Η Ελλάδα και γενικότερα η ανθρωπότητα έχουν εισέλθει σε μία πρωτόγνωρη κατάσταση. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν… αόρατο εχθρό, που δεν κάνει εξαιρέσεις σε εθνικότητα, θρησκεία, οικονομική ή κοινωνική κατάσταση και γενικότερα σε όλες τις… διαχωριστικές γραμμές που οι ίδιοι τοποθετούμε. Πρόκειται για έναν ιό που έβαλε… σκοπό να αλλάξει τον τρόπο σκέψης μας και δεν είναι τυχαίο πως το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου τελεί υπό καθεστώς καραντίνας, περιορισμών δηλαδή που αποσκοπούν στην εξάπλωση της πανδημίας.

Ο κορονοϊός μπήκε λοιπόν, δυστυχώς, στη ζωή μας και από την πρώτη στιγμή γίνονται συγκρίσεις με άλλες ανάλογες συμφορές που έπληξαν το ανθρώπινο είδος. Με τελευταία χρονικά την ισπανική γρίπη, πριν από περίπου 100 χρόνια.

Ηταν τότε που τα μέσα πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας δεν μας επέτρεψαν όχι μόνο να την περιορίσουμε, αλλά και να μειώσουμε τον αριθμό των θυμάτων. Ουδείς δύναται, ακόμη και σήμερα, να πει με βεβαιότητα πόσοι χάθηκαν, αλλά και πώς διαγνώσθηκε σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Βλέπετε ενέσκηψε το 1918, όταν η ανθρωπότητα μάζευε τα κομμάτια της από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πλέον διατυπώνεται η άποψη ως πολλά από τα θύματα που «χρεώθηκαν» σε αρρώστιες που προέκυψαν από τις κακουχίες (π.χ. πνευμονίες) προήλθαν από τη διασπορά της, αφού πριν την παύση των εχθροπραξιών είχε ήδη κάνει, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, την εμφάνισή της σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ και της Ευρώπης.

Για αυτό και οι εκτιμήσεις για τις απώλειες ποικίλουν, αφού οι «μετριοπαθείς» ξεκινούν από τα 17 με 20 εκατομμύρια νεκρούς και σταδιακά ανεβαίνουν μέχρι τα 100 εκατομμύρια. Το μετριοπαθείς γίνεται εύλογα αντιληπτό γιατί μπήκε σε εισαγωγικά. Αναφερόμαστε σε αριθμό θυμάτων που ξεπερνά τον τωρινό πληθυσμό 184 κρατών, σε σύνολο 243 που έχουν αναγνωριστεί ανά την υφήλιο! Ως μόνο «σίγουρο» θεωρείται πως πρόσβαλλε περίπου 500 εκατομμύρια ανθρώπους!

Ξέχωρα από όλα τα άλλα, όταν αναφερόμαστε στην ισπανική γρίπη, όπως έμελλε να μείνει στην ιστορία, καλό θα είναι να αποσαφηνιστεί πως δεν έχει καμία σχέση με την Ισπανία! Απλά ο Τύπος στη χώρα της Ιβηρικής ήταν εκείνος που αποκάλυψε πως κάτι περίεργο και μη συμβατό παρατηρείται στην εικόνα που έχουν χιλιάδες άψυχα κορμιά στρατιωτών, σε όλα τα μέτωπα του πολέμου. Στις πατρίδες των εμπλεκόμενων στις εχθροπραξίες επιβάλλονταν λογοκρισία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όμως στην Ιβηρική δεν ίσχυε ανάλογο καθεστώς και υπήρξαν σχετικά δημοσιεύματα. Ετσι το νέο σταδιακά… διαδόθηκε παντού και σύντομα όλοι ήξεραν. Μία «κατάρα» που θυμίζει τη Μαύρη Πανώλη και τη Χολέρα, προκαλεί μαζικά τον θάνατο.

