Το κοινό, παγκοσμίως, διασκεδάζει βλέποντας τα ελαττώματα του, την αδυναμία σώματος και πνεύματος και μέσω της τέχνης ξορκίζει τον κακό του εαυτό. Η τέχνη όμως μπορεί να γίνει μέσο αποδόμησης και ευκαιρία ίασης για όσους θέλουν να ιαθούν. Στην ιστορία του κινηματογράφου τέτοια είναι η περίπτωση του Λουίς Μπουνιουέλ.

Ο ισπανός δημιουργός μέσα από την έκθεση έκανε αυτό ακριβώς: Αναδείκνυε την ψευδαίσθηση του μεγαλείου, τη διέλυε και στο τέλος έδινε την ευκαιρία στον θεατή και την κοινωνία να αποβάλλει το τοξικό δηλητήριο της ματαιοδοξίας και της έπαρσης. Δεν ήταν υπέρμαχος του “σεμνά και ταπεινά”, αλλά του “συγκρουστείτε και σαρώστε τα όλα”.

Αναρχικό; Ναι, όμως στην τεχνική και τη στρατηγική του Μπουνιουέλ δεν υπάρχει τίποτα ανάρχο, τίποτα ανεξέλεγκτο... Μόνο το πνεύμα της δημιουργίας του είναι ελεύθερο και αυτό που τον έκανε να τα βάλει με θεούς και δαίμονες. Ήτοι, με την καθεστωτική αντίληψη και συμπεριφορά της εκκλησίας και της μπουρζουαζίας. Ο Μπουνιουέλ έκανε την εικόνα καθρέφτη και εκεί έθεσε στο κοινό το αμείλικτο ερώτημα: “Αντέχεις την άδικη πραγματικότητα;”. Η απάντηση δεν βρισκόταν στις ταινίες του, αλλά στους θεατές. “Ο εξολοθρευτής άγγελος” είναι η 5η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Η αποσύνθεση των “ισχυρών”

Η εν λόγω ταινία ξεχωρίζει στη φιλμογραφία του Ισπανού γιατί πολύ απλά σφάζει με το... βαμβάκι τη μεγαλοαστική τάξη. Ο Μπουνιουέλ βάζει σε ένα δωμάτιο εκπρόσωπους της, στήνει την κάμερα και στέκεται σε μια γωνιά και με σαρδόνιο χαμόγελο βλέπει την αποσύνθεση των “ισχυρών”. Όμως δεν είναι μόνο το θέμα, είναι η αφήγηση και πώς η κάμερα συλλαμβάνει την αργή αλλά σταθερή απογύμνωση των υποκειμένων. Το σκεπτικό του Μπουνιουέλ είναι απλό: “Πώς θα συμπεριφέρονταν άνθρωποι της ίδιας τάξης κλεισμένοι σε έναν χώρο;”. Το ερώτημα αυτό είναι η συνθήκη που ορίζει όλα τα υπόλοιπα κομμάτια της ταινίας: Σενάριο, ερμηνείες, φωτισμοί, σκηνικό, κτλ.

Η αναγκαστική συνύπαρξη αρκεί για να “σπάσει” κοινωνικούς κώδικες συμπεριφοράς και να κατεβάσει τους ανθρώπους από το βάθρο της αλαζονείας τους; Όπως μας δείχνει ο Μπουνιουέλ, ναι. Πάνω σε αυτά δομεί την ταινία του και στο τέλος παραδίδει τους χαρακτήρες καθαρούς και ταπεινούς...

Ο χώρος, λοιπόν, έχει ιδιαίτερη σημασία και ο Ισπανός τον κάνει συμπρωταγωνιστή. Τα πλάνα της ταινίας είναι “γεμάτα” από την ενέργεια του σκηνικού και της ιδιότυπης φυλακής που έστησε με αυτό. Οι εγκλωβισμένοι νιώθουν την ισχύ των ορίων και για πρώτη φορά αισθάνονται ότι όλη η υλική τους δύναμη δεν μπορεί να τους βοηθήσει να τα ξεπεράσουν. Για πρώτη φορά είναι απομονωμένοι και αδύναμοι, για πρώτη φορά στο περιθώριο...

