Η Τέχνη δεν μένει ποτέ εκτός ιστορικού γίγνεσθαι. Η πορεία της ανθρωπότητας μόνο μπροστά πάει και όταν υποχωρεί και επιστρέφει στο παρελθόν, το κάνει για να παραδειγματιστεί, να μάθει, να τιμωρηθεί… ναι, ακόμη κι αυτό. Η πανδημία του κορονοϊού είναι υποψία ισχυρής ανάμνησης του παρελθόντος. Τότε, που η ελπίδα στεκόταν όρθια αλλά με πληγές σωρό δίχως σταματημό. Ο άνθρωπος -στο τέλος- βγαίνει πάντα νικητής κι ας είναι τόσο μικρός και αδύναμος απέναντι στο άγνωστο και το απειλητικό.

Η ανάγκη να ζήσει ξεπερνά τα πάντα και τον στηρίζει την ώρα της μεγάλης αναμέτρησης. Της αναμέτρησης με τον κακό του εαυτό, με τον φόβο, με τον πανικό, με την αρρώστια που δεν ελέγχεται. Σε αυτό το σημείο επεμβαίνει μεταχρονολογημένα ο καλλιτέχνης και συγκεκριμένα ο συγγραφέας.

Σχηματοποιημένα: Αλμπέρ Καμύ, “Η Πανούκλα”, χθες, σήμερα. Ο γαλλοαλγερινός φιλόσοφος, συγγραφέας, στο πιο διάσημο μυθιστόρημα του ανακάλυψε και ανέδειξε με σαφήνεια την άχρονη και ταραχώδη σχέση του ανθρώπου με τον χρόνο και τον θάνατο, ιδιαίτερα την αναμέτρηση μαζί τους. Ας δούμε, λοιπόν, τι μας λέει σήμερα “Η πανούκλα”.

Κυριολεκτική και αλληγορική ανάγνωση

Απ’ όλα τα μυθιστoρήματα του, “Η πανούκλα” περιγράφει με τον πιο εναργή τρόπο την αναμέτρηση του ανθρώπου με τον θάνατο σε επική κλίμακα. Σε αυτό δεν υπάρχουν μόνο όλες οι απαντήσεις της ανθρωπότητας στον θάνατο, αλλά και η κυριολεκτική και μεταφορική σύνδεση του με την εποχή μας.

Η ιστορία του Καμύ αφορά ομάδα ανθρώπων που ορίζονται (σε συμπεριφορικό επίπεδο) από τη συγκέντρωση τους γύρω από την πανούκλα και κατά αυτής. Σε αυτήν (τη συγκέντρωση) συναντάμε το θάρρος, τον φόβο και τον υπολογισμό. Συναισθήματα, καταστάσεις και πρακτικές που βλέπουμε και σήμερα με τον κορονοϊό. Μέσω του αφηγητή, του Δρ. Ριε (Dr. Rieux), μπορούμε να “δούμε” τους γιατρούς από την Κίνα που ήρθαν να βοηθήσουν τους Ιταλούς συναδέλφους τους ή τους νοσοκόμους που παλεύουν οι ίδιοι με τον κορονοϊο (νοσηλεύτρια στο νοσοκομείο του Ρίου). Ο Καμύ επεδίωκε την κυριολεκτική, αλληγορική ανάγνωση του έργου του. Είναι γενικά αποδεκτό πως η επιδημία που περιγράφει συμβολίζει την άνοδο και την πτώση του Γ’ Ράιχ. Εκτός αυτού γνώριζε για την επιδημία χολέρας που ξέσπασε στο Οράν (εκεί διαδραματίζεται η υπόθεση του βιβλίου) της Αλγερίας το 1849.

Πρόοδος και αρρώστια!

Όπως κάθε καλό μεταφορικό-αλληγορικό έργο, έτσι και αυτό ξεπερνά τις προσδοκίες του. Σύμφωνα με τον κριτικό Τζον Κρούκσνακ “Η Πανούκλα” αντανακλά “τη μεταφυσική παρακμή του ανθρώπου”. Σκεφτείτε λίγο τη σημερινή κατάσταση του ανθρώπου. Σκεφτείτε τον απέναντι στον κορονοϊό. Μπορεί να ξέρεις την προέλευση όμως αγνοεί την κατάληξη του. Η απουσία φαρμάκου τον καθιστά ευάλωτο, αδύναμο, παραδομένο στην πίστη. Είτε τη θρησκευτική είτε την ατομική και αόριστη, άμορφη πίστη. Ακόμη και οι ορθολογιστές ελπίζουν, πιστεύουν ότι ο ιός θα νικηθεί, χωρίς όμως να γνωρίζουν ακριβώς τον τρόπο. Ναι, ο άνθρωπος βρίσκεται σε παρακμή, σωματική και πνευματική και “Η πανούκλα” του θυμίζει , του δείχνει την αιτία: τον καταστροφικό, υπερυλιστικό, καπιταλιστικό κόσμο στον οποίο ζει. Στην ουσία είναι σχόλιο για το Παράλογο που επικρατεί στην κοινωνία μας. Το μυθιστόρημα εξετάζει –μεταξύ άλλων- τη σχέση μας με τον παραλογισμό της σύγχρονης ύπαρξης. Τι άλλο είναι όλο αυτό που ζούμε σήμερα αν όχι παραλογισμός; Πρόοδος και αρρώστια, έτσι ήταν πάντα, έτσι και τώρα.

Απέναντι στο πανίσχυρο

Σε μια κοινωνία που κομπάζει ότι ευημερεί και προοδεύει, επιδημία όπως αυτή θυμίζει την αλαζονεία και την ασημαντότητα του ατόμου. Η ματαιοδοξία και η απληστία στρέφονται ενάντια στην ταπεινότητα, ενάντια σε αυτό που μας υπερβαίνει και υπάρχει πριν από μας: τη φύση. Ο Καμύ και το έργο του εκθέτουν την αντίφαση του ανθρώπινου είδους, τη δύναμη-αδυναμία του και την παρέμβαση του. Στην “Πανούκλά” ο παραλογισμός είναι πηγή αξίας και δράσης! Η ομάδα ανθρώπων του βιβλίου αντιπροσωπεύει την ανθρώπινη αντίδραση στη συμφορά. Ο καθένας επεμβαίνει με τον τρόπο του, αλλά μόνο ο γιατρός Ριε μάχεται αποτελεσματικά με την επιστήμη και τη σκληρή δουλειά του. Στην “Πανούκλα” οι χαρακτήρες ξέρουν ότι είναι αδύναμοι μπροστά στην πανούκλα, όμως αντέχουν να γίνουν μάρτυρες κι αυτό είναι σίγουρα αξία. Διαχρονικά ο άνθρωπος στεκόταν απέναντι στο πανίσχυρο και το ανελέητο. Μάρτυρας, είτε το θέλει είτε όχι. Ο Καμύ μας προσφέρει έναν τρόπο να εγκαταλείψουμε την άσκοπη προσπάθεια της “ενότητας” με τον εαυτό μας, αλλά και να μην την σταματήσουμε! Στο τέλος του βιβλίου ο γιατρός Ριε βλέπει οικογένειες και αγαπημένους να ενώνονται όταν οι πύλες της πόλης ανοίγουν ξανά. Αναρωτιέται αν μπορεί να υπάρξει πνευματική ηρεμία ή εκπλήρωση χωρίς ελπίδα και καταλήγει πως μπορεί. Για τον Καμύ αξίζει να προσπαθούμε για την ανθρώπινη αγάπη.

Πηγή

-“Albert Camus The Plague: a story of our, and all, times” [theguardian]