Οποιος προσβλήθηκε ήταν πιθανό μην παρουσιάσει συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή έστω εκείνα να είναι ελαφρά, μόλις όμως η κατάστασή του γίνονταν σοβαρή, ελλόχευε ο κίνδυνος να χάσει τη ζωή του ακόμη και εντός μερικών ωρών. Παράλληλα «χτυπούσε» όλες τις ηλικίες και τα μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας καταγράφηκαν, με τα μέσα εκείνων των χρόνων, στις έγκυες γυναίκες και επειδή πέθαναν πάρα πολλοί νέοι, οι κυβερνήσεις/κοινωνίες βρέθηκαν αντιμέτωπες με το πώς θα περιθάλψουν τα εκατομμύρια ορφανά παιδιά που έμειναν μόνα τους.

Πώς προκλήθηκε λοιπόν; Επίσης ουδείς δύναται να απαντήσει με σιγουριά στο συγκεκριμένο ερώτημα. Ορισμένοι λένε πως ξεκίνησε από την Απω Ανατολή και οφείλεται στα πτηνά. Από εκεί μεταφέρθηκε αρχικά στις ΗΠΑ και ύστερα στη «Γηραιά Ηπειρο». Μετά από έρευνες που έγιναν, πολλοί επιστήμονες είναι πεπεισμένοι πως σε περιοχές όπως το Κάνσας και τη Βοστόνη αρκετοί θάνατοι που σημειώθηκαν το 1917 σε στρατόπεδα της εποχής, οφείλονταν τελικά στην ισπανική γρίπη.

Ο ιός πέρασε τον Ειρηνικό μέσω πολιτών της Κίνας που μετέβησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες για να εργαστούν στη μέριμνα προσωπικού του στρατού και ακολούθησαν τις μονάδες που μετέβησαν στη Γαλλία για τις ανάγκες του πολέμου (περισσότεροι από 90.000 άνδρες από την ευρύτερη περιοχή της Ασίας βρέθηκαν στα θέρετρα των επιχειρήσεων).

Εκδοχή που πάντως δεν ασπάζονται αρκετοί, καθώς τονίζουν πως στην ασιατική χώρα δεν παρατηρήθηκε έξαρση του φαινομένου πριν την παγκόσμια εξάπλωσή του, άρα προβάλει αδύνατο ο «ασθενής μηδέν» να προέρχεται από εκεί. Αλλοι θεωρούν πως η ρίζα του κακού βρίσκεται στην εμπόλεμη Ευρώπη και το πέπλο μυστηρίου που υπάρχει για την προέλευση της ισπανικής γρίπης, μεγιστοποιεί τον μύθο που τη συνοδεύει.

Οι πρώτες αναφορές πως κάτι συμβαίνει καταγράφηκαν στα τέλη του 1917 στη Γαλλία και στο στρατιωτικό νοσοκομείο του Σταπλ. Επειδή όμως εκεί διακομίζονταν και θύματα χημικών επιθέσεων, δεν δόθηκε κάποια ιδιαίτερη σημασία στα συμπτώματα όσων έφευγαν από τη ζωή. Οπως π.χ. ότι το δέρμα μαύριζε ή πως οι πνεύμονες γέμιζαν με ένα σκούρο υγρό. Ομως περίπου 100.000 άνθρωποι το επισκέπτονταν καθημερινά και το… κακό δεν άργησε να συμπαρασύρει όλο τον κόσμο.

Σε διάστημα ενός περίπου έτους και ενώ ενδιάμεσα ο πόλεμος έληξε, επλήγησαν σχεδόν όλες οι χώρες. Τόσο γιατί σταδιακά οι στρατιώτες μετακινούνταν στην Ευρώπη και έρχονταν σε επαφή μεταξύ τους (π.χ. στη Γερμανία μεταδόθηκε από αιχμάλωτους) και με τους κατοίκους, όσο και επειδή επέστρεψαν στα σπίτια τους. Δεν είναι τυχαίο πως η Ινδία θρήνησε περισσότερους από 5 εκατομμύρια νεκρούς, ενώ η μόνη χώρα που περιόρισε κάπως την κατάσταση ήταν η Αυστραλία. Λόγω απόστασης πρόλαβε και επέβαλε αυστηρή καραντίνα σε όσους έρχονταν από το εξωτερικό και δεν υπήρξε μεγάλος αριθμός θυμάτων.

