Ελ Γκρέκο: Μπροστά στο θαύμα! (vid & pic)

• Οι δεσμοί με το Τολέδο
• Μεγαλοπρεπή κηδεία

Όταν η ζωή τελειώνει και η ψυχή ταξιδεύει! Η διαδρομή από τη γη στον ουρανό είναι η μοναδική σταθερά σε έναν κόσμο που δεν ξέρει να κρατά, να ανταποδίδει. Αν η γέννηση είναι το θαύμα, ο θάνατος είναι η επιβεβαίωση αυτού. Και τότε ο καλλιτέχνης, ο ζωγράφος, έργο δύσκολο και τολμηρό αναλαμβάνει: Την απεικόνιση της προαιώνιας διαδρομής και του επικυρωμένου θαύματος! Η περίσταση απαιτεί σεβασμό, ματιά ταπεινή και πίστη. Κι αν κάποιος ανταποκρίθηκε σωστά στη μεγαλύτερη απαίτηση της ζωής, αυτός ήταν ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, ο “El Greco”! Μέσα από τους πίνακες του δεν αποτύπωσε μόνο το απρόσβλητο της εικόνας που έβλεπε, αλλά και τι προσευχές, τις ικεσίες, τους ύμνους, το φως και το έρεβος τους. Και οι εικόνες ήταν άνθρωποι, κυρίως άνθρωποι που ήθελαν να σωθούν. Ο “El Greco”, ο προικισμένος καλλιτέχνης, ο άνθρωπος που είδε μέσα στις ψυχές των ανθρώπων. Η ταφή του κόμη Οργκάθ (1586) είναι ο τρίτος πίνακας που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal. [η φωτό από το μουσείο του Πράδο]

Οι δεσμοί με το Τολέδο

Ας δούμε την πορεία μέχρι τη δημιουργία. Η διάψευση των ελπίδων του Γκρέκο να γίνει ζωγράφος της αυλής του Φίλιππου Β΄ είχε ως αποτέλεσμα τη σύσφιξη των δεσμών του με το Τολέδο. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1585 νοίκιασε ένα μεγάλο τμήμα του μεγάρου που ανήκει στον μαρκήσιο δε Βιγένα. Ήδη το 1578, από τη σχέση του με τη Χερόνιμα ντε λας Κουέβας είχε γεννηθεί ένας γιος, τον οποίο ονόμασε Χόρχε Μανουέλ (Γέωργιο Εμμανουήλ), προς τιμήν του πατέρα του και του αδερφού του. Μετά τον θάνατο της Χερόνιμα, ο Γκρέκο εξακολούθησε να μένει στο ίδιο σπίτι με τον μικρό Χόρχε Μανουέλ. Έτσι, σε έγγραφο του 1589 συναντάμε τον όνομα του Γκρέκο μεταξύ των κατοίκων του Τολέδου.

Τους δεσμούς του Γκρέκο με το Τολέδο συμβολίζει με τον πιο πανηγυρικό τρόπο ένα από τα πιο γνωστά αλλά και πιο σημαντικά έργα του: Η ταφή του κόμη Οργκάθ. Τα κίνητρα του Αντρές Νούνιεθ, εφημέριου της εκκλησίας του Αγίου Θωμά, ο οποίος και παρήγγειλε το έργο, δεν ήταν και τόσο ανιδιοτελή. Όταν ο Γκονθάλο δε Ρουίθ, κόμης του Οργκάθ, πέθανε το 1327, όρισε με τη διαθήκη του οι κάτοικοι του Οργκάθ να κάνουν μια δωρεά κάθε χρόνο στην εκκλησία του Αγίου Θωμά, στο Τολέδο. Ωστόσο, τρεις σχεδόν αιώνες αργότερα, οι κάτοικοι του Οργκάθ ήταν αρκετά αμελείς ως προς την εκπλήρωση της υποχρέωσης τους, την οποία ο Νούνιεθ, μέσω και του πίνακα που παρήγγειλε, ήθελε να τους υπενθυμίσει. Για να δοθεί, μάλιστα ιδιαίτερο βάρος στο γεγονός του θανάτου του κόμη, ο ιερωμένος ζήτησε από τον Γκρέκο να τονίσει ιδιαίτερα το στοιχείο του θαύματος…

Μεγαλοπρεπή κηδεία

Το θαύμα… Αυτό που αναζητά ο άνθρωπος, ο καλλιτέχνης, η ίδια η ζωή, συνέβη! Σύμφωνα με τον θρύλο, τη στιγμή της ταφή του κόμη εμφανίστηκαν ο Άγιος Στέφανος και ο Άγιος Αυγουστίνος. Ο πίνακας του Γκρέκο χωρίζεται σε δύο σαφώς διακριτές ζώνες. Στο κάτω μέρος παρακολουθούμε μια μεγαλοπρεπή κηδεία, σαν αυτές που συνηθίζονταν στο Τολέδο της εποχής εκείνης. Οι δυο άγιοι, ο Στέφανος αριστερά και ο Αυγουστίνος δεξιά, μεταφέρουν το νεκρό σώμα του κόμη στον τάφο, ενώ ένα ιερέας στο δεξιό άκρο (πιθανώς ο Αντρές Νούνιεθ) διαβάζει τη νεκρώσιμη ακολουθία. Στην πάνω ζώνη, ένας άγγελος μεταφέρει την ψυχή του κόμη του Οργκάθ, η οποία έχει πάρει τη μορφή μικρού παιδιού, στον ουρανό, όπου την περιμένουν ο Χριστός, η Παναγία, ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής και πλήθος αγίων. Η απομάκρυνση του Γκρέκο από τα Αναγεννησιακά πρότυπα είναι φανερή, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αμιγώς συμβολική απόδοση του φωτός. Έτσι, στο ουράνιο τμήμα της σύνθεσης το φως είναι διάχυτο και δείχνει να “πέφτει” από το πλάι, ενώ στο επίγειο τμήμα οι μορφές φωτίζονται ομοιόμορφα, όχι όμως από τα τεράστια κεριά που διακρίνονται στο δεξιό και το αριστερό άκρο.

Ένας από τους “παρευρισκόμενους” στην ταφή του κόμη είναι απόλυτα αναγνωρίσιμος. Πρόκειται για τον ασπρομάλλη που αποδίδεται προφίλ στη δεξιά πλευρά, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας, γνωστό λόγιο της εποχής και στενό φίλο του Γκρέκο. […] Με αφορμή ίσως και την “παρουσία” του Κοβαρούμπιας στον πίνακα, έχει υποστηριχθεί κατά καιρούς ότι και οι άλλες μορφές που παρακολουθούν την ταφή είναι επίσης επιφανείς πολίτες του Τολέδου, σύγχρονοι του Γκρέκο. […] Σε ό,τι αφορά το ζωγραφικό είδος στο οποίο ανήκει η Ταφή, θα μπορούσε να πει κανείς ότι πρόκειται για ομαδικό πορτρέτο, ανάλογο με εκείνο που την ίδια εποχή αρχίζουμε να συναντάμε όλο και πιο συχνά στις (ισπανικές τότε) Κάτω Χώρες.

Πηγή

-Ελ Γκρέκο, Michael Scholz-Hansel [Εκδ. Taschen]