Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι... Άντε να τώρα να δώσεις απάντηση. Άντε τώρα να εξηγήσεις το ανεξήγητο, αυτό που μας βασανίζει, ορίζει, καθορίζει. Άντε τώρα να τα βάλεις με τον χρόνο και το αρχέγονο. Άντε να βρεις την άκρη του νήματος στο πιο όμορφο και σκοτεινό μυστήριο. Οι ανθρώπινες σχέσεις, η κατανόηση τους, είναι η πεμπτουσία της ζωής. Διότι δεν αρκεί να ζεις, αλλά να ζεις τη ζωή! Ακόμη και μόνος σου να επιλέξεις να πορευτείς, το ταξίδι έχει πολύ κόσμο, η διαδρομή έχει ανυποψίαστους συνοδοιπόρους που διασταυρώνονται μαζί σου, πατάνε στα χνάρια σου, ακούνε την αγωνία σου, στέκονται στο βλέμμα σου και συνεχίζουν. Τα σημάδια των άλλων είναι αυτά που σε βγάζουν από την ασφάλεια σου, από τη βεβαιότητα ότι ξέρεις τον δρόμο που θα πάρεις. Μια ματιά, ένα νεύμα, ένα τυχαίο άγγιγμα και όλα διαλύονται και ξαναρχίζουν. Ξαφνικά βρίσκεσαι στο σημείο μηδέν και ψάχνεις το πώς και το γιατί της “εισβολής” και αν αξίζει να περπατήσεις το υπόλοιπο της διαδρομής σου με κάποιον άλλο. Τη στιγμή που θα επιστρέψεις στον τόπο που ξεκίνησε η αναστάτωση, τότε θα μπεις στην επίπονη, μάταιη διαδικασία να βρεις την απάντηση στο επίμονο ερώτημα των ανθρωπίνων σχέσεων. Ένας τρόπος υπάρχει να αρθεί το υπαρξιακό αδιέξοδο: να πεις ένα ανέκδοτο. Τόσο απλά. Ο Νευρικός εραστής είναι η 29η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Η σοφία της κωμωδίας

Το σημαντικό στην προκειμένη περίπτωση είναι ποιος λέει το ανέκδοτο. Αν είναι ο Γούντι Άλεν, τότε ξέρεις ότι βρήκες τον άνθρωπο που θα σε κάνει να γελάσεις και θα σε μάθει να αποδέχεσαι αυτή την αναγκαία και καταπιεστική συνθήκη. Ορίστε και το ανέκδοτο: Δύο ηλικιωμένες συζητούν. Κάποια στιγμή λέει η μία στην άλλη. “Δεν τρώω ξανά σε αυτό το μέρος. Έχει απαίσιο φαγητό” και η φίλη της απαντά “ναι, και μικρές μερίδες”. Έτσι απλά μαθαίνεις τι εστί ζωή και πώς να την αντιμετωπίσεις, να την αποδεχθείς και να συνεχίσεις. Ναι, η ζωή δεν είναι και τόσο ωραία. Μερικές φορές μάλιστα γίνεται ανυπόφορη, μαρτύριο δίχως τέλος. Αυτή είναι όμως και δεν μπορείς να την αλλάξεις. Την έχεις ανάγκη για να μην καταδικάσεις τον εαυτό σου στην εξορία και την παράνοια. Υπάρχει, βέβαια, και η φράση του διάσημου κωμικού Γκράουτσο Μαρξ (αγαπημένου του Γ. Άλεν) που λέει πως “Δεν μπορώ να ανήκω σε μια λέσχη που καταδέχεται να έχει μέλος κάποιον σαν και μένα”. Πάνω σε αυτά τα αποφθέγματα έχει στηθεί η καλύτερη, ίσως, ταινία του αμερικανού καλλιτέχνη. Τα λόγια βγαίνουν από το στόμα του κεντρικού ήρωα, του Άλβιν Σίνγκερ. Ο “Νευρικός εραστής” ανήκει στις ταινίες που ο δημιουργός τους έπρεπε να την κάνει. Όχι μόνο για να εκφραστεί, αλλά και για να εκτονώσει αυτά που τον ταλαιπωρούσαν, εκνεύριζαν, “έπνιγαν”. Ο Άλεν μοιράζεται με το κοινό την ευφυΐα και τη σοφία που υπάρχει στην κωμωδία και στο τέλος του φιλμ μας δίνει και την απάντηση (του) για τις ανθρώπινες σχέσεις, για τη ζωή.

Όταν ο Άλβιν γνωρίζει την Άνι

Ο πρωτότυπος τίτλος φέρει το όνομα της γυναίκας που αγάπησε όσο τίποτα ο Άλβιν Σίνγκερ: “Annie Hall” (Άνι Χολ). Η σχέση των δύο είναι ο κορμός της ταινίας. Όταν ο Άλβιν γνωρίζει την Άνι δεν ξεκινά μόνο μια ιστορία αγάπης και έρωτα, αλλά η ψυχανάλυση μιας κοινωνίας του δυτικού κόσμου. Για να αγαπήσεις πρέπει να αντιμετωπίσεις τις νευρώσεις και τους ψυχαναγκασμούς του κόσμου που σε περιβάλλει. Οι πολιτικές, ταξικές, θρησκευτικές, υπαρξιακές εμμονές του ατόμου αντανακλούν σίγουρα σε κάποιον άλλο και η συνάντηση δεν μπορεί να αποφευχθεί. Όταν, για παράδειγμα, ο Άλβιν πάει στο σινεμά με την Άνι και περιμένει στην ουρά για να πάρουν τα εισιτήρια τους, πίσω τους βρίσκεται άλλο ζευγάρι. Ο άντρας επιδίδεται σε απίστευτες, ακατανόητες, κουλτουριάρικες κοινοτοπίες για να εξηγήσει στην κοπέλα του τάσεις της τέχνης, εκφράσεις δημιουργών της. Ο Άλβιν δεν αντέχει και αγανακτεί. Το λέει στην Άνι. Δεν μπορεί να συνυπάρξει με έναν τέτοιο άνθρωπο. Κατ' επέκταση πώς να καταλάβει όλους αυτούς τους δήθεν, τους ρηχούς “διανοούμενους” που όμως ορίζουν, σε μεγάλο βαθμό, τη συμπεριφορά του σώματος της κοινωνίας. Απελπισία.

