Ο σωστός κινηματογραφιστής εστιάζει στον άνθρωπο. Δημιουργεί για τον άνθρωπο, εμπνέεται απ’ αυτόν, επιστρέφει σ’ αυτόν, ανησυχεί γι’ αυτόν, τον ακολουθεί, ξεκινά και τελειώνει σ’ αυτόν. Απλό. Το ερώτημα είναι σε ποιον άνθρωπο; Τον μεγαλοαστό, τον φαφλατά, τον αμετροεπή και ασυγκράτητα φιλόδοξο, τον αδιάφορο ή τον εργάτη, τον προλετάριο; Εύκολη απάντηση, τον δεύτερο. Και δεν είναι πολιτικοί, ιδεολογικοί οι λόγοι της επιλογής. Τουλάχιστον δεν είναι μόνο αυτοί. Για έναν δημιουργό που σέβεται τον εαυτό του, αυτός που προσπαθεί να επιβιώσει έχει πολύ περισσότερα να του δώσει από ένα βολεμένο. Μάλιστα, όσο πιο μακριά βρίσκεται από το επίκεντρο της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής ζωής, τόσο πιο ελκυστικός γίνεται.

Ο δημιουργός που έχει συνείδηση ψάχνει τη θέση του περιθωριοποιημένου, του εκτοπισμένου, ψάχνει το φως στα πιο σκοτεινά σημεία. Τέτοιος δημιουργός είναι δίχως αμφιβολία ο Άκι Καουρισμάκι. Ο Φινλανδός που με τις ταινίες του ζεσταίνει τις καρδιές και τις ματιές μας. Και το κάνει με ιδιαίτερο στιλ δίχως μιζέρια και υπερβολή. Το κάνει χειροποίητα, όπως αρμόζει σε καθετί αυθεντικό και μοναδικό. Εκεί που δεν υπάρχει ελπίδα, μνήμη, σωτηρία, εκεί υπάρχει ο Καουρισμάκι και η θύμηση του ανθρώπινου μεγαλείου. Το αληθινό σινεμά είναι ποτισμένο από τον ιδρώτα και την ανησυχία του ανθρώπου για τον άνθρωπο.

Αυτό το “ανέκφραστο”

Ο σημαντικότερος δημιουργός του Φινλανδικού σινεμά. Μαζί με τον αδερφό του Μίκα ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος της φινλανδικής κινηματογραφικής παραγωγής. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι οι ταινίες του είναι ένα αστείο. Μπορεί. Τα καλά αστεία όμως είναι και οι πιο σοβαρές δηλώσεις. Από το 1983 έχει δημιουργήσει ταινίες κλασικού ύφους, γεμάτες σινεφίλ αναφορές στην ιστορία του κινηματογράφου. Η δουλειά του, του έδωσε το δικό του κοινό, πολλά βραβεία, ενώ έχει επηρεάσει άλλους σκηνοθέτες, όπως τους Τζιμ Τζάρμους, Κουέντιν Ταραντίνο, Ουές Άντερσον. Παρ’ όλα αυτά, παρά την καλλιτεχνική/επαγγελματική του δραστηριότητα, θεωρείται μοναχικός, νοσταλγικός τύπος.

Το ιδιοσυγκρασιακό του στιλ είναι αμίμητο. Αν έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε μία λέξη για τη δουλειά του, μία που θα τη χαρακτήριζε, αυτή είναι το επίθετο “ανέκφραστος”. Δεν υπάρχει καλύτερη περιγραφή για το κινηματογραφικό του σύμπαν. Ο τρόπος που κοιτούν οι ήρωες την κάμερα, ο τρόπος που η κάμερα τους κοιτά, ο τρόπος συμπεριφοράς έχει το ανέκφραστο που εκφράζει τα πάντα. Έχει κάτι από τον μύθο του Μπάστερ Κίτον. Γι’ αυτό και ο Καουρισμάκι δεν είναι συνηθισμένος καλλιτέχνης. Το “ανέκφραστο” πηγάζει από τη σύμπλεξη της ουμανιστικής ματιάς με την κοινωνική κριτική, την εμπάθεια και το χιούμορ. Οι ήρωες του αποστασιοποιούνται και μετέχουν την ίδια στιγμή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Και κερδίζουν τη ζωή με τον τρόπο τους.

Μινιμαλιστικό ύφος

Το ύφος του μινιμαλιστικό, αλλά μέσα στο μίνιμαλ έχει άνεση κινήσεων, γίνεται ο απόλυτος δημιουργός. Ο Καουρισμάκι ελέγχει απόλυτα το έργο του. Γράφει, σκηνοθετεί και πολλές φορές αναλαμβάνει και το μοντάζ. Στο διαλογικό κομμάτι το ελάχιστο γίνεται πολύ και η σταθερότητα της κάμερας “ανοίγει” το πλάνο, δίνει βάθος στο πεδίο και αναδεικνύει τον αγώνα των χαρακτήρων να επιβιώσουν. Ο Καουρισμάκι παίρνει τον κυνισμό του κόσμου και τον επιστρέφει απαλλαγμένο από ψευδαισθήσεις και δίχως νόημα ευαισθησίες. Για τον Καουρισμάκι ο κόσμος που ζούμε είναι σκληρός και η υποκρισία περισσεύει. Γι' αυτό και θέλει να πει την αλήθεια, να δώσει τον πόνο, τον αγώνα, το χιούμορ όπως είναι, στις απαιτήσεις και τις συνθήκες που επιβάλλει η κυρίαρχη τάξη, η αδυσώπητη οικονομία. Γι' αυτό και οι ήρωες του είναι τσακισμένοι, στο περιθώριο, στο όριο, για να φανεί η αντίθεση των δύο πλευρών. Του μεγάλου ψυχρού κόσμου και του μικρού, καθημερινού ήρωα που παλεύει για το ακατόρθωτο.

Πίσω από τη λαμπερή βιτρίνα

Ο Καουρισμάκι ανήκει σε αυτή την ομάδα δημιουργών που θέλει το τελικό αποτέλεσμα να έχει και το ψεγάδι του. Ο Καουρισμάκι ξέρει ότι πίσω από μια λαμπερή βιτρίνα κρύβεται πολλή δουλειά, ανεκπλήρωτα όνειρα, χαμηλωμένα βλέμματα, προσβολές, ένοχες σιωπές, αγωνία, κούραση... Για τον Καουρισμάκι η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι αφηρημένη έννοια, ούτε ο αγώνας γι' αυτή. Όπως και η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα. Κάθε ταινία του μάθημα ανθρωπιάς, αγώνα, εμπειρία φιλμική, κοινωνική. Αν θέλετε να καταλάβετε το σύμπαν του Φινλανδού δείτε τις ταινίες: “Ο άνθρωπος χωρίς παρελθόν”, “Φώτα στο σούρουπο”, “Το λιμάνι της Χάβρης”, “Η άλλη πλευρά της ελπίδας”, “Λένινγκραντ Καουμπόης”.