Στις ΗΠΑ οι πόλεις που έζησαν πρώτες τον εφιάλτη ήταν όσες είχαν λιμάνια, όπου αποβιβάζονταν εκείνοι που γύριζαν από την Ευρώπη. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε στην ενδοχώρα, ενώ η περιοχή που βίωσε πάρα πολύ δύσκολες στιγμές ήταν η Φιλαδέλφεια. Το γιατί έγινε μετά αντιληπτό.

Στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 1918, περίπου 1,5 μήνα πριν τη λήξη του πολέμου, διοργανώθηκε μία μεγάλη παρέλαση με την ονομασία «Liberty Loan», που αποσκοπούσε συγκέντρωση χρημάτων για τις στρατιωτικές και όχι μόνο ανάγκες. Σε αυτή συμμετείχαν δυνάμεις που μόλις είχαν επιστρέψει από την πρώτη γραμμή του μετώπου και άθελα τους έσπειραν τον όλεθρο, αφού οι σχετικοί υπολογισμοί αναφέρουν πως περισσότεροι από 20.000 κάτοικοι πέθαναν μέχρι τον Νοέμβριο. Πλέον θεωρείται βέβαιο πως οι ΗΠΑ είχαν μεγαλύτερες απώλειες από τον ιό, παρά στα πεδία των μαχών.

Στην Ελλάδα το πρώτο κρούσμα αναφέρθηκε το καλοκαίρι του 1918 στην Πάτρα και ο μύθος λέει πως οφείλονταν σε τσιγάρα που έφτασαν από τη Θεσσαλονίκη. Αμεσα η εκατόμβη των νεκρών πολλαπλασιάστηκε, καθώς άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα, τον Βόλο, τα Ιωάννινα και σχεδόν σε όλη την επικράτεια. Το δίμηνο Οκτώβριος-Νοέμβριος 1918 σε πολλές πόλεις καταγράφονταν καθημερινά πάνω από 40 θάνατοι, που οφείλονταν αποκλειστικά στην ισπανική γρίπη. Ομως εκείνα τα χρόνια ήταν αδύνατον να υπάρξουν ακριβή στοιχεία και πολλές απώλειες πιστώθηκαν σε άλλες αιτίες.

Οπως και τώρα έτσι και τότε η χώρα μας πήρε μέτρα. Σε αρκετές περιοχές έκλεισαν σχολεία, πανεπιστήμια, καφενεία, θέατρα και δικαστήρια, ενώ αλλού επιτρέπονταν μεν η λειτουργία τους, αλλά με πληρότητα μόνο 50%. «Επιδημία ενέσκηψεν εις άπασα την περιφέρεια. Οι κάτοικοι αποθνήσκουν καθ' εκάστην κατά δεκάδας ιδίως εις τας περιφερείας Γρεβενών, Σερρών, Καστορίας και Γαιλαρίων. Εις τα Γρεβενά σήμερον απέθανον τρεις χωροφύλακες και ο ανθυπασπιστής Κονταξάκης. Το τέταρτον της όλης δυνάμεως της χωροφυλακής έχει προσβληθή μέχρι στιγμής και πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι», έγραφε τηλεγράφημα αξιωματούχου της Δυτικής Μακεδονίας προς το Υπουργείο Εσωτερικών.

Η Σκύρος ήταν εκείνη που αναλογικά «χτυπήθηκε» περισσότερο, αφού σε σύνολο 3.500 κατοίκων που είχε εκείνο τον καιρό νόσησαν περισσότεροι από 3.000. Αιτία ήταν και το γεγονός πως το 1917 φιλοξένησε Αγγλους και Γάλλους ναυτικούς που βρέθηκαν στην πατρίδα μας την εποχή του Εθνικού Διχασμού και η αρρώστια … καραδοκούσε. «Κι ο κόσμος πέθαινε, όλο πέθαινε, ολημερίς κι ολονυχτίς, πέθαινε, χωρίς γιατρούς, χωρίς φάρμακα, χωρίς περιποίηση. Πέθαινε ο ένας πάνω στον άλλο, πεθαίνανε αγκαλιασμένοι, καθισμένοι, πλαγιασμένοι, όρθιοι”, έγραψε ο δημοσιογράφος και ηθογράφος Κωνσταντίνος Φαλτάιτς, στο έργο του «Γρίπη στη Σκύρο», όπου και αποτυπώνει τα γεγονότα εκείνων των μαύρων καιρών.

