• Βιέννη: Η πρωτεύουσα του πνεύματος
• Η δημόσια σφαίρα και η κατανόηση του νέου αθλήματος
• Ματίας Χίντελαρ, ο μποέμ εκφραστής του κινήματος

Η πνευματική σκηνή του ποδοσφαίρου έχει σημειώσει μια τρομερή ανάκαμψη με την εμφάνιση δημοσιεύσεων οι οποίες αναλύουν και τις τελευταίες εξειδικευμένες και συναρπαστικές πτυχές του εν λόγω παιχνιδιού. Παράλληλα, η επανάσταση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μας επέτρεψε να συνεργαστούμε πιο στενά με τακτικούς θεωρητικούς και ειδικούς, δίνοντας την ευκαιρία στην κατανόηση των αποχρώσεων του παιχνιδιού.

Ουσιαστικά, γνωρίζουμε περισσότερα για το ποδόσφαιρο από ποτέ. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε την εμφάνιση αυτής της όψης της ποδοσφαιρικής κουλτούρας κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου στα διάσημα καφέ της Βιέννης. Σε αυτά τα καφέ το ποδόσφαιρο ξέφυγε από ένα απλό άθλημα, αλλά έγινε μια πνευματική επιδίωξη, και βοήθησε στη δημιουργία μιας από τις πιο υπέροχες διεθνείς πλευρές όλων των εποχών.

Η ιδέα του διανοούμενου είναι σαφώς ευρωπαϊκή, ειδικότερα της ηπειρωτικής Ευρώπης. Το ποδόσφαιρο στο Ηνωμένο Βασίλειο έγινε σημείο συζήτησης σε παμπ και εφημερίδες. Οι Αυστριακοί διανοούμενοι, ωστόσο, το θεώρησαν ως το μέρος (μικρόκοσμος) αντανακλά το σύνολο (μακρόκοσμος) και αντίστροφα.

Βιέννη: Η πρωτεύουσα του πνεύματος

Μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, το 1918, η Βιέννη παρακολούθησε από πολύ κοντά τη ραγδαία αποσύνθεση των αναχρονιστικών ιδεών του παρελθόντος. Την εποχή εκείνη το μόνο πραγματικό Πανεπιστήμιο της Αυστρίας είχε την έδρα του εκεί και όλες οι λειτουργίες του συγκεντρώνονταν σε ένα κτίριο της πόλης. Αυτή η συγκέντρωση χαρακτήριζε και την πνευματική ζωή της πόλης γενικότερα.

Ήταν μια πόλη όπου όλοι οι διανοητές γνωρίζονταν έστω και ελαφρώς μεταξύ τους, πράγμα που ευνοούσε την αλληλεπίδραση των νέων ιδεών και τη διάχυσή τους σε όλους τους επιστημονικούς τομείς. Όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι της πόλης – μαθηματικοί, φυσικοί, χημικοί, ιστορικοί, φιλόσοφοι, συγγραφείς, ποιητές, μουσικοί, αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες - άρχισαν να εμπλέκονται σε μία ανοιχτή συζήτηση.

Το τέλος του πολέμου είχε σημάνει την κατάρρευση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων με τις έντεκα εθνότητες. Η Βιέννη που στο απόγειό της ήταν πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας με έντεκα εθνότητες και 50 εκατομμύρια υπηκόους υποβιβάστηκε σε πρωτεύουσα μιας εδαφικά και πληθυσμιακά ασήμαντης δημοκρατίας 6 εκατομμυρίων πολιτών, στην πλειονότητά τους Γερμανούς. Η πόλη όμως παρόλο που έχασε την πολιτική πρωτοκαθεδρία διατήρησε στο απόλυτο το κύρος της ως πρωτεύουσα του πνεύματος. Η διάχυτη νευρικότητα που επικρατούσε στη συλλογική συνείδηση των σκεπτόμενων δεν άργησε να εκδηλωθεί ως μία έξαρση νέων ιδεών – χαρακτηριστικό σύμπτωμα της πνευματικής τελμάτωσης.

Δεν είναι τυχαίο ότι στη Βιέννη γεννήθηκε και ο ναζισμός. Πρόσφορο έδαφος βρήκαν και οι ιδέες του Φρόιντ για το ασυνείδητο, την απώθηση, την υστερία και τις νευρώσεις. Εκεί ζωγράφισαν ο Γκούσταφ Κλιμτ, ο Έγκον Σίλε, και o Όσκαρ Κοκόσκα, ενώ εκεί την ίδια εποχή ο Άρνολντ Σένμπεργκ έφερε στο προσκήνιο την ατονική μουσική.

