Πελέ: Περιστρέφοντας το διαμάντι
Κανείς δεν ξέρει πώς ακριβώς στην Ελλάδα το «μαργαριτάρι» έγινε «διαμάντι». Ίσως όπως ο Έντσον Αράντες Νασιμέντο έγινε Πελέ. Ναι, «Μαύρο Μαργαριτάρι» ήταν το πραγματικό παρατσούκλι του Βασιλιά στη Βραζιλία.
Μόνο που στα αλήθεια ίσως το διαμάντι να του ταιριάζει καλύτερα. Ήταν άλλωστε ανέκαθεν ιριδίζουσα η φιγούρα του. Σαν διαμάντι που το περιστρέφεις, το υποχρεώνεις σε ένα παιχνίδι ανάμεσα στο φως και τη σκιά κι αυτό απαντάει αντανακλώντας τη λάμψη με διαφορετικά χρώματα, φανερώνοντας κάθε στιγμή και μια άλλη όψη του.
Το θέμα, λοιπόν, με όλα τα διαμάντια και άρα και με τον Πελέ - που σαν σήμερα πριν τρία χρόνια άφησε την τελευταία του πνοή - είναι η περιστροφή. Το πώς θα επιλέξει κανείς να τον φωτίσει, το πώς θα επιλέξει να τον δει. Για άλλους ο σπουδαιότερος, για άλλους σκοτεινός και υποκριτής, για άλλους εγκλωβισμένος σε κάτι πολύ μεγαλύτερο από τον ίδιο του τον εαυτό.
Η μυθική σπουδαιότητα του Πελέ
Δεν ήταν ποτέ απλώς ποδοσφαιριστής Πελέ. Πολύ απλά γιατί οι περισσότεροι δεν τον είδαν ποτέ να παίζει ποδόσφαιρο. Στην καλύτερη περίπτωση απόλαυσαν κάποια από τα αδιανόητα highlights του και έτριψαν τα ματάκια τους μπροστά από μια πιξελιασμένη οθόνη, με τη γλυκιά σιγουριά πως αυτό που βλέπουν - άλλα χρόνια γαρ - δεν είναι προϊόν... τεχνητής νοημοσύνης. Ήταν προϊόν ποδοσφαιρικής μεγαλοσύνης.
Δεν είναι ψέμα, δεν είναι υπερβολή. Ο Πελέ έκανε πράγματα που έως τότε δεν είχε σκαρφιστεί άλλος νους. Κι αν ελάχιστοι μπορούσαν να τα σκαρφιστούν σε κάποια μεθυσμένη αναλαμπή τους, τότε ακόμη λιγότεροι έβρισκαν το θάρρος να τα επιχειρήσουν και μόνο ένας τα μετέτρεπε σε πραγματικότητα. Μόνο αυτός.
Ο Βασιλιάς ήταν αυτό ακριβώς: ένας βασιλιάς στον οποίο οι απανταχού ποδοσφαιρόφιλοι έμαθαν να υπακούν. Ποιος να τολμήσει να μην πιστέψει; Ποιος να πάει κόντρα σε έναν θρύλο που ταξίδευε από γενιά σε γενιά σαν πέραν πάσης αμφισβήτησης διδαχή;
🇧🇷👑 ΚΑΘΕ σπουδαίος ποδοσφαιριστής, είχε σαν πρότυπο τον Πελέ!
— gazzetta.gr (@gazzetta_gr) December 29, 2022
Πρώτος, αυτός έκανε ότι θεωρούσαμε ακατόρθωτο.
🙏 Αναπαύσου εν ειρήνη Βασιλιά#Pele pic.twitter.com/6y8xw6vMti
Κι όμως δεν τον είδαμε στα αλήθεια. Μάθαμε, ακούσαμε, διαβάσαμε, πιστέψαμε. Κι ήταν κι αυτό ένα μέρος της γιγάντωσης του μύθου του. Κάθε παιδί ονειρευόταν να... κάνει τον Πελέ, χωρίς να τον ξέρει πραγματικά. Ένας ήρωας βγαλμένος από κόμικ κι όμως ζωντανός. Τέλεια σκηνοθετημένα και όλα του τα κατορθώματα, σαν να πετάχτηκαν από μοσχομυρωδάτες σελίδες χαρτιού.