Τα κατώτερα ένστικτα στην επιφάνεια

Η υπόθεση έχεις ως εξής. Μια παρέα που αποτελείται από αριστοκράτες, προσκαλείται μετά την όπερα στο σπίτι του ενός για πάρτι και δείπνο. Καθώς η ώρα περνά ένας προς έναν οι υπηρέτες εγκαταλείπουν την έπαυλη και οι καλεσμένοι ανακαλύπτουν πως για ένα περίεργο λόγο δεν μπορούν να φύγουν. Η γοητεία του φιλμ ξεκινά ακριβώς απ' αυτό το σημείο. Την ακατανόητη υποταγή του οικοδεσπότη και των καλεσμένων του στο σαλόνι του σπιτιού. Ο θεατής δεν δίνει σημασία σε αυτό -στην αρχή- αλλά στο πώς θα διαχειριστούν αυτοί οι “ανώτεροι” άνθρωποι μια βραδιά που φεύγει από τον έλεγχο τους. Δεν αρκεί η τήρηση του εγχειριδίου κανόνων καλής συμπεριφοράς. Άντρες και γυναίκες, νέοι και ηλικιωμένοι, σύζυγοι και εραστές πρέπει να δείξουν ότι μπορούν πραγματικά να συνυπάρξουν και να συνεννοηθούν.

Η ασφυξία του χώρου όμως και ο εγωισμός βγάζει τα κατώτερα ένστικτα τους και στο τέλος το μόνο που μετράει είναι η επιβίωση. Κανείς δεν νοιάζεται για κανέναν και μόνο όταν πράγματα φτάνουν σε οριακό σημείο θα σημάνει η ώρα της αφύπνισης και της προσπάθειας για αληθινή επικοινωνία. Όταν στο τέλος θα καταφέρουν βγουν έξω από την έπαυλη, ο κόσμος τους θα έχει αλλάξει και ζητούμενο δεν θα είναι να τον κατακτήσουν, αλλά να τον ξαναβρούν δίχως μικροπρέπειες και χυδαιότητες. Το σαλόνι γίνεται το καθαρτήριο τους και όσοι το δέχτηκαν θα σωθούν.

Σαρωτικός υπερρεαλισμός

Το σύμπαν που ενεργούν οι ήρωες του Μπουνιουέλ είναι σουρεαλιστικό. Όχι πάντα, όπως για παράδειγμα στους “Λος Ολβιδάδος”, όμως εδώ έχουν καθαρό δείγμα καλλιτεχνικού αποτελέσματος που δεν ανήκει στην πραγματικότητα. Αυτό φυσικά δεν γίνεται από άγνοια ή από κάποια τρέλα του δημιουργού, αλλά σκόπιμα. Στην περίπτωση του Μπουνιουέλ θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι και ένστικτο, καθώς μπλέκει με την ιδεολογία του εν λόγω και καθετί αντικομφορμιστικό τον οδηγεί να εκφράσει πιο εύκολα αυτό που θέλει.

Η πραγματικότητα που φτιάχνει κρύβει τον πόθο της ανατροπής και στον “Εξολοθρευτή άγγελο” η διαδικασία ξεκινά από τα πάνω! Αναπάντεχο και σίγουρα αξιοπρόσεχτο. Η έκθεση και η ταπείνωση της μπουρζουαζίας δεν μπορεί ποτέ να γίνει έτσι, αλλά εδώ ο Ισπανός αντιστρέφει τα πολιτικά-κοινωνικά δεδομένα και μέσα από τη φαντασία του επιτρέπει την παρέκβαση. Επιδίωξη του να προβάλλει τον “βασιλιά γυμνό” και να δώσει στο κοινό του να καταλάβει ότι αυτοί που το κοιτούν αφ' υψηλού δεν είναι παρά αδύναμα ανθρωπάκια. Μάλιστα, στην ταινία η δύναμη των προλετάριων τονίζεται μόνο με την αποχώρηση τους από την έπαυλη. Η απουσία τους και μόνο αρκεί για να καταδείξει το πόσο φοβισμένοι μπορεί να νιώσουν οι αριστοκράτες.

Στα πεδία της αναστατωμένης ψυχής

Τα πλάνα του Μπουνιουέλ είναι λιτά και απέριττα, η αλλαγή τοποθέτησης της κάμερας για την ίδια λήψη δίνει άλλη οπτική στον θεατή και τον κάνει να συμμέτοχο στο εγχείρημα. Φυσικά, ο κλειστός χώρος-φυλακή επιτρέπει κοντινά πλάνα που δεν αφήνουν να χαθεί τίποτα από την εκφραστικότητα των ηθοποιών του, ενώ υπάρχουν στιγμές που οι φωτισμοί ορίζουν τα πεδία της αναστατωμένης ψυχής των χαρακτήρων. Ο ρυθμός είναι σταθερός, η ήρεμη δύναμη του οποίου βοηθά την αφήγηση και όταν το χάος ξεσπά, τότε είναι που οι μάσκες θα πέσουν και η αλήθεια θα αποκαλυφθεί. “Ο εξολοθρευτής άγγελος” είναι σπουδή πάνω στην ανθρώπινη φύση και στα όρια της.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ «ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΩΡΑ»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ «ΚΟΥΡΔΙΣΤΟ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ «ΠΟΛΙΤΗΣ ΚΕΪΝ»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟ «OLD BOY»