Οι νέες ιδέες αναπτύσσονταν στη Βιέννη δημόσια στα στρογγυλά τραπέζια των αμέτρητων καφέ. Εκεί στα καφέ δημιουργήθηκε η σπουδαία Wunderteam (Wonder Team) του Ούγκο Μάισλ. Ήταν αυτός ο πλούσιος τραπεζίτης που κατάφερε να βάλει την Αυστρία στον ποδοσφαιρικό χάρτη οδηγώντας την στα ημιτελικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1934.

Ο Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, Γιούργκεν Χάμπερμας, στο βιβλίο του The Structural Transformation of the Public Sphere (Η Αλλαγή της δομής της δημοσιότητας) κάνει εκτενέστατη αναφορά πάνω στην έννοια της «δημόσιας σφαίρας» καθορίζοντας την ως ένα μέρος κριτικής συζήτησης, ανοιχτός σε όλους, όπου οι ιδιώτες-πολίτες συγκροτούσαν ένα κοινό του οποίου η «δημόσια λογική» θα ενεργούσε ως ένας έλεγχος για την κρατική εξουσία. Παράλληλα, διευκρινίζει ότι η δημόσια σφαίρα καρποφόρησε τον 18ο αιώνα σε χώρους όπως οι καφετέριες της Κεντρικής Ευρώπης.

Η δημόσια σφαίρα και η κατανόηση του νέου αθλήματος

Κι εδώ έρχεται η ιστορία να ταιριάξει με τις ιδέες αυτές, τις κριτικές που αναπτύχθηκαν στα γνωστά καφέ της Βιέννης και είχαν τις επιπτώσεις τους στο ποδόσφαιρο. Η εθνική Αυστρίας εκείνη την εποχή ήταν μια ομάδα-θαύμα. Δύναμη, τεχνική, καταπληκτικό passing game και εξαιρετική άμυνα ήταν κάποια από τα χαρακτηριστικά της που συνετέλεσαν ώστε να μείνει αήττητη για 1,5 χρόνο (Απρίλιος 1931 – Δεκέμβριος 1932 με κάποιες απίστευτες νίκες όπως το 6-0 κόντρα στην Γερμανία, 8-1 την Ελβετία και 8-2 Ουγγαρία).

Η ομάδα αυτή θεωρήθηκε η πιο εξελιγμένη ποδοσφαιρική ομάδα κατά τη διάρκεια της δύσκολης περιόδου του μεσοπολέμου, και αυτό οφειλόταν κατά κύριο λόγο σε καινοτόμες ιδέες της εποχής όπως η ανάπτυξη της τακτικής, αρχές προπονητικής, ιδέες που έβρισκαν πρόσφορο έδαφος στις καφετέριες αυτές. Στα καφέ αυτά δημιουργήθηκαν οι κοινότητες αυτές που αναφέρει ο Χάμπερμας, οι οποίες συζητούσαν και κατανοούσαν ή αμφισβητούσαν τις βασικές αρχές του αθλήματος.

Ο Τζόναθαν Γουίλσον στο βιβλίο του Inverting The Pyramid: The History of Soccer Tactics ρίχνει φως σε εκείνη την εποχή τονίζοντας πως εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου, εκείνη την εποχή η Αυστρία είχε το πιο ανεπτυγμένο πρωτάθλημα, προσελκύοντας πληθώρα οπαδών κάθε εβδομάδα. Κι ενώ στη Μεγάλη Βρετανία το άθλημα δεν απομακρύνεται από τις βασικές του αρχές, στην ηπειρωτική Ευρώπη ξεφεύγει από τα τετριμμένα. Παρά το γεγονός πως παραμένει ένα κατεξοχήν άθλημα που απευθυνόταν στην αστική τάξη, οι κοινωνικές διεργασίες που συμβαίνουν μακριά από το Νησί, θα φέρουν την πνευματική εμπλοκή μέσα στο ίδιο το παιχνίδι με σημείο αναφοράς πάντα τα γνωστά καφέ της Βιέννης. Την ώρα που στην Αγγλία το ποδόσφαιρο ήταν ένα θέμα συζήτησης στις παμπ παρέα με τις μπύρες των εργατών, στην Βιέννη οι Αυστριακοί διανοούμενοι το θεωρούσαν ως κάτι πολύ πιο σημαντικό ως μια μικρογραφία της κοινωνίας της εποχής. Τα καφέ γέμιζαν με ανθρώπους από όλες τις κοινωνικές τάξεις που προσπαθούσαν να αναλύσουν το νέο αυτό φαινόμενο που είχε αρχίσει να γίνεται αγαπητό στον κόσμο.