Η ξαφνική του εμφάνιση στο Μουντιάλ του 1958 που συνδυάστηκε με τον θρίαμβο της Βραζιλίας, οι τρεις κατακτήσεις Παγκοσμίου Κυπέλλου, ο άρρηκτος δεσμός του με την αγαπημένη του Σάντος, τα... αμέτρητα - κυριολεκτικά - γκολ που πέτυχε. Η ομορφιά τους, οι ασύλληπτες συλλήψεις του. «Πολύ μπροστά από την εποχή του», «ανεπανάληπτος», «πρωτοπόρος». Πείτε ό,τι θέλετε για την ποδοσφαιρική σπουδαιότητα του Πελέ. Εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, αλήθεια θα είναι... Με τον μοναδικό τρόπο που ανέκαθεν ακροβατούσε ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα.
«Σέρνοντας» το αφήγημα
Την πένα του μύθου, βέβαια, την κρατούσε συχνά και ο ίδιος ο Πελέ. Πάντα ήθελε να καθοδηγεί το αφήγημά του. Με την ίδια εμμονή σχεδόν που μετρούσε τα γκολ του, επιμένοντας πως έχει σκοράρει όσα λέγονται και ακόμη παραπάνω. Όσο συχνά πάντως χρησιμοποιούσε το αγαπημένο του α' ενικό, όσο συχνά εξιστορούσε τα φοβερά και τρομερά κατορθώματά του, το ίδιο συχνά έμπλεκε στους λαβυρίνθους που ο ίδιος δημιουργούσε.
Στο ντοκιμαντέρ του στο Netflix κάποια στιγμή λέει πως «ποτέ του ως παιδί δεν ονειρεύτηκε να γίνει ποδοσφαιριστής». Λίγο μετά αναφέρει συγκινημένος πως όταν είδε τον πατέρα του συντετριμμένο από το κάζο του Maracanazo στο Μουντιάλ του 1950 τού υποσχέθηκε πως θα κατακτήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο με τη Βραζιλία για χάρη του. Ήταν 10 ετών τότε. Άρα κάτι από τα δύο δεν ισχύει...
Το 2007 είπε επίσης πως το 1969 σε μια επίσκεψη της Σάντος στη Νιγηρία προκάλεσε εκεχειρία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, γιατί ο κόσμος ήθελε να τον δει να τον παίζει. Ελέγχεται από το VAR η φάση... Στην πρώτη του βιογραφία το 1977 προφανώς ξέχασε να το αναφέρει και το θυμήθηκε 30 χρόνια μετά. Ούτως ή άλλως είναι πολλοί αυτοί που έχουν αμφισβητήσει ότι όντως συνέβη αυτό. Βλέπετε η εκεχειρία στα βιβλία της ιστορίας είναι καταγεγραμμένη δύο εβδομάδες μετά την επίσκεψη του Βασιλιά.
Ο Πελέ όμως συχνά εκβίαζε τα πράγματα. Λες και έπρεπε να είναι και ο αδιαμφισβήτητος GOAΤ του ποδοσφαίρου και κάτι παραπάνω. Ειδικά όσο μεγάλωνε, ειδικά όσο Λιονέλ Μέσι και ο Κριστιάνο Ρονάλντο έχτιζαν τον δικό τους μύθο.
Πλατιά χαμόγελα, θερμές αγκαλιές: Πελέ και δικτατορία
Τούτο το «κάτι παραπάνω» βέβαια το είχε χάσει προ πολλού. Όχι επειδή είχε τσαλακώσει για τα καλά τη φιγούρα του εξαιτίας της πολυτάραχης ερωτικής και σεξουαλικής του ζωής, όχι λόγω των πολλών παιδιών που - όπως ο ίδιος έχει παραδεχθεί - δεν αναγνώρισε ποτέ, αφήνοντας τις μητέρες τους να τα μεγαλώσουν μόνες τους. Δική του η προσωπική του ζωή, δικές του και οι όποιες σχετικές περιπέτειες.
Η μεγαλύτερη κηλίδα του είναι άλλη. Ο Πελέ είχε μια άβολα στενή σχέση με το δικτατορικό καθεστώς της Βραζιλίας. Από το πραξικόπημα του 1964 μέχρι και το 1985, η χώρα βίωσε μια κόλαση στα χέρια του στρατού που έκανε κουμάντο κατά το δοκούν με βασανιστήρια, εξορίες και φίμωση οποιασδήποτε διαφορετικής άποψης.
Ο Πελέ βέβαια δεν βασάνιζε το κεφάλι του με αυτά. «Αν έλεγα ότι δεν ήξερα τι συμβαίνει, θα έλεγα ψέματα. Για εμένα όμως, η δικτατορία δεν άλλαξε το παραμικρό. Το ποδόσφαιρο συνεχίστηκε κανονικά», έχει πει. Και όχι, δεν τηρούσε ουδέτερη στάση. Πλατιά χαμόγελα και θερμούς εναγκαλισμούς με δικτάτορες όπως ο Εμίλιο Γκαράσταζου Μέντικι βλέπουμε στις διασωθείσες φωτογραφίες.
