα άμωμον, Πάσχα μέγα, Πάσχα το πύλας ημίν του παραδείσου ανοίξαν. Πάσχα πάντας αγιάζον πιστούς...»

Δια τοιούτων στιχηρών, εξ ων αναπέμπεται ευφροσύνη και αγαλλίασις ανεκλάλητος, η Εκκλησία υμνεί και πανηγυρίζει την Ανάστασιν του Σωτήρος. Η λέξις Πάσχα επενεργεί μαγικώτατα επί των οσίων υμνογράφων και λησμονούσιν επί βραχύ το αυστηρόν και μελαγχολικόν κάλλος, όπερ χαρακτηρίζει τας εμπνεύσεις των προ της απαλής και Λυδικής, ως ειπείν, αρμονίας, ήτις αυτόματος διαχέεται από των ιερών αυτών φορμίγγων επί τω τρισμεγίστω αγγέλματι. Η Εκκλησία, αποβάλλουσα την πένθιμον περιβολήν, ενδύεται λευκήν και φεγγοβόλον στολήν, ως αν αντανακλά επ’ αυτής η λευκότης και η λάμψις του αγγέλου, του αποκυλίσαντος τον λίθον του μνημείου. […]

Αλλά πόσον διάφορον εικόνα παριστά η φύσις παρ’ ημίν, όταν οι κώδωνες των εκκλησιών εξαγγέλλωσι χαρμοσύνως την Ανάστασιν! Το έαρ συνεορτάζει μετά της Εκκλησίας, η φύσις συναγάλλεται μετά της πίστεως. Οι θύμοι των ορέων μοσχοβολούσιν, ο σμαράγδινος μανδύας των πεδιάδων ανακινείται ηρέμα υπό της ζεφυρίτιδος αύρας και στίλβει διακέντητος εκ λευκανθέμων, αι ευωδίαι των εσπεριδοειδών βυθίζουσι τας ψυχάς εις μυστικάς εκστάσεις, τα ρόδα τα εφήμερα, τα αιώνια ρόδα, ξανθά, λευκά, ωχρά, πορφυρά, διηγούνται την δόξαν του Κυρίου. Η Άνοιξις, ως άλλη μυροφόρος, ως της Μαγδαληνής Μαρίας αδελφή, κηρύσσει δια μυρίων στομάτων ότι «εώρακε τον Κύριον”.

"Ω γλυκύ μου έαρ"

Ο Παπαδιαμάντης και η δέηση-απάντηση στο μήνυμα της Λαμπρής και μετά τα ποιητικά πυροτεχνήματα, τα πάντα φωτεινά, εκρηκτικά, ταπεινά λόγια. Αρχή με τον “Επιτάφιο Θρήνο”, που ήταν πάντα στη μιλιά και στην προσευχή μας, ανωνύμου ποιητή:

Ω γλυκύ μου έαρ/γλυκύτατον μου τέκνον/

πού έδυσου το κάλλος;

Η δάμαλις το μόσχον/εν ξύλω κρεμασθέντα/

ηλάλαζεν ορώσα.

Ως φως των οφθαλμών μου/γλυκύτατον μου τέκνον/

πώς τάφω νυν καλύπτη;

Τον ανώνυμο συναντά ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός και ιδού το “σολωμικό” απόσπασμα από το ποίημα “Η ημέρα της Λαμπρής”:

Χριστός ανέστη! Νέοι, γέροι και κόρες,

όλοι, μικροί-μεγάλοι, ετοιμαστήτε

μέσα στες εκκλησίες τες δαφνοφόρες

με το φως της χαράς συμαζωχτήτε

ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες

ομπροστά στους Αγίους και φιληθήτε!

Φιληθήτε γλυκά, χείλη με χείλη

πέστε Χριστός ανέστη, εχθροί και φίλοι!

Ο πιστός και αγωνιστής Κώστας Βάρναλης μας δίνει απόσπασμα από το “Οι πόνοι της Παναγίας”:

Πού να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάσουν οι κακοί;

Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποια κορφήν ερημική;

Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ’ άδικο φωνάξεις

Ξέρω πως θαχεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,

που με τα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις.

Ο Γιάννης Ρίτσος μας μεταφέρει τον απαιτητικό και ευωδιαστό ήχο, αυτό που ακούμε στην “Εαρινή Συμφωνία”:

Άκου τα σήμαντρα

των εξοχικών εκκλησιών.

Φτάνουν από πολύ μακριά

από πολύ βαθιά.

Απ’ τα χείλη των παιδιών

απ’ την άγνοια των χελιδονιών

απ’ τις άσπρες αυλές της Κυριακής

απ’ τ’ αγιοκλήματα και τους περιστερώνες

των ταπεινών σπιτιών.

Το προσωρινό τέλος δια χειρός Νίκου Καρούζου. Απόσπασμα από το ποίημα “Άσμα μικρό”:

Χάθηκε αυτός ο οδοιπόρος.

Είχε συνάξει λίγα φύλλα

ένα κλαδί γεμάτο φως

είχε πονέσει.

Και τώρα χάθηκε...

Αγγίζοντας αληθινά πουλιά στο έρεβος

αγγίζει νέους ουρανούς

η προσευχή του μάχη.

Εαρ μικρό έαρ βαθύ έαρ συντετριμμένο

Πηγές

-“Το Πάσχα στην ελληνική ποίηση” [εφ. Ριζοσπάστης, επιμέλεια: Αρ. Ελληνούδη]

-Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης “Το Πάσχα” [sansimera]