Και στα καφέ αυτά δεν μετρούσε αν ήσουν διανοούμενος, αν προερχόσουν από την ανώτερη τάξη ή ήσουν ένας απλός πολίτης. Αυτή η συνύπαρξη σε ένα δεδομένο γεωγραφικό χώρο μιας πολλαπλής πολιτισμικής ετερότητας, έδωσε την δυνατότητα τα καφέ να αναδειχθούν σε σημεία αναφοράς του ποδοσφαίρου. Παίκτες, οπαδοί, συγγραφείς, σκηνοθέτες, φιλόσοφοι γίνονταν μια ομάδα με ξεκάθαρο και κοινό σκοπό, με ισχυρή αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση. Έτσι, το Café Parsifal έγινε το σημείο συνάντησης των φίλων της Αούστρια Βιέννης, ενώ το Cafê Holub της Ραπίντ Βιέννης.

Στις μέρες μας είναι κάτι το αυτονόητο οπαδοί να συγκεντρώνονται πριν από τους αγώνες στα γύρω μαγαζιά έξω από κάθε γήπεδο, αλλά για εκείνη την εποχή ήταν κάτι το πρωτόγνωρο τα καφέ να γεμίζουν από εκλεκτούς ανθρώπους οι οποίοι είχαν ως βασικό θέμα όχι την διάλυση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων ή τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, αλλά το νέο όμορφο παιχνίδι και το πως αυτό θα μπορούσε να εξελιχθεί και τι επιπτώσεις θα είχε σε μια κοινωνία όπως αυτή του μεσοπολέμου που υπέφερε. Ο καφές είχε αντικαταστήσει την μπύρα και η συζήτηση τα συνθήματα. Πλέον πρωταγωνιστές ήταν οι ποδοσφαιριστές και ο ρόλος τους πέρα από τις γραμμές του γηπέδου.

Ματίας Χίντελαρ, ο μποέμ εκφραστής του κινήματος

Ένας τέτοιος ποδοσφαιριστής που αναδείχτηκε μέσα από αυτές τις νέες ιδέες ήταν ο Ματίας Ζίντελαρ, ο σημαντικότερος ποδοσφαιριστής της Αυστρίας για τον 20ο αιώνα και μεγαλύτερη αθλητική προσωπικότητα της Αυστρίας όλων των εποχών. Ο Ζίντελαρ αγκαλιάστηκε αμέσως από τους θαμώνες των καφέ, τόσο για την σχέση του με τα σοσιαλιστικά ιδανικά που άρχισαν να εξαπλώνονται με ταχείς ρυθμούς σε όλες τις ευρωπαϊκές πόλεις, όσο και για την μοναδική του ποιότητα στο γήπεδο.

Ήταν τέτοια η επιρροή του στην ζωή της Βιέννης, που ένας από τους πιο γνωστούς δημοσιογράφους και κριτικούς θεάτρου της χώρας, Άλφρεντ Πόλγκαρ , συνέκρινε τον τρόπο παιχνιδιού του με τις κινήσεις ενός παίκτη σκακιού. «Το χτύπημα (σουτ) του Ζίντελαρ ήταν το τέλειο χτύπημα, σαν αυτές τις κινήσεις -ματ που μας δίνουν την δυνατότητα να κατανοήσουμε και να εκτιμήσουμε την τέλεια σύνθεση ενός παιχνιδιού», ανέφερε σε μία από τις περιγραφές του για τον ήρωα των καφέ.

Εκείνα τα καφέ ήταν αυτά που έδωσαν διαστάσεις θρύλου στον Ζίντελαρ, κάτι που δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο από τους εθνικοσοσιαλιστές. Τόσο για τα κατορθώματά του με την Αούστρια Βιέννης, όσο και για τις εβραϊκές του ρίζες. Το 1938 η Γερμανία καταλαμβάνει την Αυστρία, ολοκληρώνοντας έτσι την «Anschluss» («την Ένωση») που οραματιζόταν, ο αυστριακής καταγωγής, Χίτλερ. Η εθνική ομάδα της Αυστρίας, η οποία είχε καταφέρει να περάσει στο επόμενο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα στη Γαλλία, διαλύθηκε. Στις 3 Απριλίου του ίδιου έτους αποφασίστηκε να διεξαχθεί ένας αγώνας, προς τιμήν της «ένωσης» αυτής, μεταξύ της «Ostmark» (Αυστρίας) και της «Altreich» (Γερμανίας). Ο αγώνας θα γινόταν στο στάδιο Πράτερ στη Βιέννη και προσκεκλημένοι ήταν αξιωματούχοι του Γ΄ Ράιχ.