«Αποδεχόταν το καθεστώς μόνο και μόνο επειδή του φερόταν καλά, επειδή ήξεραν πόσο σημαντικός είναι», έχει πει ο Βραζιλιάνος δημοσιογράφος Πάουλο Σέζαρ Βασκονσέλος για την πολιτική στάση του Πελέ.
Πολιτική στάση με διαφορετική βαρύτητα, μιας και μιλάμε για έναν μαύρο σταρ σε μια χώρα που ταλανίστηκε όσο καμία από τη «φυλετική δημοκρατία» και τον αόρατο αλλά συστημικό ρατσισμό.
Ο άλλοτε συμπαίκτης του και Παγκόσμιος Πρωταθλητής στο πλευρό του το 1970, Καζού έχει δηλώσει χαρακτηριστικά: «Λατρεύω τον Πελέ, αλλά δεν μπορώ να μην τον επικρίνω. Ένιωθα πως η συμπεριφορά του ήταν η συμπεριφορά ενός μαύρου άντρα που έλεγε πάντα "ναι, κύριε". Ήταν ένας υποτακτικός μαύρος. Δεν μπορούμε να το ξεχάσουμε αυτό, γιατί ακόμη και μια δήλωση από το στόμα του Πελέ, θα είχε μεγάλο αντίκτυπο τότε».
Εγκλωβισμένος
Πώς να διαφωνήσει κανείς με τον Καζού; Ακόμη κι αν τα λόγια του ανοίγουν τον ίδιο λάκκο. Για τον Πελέ, για κάθε σταρ, για κάθε περσόνα που καταλήγει να γίνεται μεγαλύτερη από το άτομο που βρίσκεται πίσω της.
Πριν μερικά χρόνια, ο Τζόναθαν Λιου του Guardian έγραψε μαεστρικά: «Για τον βραζιλιάνικο λαό ο Πελέ ήταν ο απόλυτος υπερήρωας, πηγή χαράς και ενθουσιασμού σε μια θλιμμένη, καταπιεσμένη χώρα. Για τους πολιτικούς ήταν ένας πόρος: ένα βολικό εργαλείο προπαγάνδας και ένα σύμβολο εθνικιστικής αφοσίωσης.
Για τους χορηγούς και τα εμπορικά συμφέροντα, ήταν μια ανεξάντλητη πηγή πωλήσεων εισιτηρίων και διαφημιστικών συμφωνιών. Για τους προπονητές και τους συμπαίκτες του, ήταν ο πιο γρήγορος δρόμος προς τη δόξα. Για τους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς και τους δημοσιογράφους, τους συγγραφείς και τους κινηματογραφιστές, ήταν και συνεχίζει να είναι περιεχόμενο. Για τους συλλέκτες αυτόγραφων και αναμνηστικών, ήταν το απόλυτο κοίτασμα.
Για μια ολόκληρη γενιά φιλάθλων του ποδοσφαίρου, θα είναι ο αιώνιος GOAT: η ισόβια και αδιάσειστη απόδειξη ότι οι δικές τους ευτυχισμένες αναμνήσεις ήταν αντικειμενικά καλύτερες από εκείνες οποιασδήποτε επόμενης γενιάς».
Η έννοια «Πελέ» εδώ και δεκαετίες έχει ξεπεράσει το άτομο πίσω από αυτή. Κι όμως ο καθένας φτάνει να έχει και διαφορετικές προσωπικές απαιτήσεις από αυτό το ίδιο άτομο, από το είδωλό του. Απαιτήσεις εγκλωβιστικές. Άλλοι τον ήθελαν αμιγώς αφοσιωμένο στο ποδόσφαιρο, άλλοι δεν τον συγχώρησαν ποτέ για την ησυχία του, άλλοι τον ευγνωμονούν αιώνα για όσα χάρισε στο ομορφότερο των παιχνιδιών, άλλοι απογοητεύτηκαν από τον άνθρωπο πίσω από τον σταρ. Το «Μαύρο Διαμάντι» ήταν και είναι τόσα πολλά, τόσα διαφορετικά πράγματα... Ο καθένας κάνει την επιλογή του. Είναι αναπόφευκτο. Ο καθένας περιστρέφει το διαμάντι και βλέπει αυτό που επιθυμεί να δει.