Οι ανατροπές δίνουν και παίρνουν

Ο Άλβιν Σίνγκερ είναι κωμικός και προσπαθεί να βρει τη θέση του στο καλλιτεχνικό χώρο, όπως και να συμφιλιωθεί με την αγένεια και τον παραλογισμό της κοινωνίας της Νέας Υόρκης. Η Άνι Χολ είναι ηθοποιός και τραγουδίστρια. Δεν έχει την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται και προσπαθεί να κάνει το μεγάλο βήμα: να προχωρήσει με τη ζωή της χωρίς να νιώθει ανασφάλεια και άγχος να επιβεβαιωθούν οι ικανότητες της. Η σχέση λειτουργεί αμφίδρομα στην επιφάνεια. Ωστόσο, όσο προχωράνε, οι ιδεοληψίες και οι διαταραχές του καθενός κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις. Η γυναίκα βρίσκει τα πατήματα της και τις απαντήσεις που ψάχνει εξ αιτίας του Άλβιν, ενώ αυτός μένει στάσιμος. Μάλιστα, το προσωπικό του αδιέξοδο εντείνεται αφού δεν μπορεί να διαχειριστεί τις απαιτήσεις της σχέσης του. Στην ουσία αυτή είναι που διογκώνει τις ανησυχίες, τους φόβους και τις εμμονές του. Ο Άλβιν δεν ψάχνει σύντροφο, αλλά κάποιον που θα δεχτεί τα ελαττώματα του, τη δική του εξήγηση για τον κόσμο και όλα όσα τον συγκροτούν. Οι ανθρώπινες σχέσεις όμως είναι δούναι και λαβείν. Ο Άλβιν ξέρει να δίνει, αλλά δεν ξέρει να παίρνει, να δέχεται από τον άλλον αυτό που το δίνει. Όπως είναι. Θέλει να το προσαρμόσει, να το φέρει στα δικά του μέτρα και να συνεχίσει να ψάχνει αυτόν ή αυτήν που θα ακολουθεί τη ματιά του. Αυτό δεν συμβαίνει και οι ανατροπές δίνουν και παίρνουν στην ταινία. Το φινάλε είναι ίδιο με την αρχή. Ανέκδοτο που ρίχνει την αυλαία. Κάποιος πάει στον ψυχίατρο και του λέει πώς ο φίλος του δεν είναι καλά. Νομίζει πως είναι κότα. Ο γιατρός του λέει να τον βάλει σε ψυχιατρική κλινική και τότε ο επισκέπτης του απαντά πως δεν γίνεται, χρειάζομαι τα αβγά! Όσο τρελή κι αν είναι η ζωή και οι ανθρώπινες σχέσεις, τις έχουμε ανάγκη.

Διεισδυτική ματιά

Ο Γούντι Άλεν, πέρα από το εξαιρετικό σενάριο, φροντίζει να πει την ιστορία του ακριβώς όπως θέλει. Τι σημαίνει αυτό; Κάθε πλάνο “περνά” μέσα από το δικό του φίλτρο χωρίς να περιορίζεται από τις συμβάσεις και τους κανόνες της σκηνοθεσίας. Φυσικά και τους ακολουθεί, όμως η ανάλαφρη και την ίδια στιγμή διεισδυτική ματιά αποτυπώνεται στον φακό. Τη στιγμή που βλέπουμε το ζευγάρι να φιλιέται με φόντο τη γέφυρα του Μπρούκλιν, δεν είναι μόνο το εικαστικό αποτέλεσμα που επιτυγχάνεται, αλλά και το συμβολικό-συνειδησιακό. Δυο κόσμοι ενώνονται λίγο πριν χωρίσουν για πάντα. Έπειτα, είναι ο τρόπος της αφήγησης. Η επιλογή να “βγαίνει” εκτός ροής σεναρίου και να απευθύνεται στον θεατή ήταν πρωτοποριακή για το 1977. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται οικείος με το κοινό και το βάζει ακόμη πιο βαθιά στην ταινία. Όσον αφορά τις ερμηνείες, η Νταϊάν Κίτον, έλαβε Όσκαρ Α' Γυναικείου Ρόλου, είναι εξαιρετική. Με ακρίβεια φιλοτεχνεί το πορτρέτο της κοπέλα του Άλβιν Σίνγκερ, δίχως εξάρσεις. Όσον αφορά τον Άλεν, στην ουσία παίζει τον εαυτό του και γι' αυτό δίνει το απόλυτο. Άνετος, άμεσος, αληθινός. Εκτός από το Όσκαρ Α' Γυναικείου, το φιλμ πήρε καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και πρωτότυπου σεναρίου.