Ο Ζίντελαρ, που ήταν αρχηγός της ομάδας, αποφάσισε να συμμετέχουν όχι με τις παραδοσιακές ασπρόμαυρες στολές της χώρας, αλλά με νέες σε χρώματα κόκκινο - άσπρο - κόκκινο. Το παιχνίδι ήταν κανονισμένο να λήξει ισόπαλο. Οι εφημερίδες της εποχής αναφέρουν πως ο Ζίντελαρ έχασε αρκετές ευκαιρίες βγάζοντας την μπάλα άουτ, αλλά και τον τρόπο που πανηγύρισε το πρώτο γκολ του αγώνα, 20 λεπτά πριν το τέλος, το οποίο και πέτυχε μπροστά στην εξέδρα των επισήμων η οποία ήταν γεμάτη από εθνικοσοσιαλιστές αξιωματούχους. Ο αγώνας τελείωσε τελικά 2-0 υπέρ των Αυστριακών.

Ανάμεσα στα άλλα μέτρα που λήφθηκαν, η Αούστρια Βιέννης - που άλλαξε το όνομά της σε SC Ostmark Wien -, αλλά και άλλες ομάδες που θεωρούνταν εβραϊκές, απέκτησε νέο πρόεδρο, τον Χέρμαν Χάλντενβαγκ, που επέβαλε τη διακοπή των συμβολαίων των Εβραίων παικτών της ομάδας. Σε μια συνάντηση του Ζίντελαρ με τον πρώην πρόεδρο της ομάδας, του αποκάλυψε πως ο νέος πρόεδρος απαγορεύει να μιλάνε στους παλιούς τους συμπαίκτες και γνωστούς λόγω της καταγωγής του. Οι καλύτεροι παίκτες της Αυστρίας αποφασίστηκε να συμμετέχουν στην ομάδα της Γερμανίας, όμως ο Ζίντελαρ αρνήθηκε επικαλούμενος τραυματισμούς και την ηλικία του (στην πραγματικότητα από απέχθεια για το ναζιστικό καθεστώς). Αποφάσισε να ανοίξει μια καφετέρια καθώς η ομάδα του δεν έδινε αγώνες. Εκεί τον προσέγγισαν μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος, αλλά αρνήθηκε να συμμετέχει σε οτιδήποτε είχε σχέση με ποδόσφαιρο. Τελικά και μετά από πολλές πιέσεις συμμετείχε σε έναν τελευταίο αγώνα στις 16 Δεκεμβρίου 1938 ενάντια στη Χέρτα Βερολίνου, όπου έληξε 2-2, πετυχαίνοντας ένα γκολ.

Στις 29 Ιανουαρίου 1939, ο Ματίας Ζίντελαρ και η φίλη του Καμίλα Καστανιόλα βρέθηκαν νεκροί στο σπίτι τους. Δεν υπήρχαν ενδείξεις δολοφονίας και η επίσημη εκδοχή ήταν ότι οι θάνατοι οφείλονταν σε δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα. Εντός του έτους βρέθηκε νεκρός σε ένα φαινομενικό ατύχημα. Ο θάνατός του κάτω από τέτοιες μυστηριώδεις συνθήκες και σε ένα τέτοιο τοξικό κλίμα είχε επιπτώσεις στα καφέ και τους θαμώνες του. Η εικόνα του μποέμ που αδιαφορεί για την ζωή και τις έγνοιες της μόλις είχε φτάσει στην κορύφωσή της. Η μπουρζουαζία ήταν κι επίσημα οι παράνομοι του ποδοσφαίρου. Το τέλος του Ζίντελαρ ήταν ουσιαστικά η ταφόπλακα του κινήματος των καφέ. Η ιδέα τους να αποκτήσουν ένα είδος πνευματικής ελευθερίας μέσω του ποδοσφαίρου δεν υπήρχε πια.

Και μπορεί πλέον στις ημέρες μας τα καφέ της Βιέννης να αποτελούν μια υπέροχη ατραξιόν για τους τουρίστες, αλλά κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει την κληρονομιά που άφησαν τόσο στην πνευματική ζωή της Ευρώπης αλλά και στη κατανόηση ενός νέου αθλήματος που στα επόμενα χρόνια θα γινόταν ο βασιλιάς των σπορ, το ποδόσφαιρο.

Πηγές:
thesefootballtimes.co
Wikipedia
users.sch.gr