Τον Οκτώβριο του 1918 ο υπουργός Εσωτερικών Σπύρος Σίμος δήλωση περιχαρής πως βρέθηκε το φάρμακο. «Ο ιατρός Σέιλερ εκ Βιέννης δι' ενέσεων σουμπλιμέ (σ.σ. εννοεί με υδράργυρο) επέτυχε ελλάτωσιν της θνησιμότητος από ογδόντα τοις εκατό στο μηδέν».

Αμέσως η σχετική θεραπεία ξεκίνησε να χορηγείται στον Ευαγγελισμό και άλλα νοσοκομεία, όμως μερικές ημέρες μετά ένα τηλεγράφημα του ίδιου προς τους νομάρχες, έβαλε απότομο τέλος στο κλίμα ευφορίας που είχε δημιουργηθεί. «Οι υδραργύρου ενέσεις κατά της γρίππης δεν επέφεραν ευνοϊκά αποτελέσματα επί των ασθενών, ενώ εις τινάς περιπτώσεις παρουσίασαν αντίθετα αποτελέσματα. Δια τον λόγον αυτόν το Υπουργείο συνιστά, όπως μη γίνεται του λοιπού χρήσις υπό των ιατρών, των τοιούτων ενέσεων».

Βρισκόμασταν τότε εν μέσω του δεύτερου κύματος, όπως χαρακτηρίστηκε, της πανδημίας, που ολοκληρώθηκε στα τέλη του Νοεμβρίου (το πρώτο ήταν στις αρχές του έτους) και ήταν το πιο φονικό. Η εκκλησία έκανε δημόσιες λιτανείες, πολύς κόσμος άρχισε να τρελαίνεται (υπάρχουν δημοσιεύματα της εποχής όπου εύποροι κάτοικοι, κυρίως στην πρωτεύουσα, έβγαιναν στους δρόμους με χρήματα στα χέρια και υπόσχονταν να τα δώσουν σε όποιον τους κάνει καλά, προφανώς επηρεασμένοι από την απώλεια συγγενικών τους μελών), ενώ αρκετοί επιτήδειοι υπόσχονταν αποτελέσματα με μαντζούνια, βότανα, σκόρδα ή και ούζο! «Αξιωματικοί, βουλευταί, γνωσταί κυρίαι του κόσμου απεβίωσαν εντός ολίγων ημερών από γρίπην βαρυτάτης μορφής. Ολόκληρα συντάγματα προσεβλήθησαν και εστρώθησαν ψάθαι εις τα νοσοκομεία». Τα ρεπορτάζ της εποχής ήταν αποκαλυπτικά.

Τον Μάρτιο του 1919 θα σημειωθεί νέα, ευτυχώς μικρής διάρκειας, έξαρση του ιού (Πύργος, Αγρίνιο και Ιόνια Νησιά «χτυπήθηκαν» εκείνο το διάστημα στην Ελλάδα) και ύστερα… εξαφανίστηκε,. «Η γρίπη ξεψυχά…», έγραφαν τα πρωτοσέλιδα. Χωρίς να βρεθεί θεραπεία, όσο ξαφνικά μπήκε στη ζωή μας έτσι…χάθηκε ύστερα από περίπου 18 μήνες, διάστημα που όμως ήταν αρκετό να πεθάνουν δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι. Στα τέλη του περασμένου αιώνα επιστήμονες κατάφεραν να λάβουν δείγματα από περιοχές της Αλάσκας και να κάνουν έρευνες για τις ομοιότητές της ισπανικής γρίπης με πανδημίες που πλήττουν τον σύγχρονο κόσμο, όπως ο Η1Ν1.