STORIES

Κριστόφ Κισλόφσκι: Υπήρχε μέσα μας!

Όταν έμπαινες σε βιντεοκλάμπ (σ.σ οι νεότεροι ρωτήστε τι είναι αν δεν γνωρίζετε) οι τίτλοι του σε «κοιτούσαν». Τυχαίο. Έτσι τα έφερε η επιλογή διάταξης του υλικού από τον υπάλληλο του καταστήματος. Αν παρατηρούσες τα ράφια, τα χρώματα των ταινιών του ήταν εκεί και άρπαζαν το πρώτο σου βλέμμα. Τυχαίο. Πώς να ελέγξεις την αντίδραση στο οπτικό ερέθισμα. Μετά άρχιζες την αναζήτηση. Βρισκόσουν στην κατηγορία «σινεφίλ». Διάβαζες τους τίτλους στη ράχη των κουτιών, προσπερνούσες αυτά που δεν σε αφορούσαν και άκουγες το «τακ» του πλαστικού καλύμματος. Και όταν έφτανες στις δικές του δημιουργίες, στεκόσουν λίγο παραπάνω. Οι τίτλοι «μιλούσαν» αμέσως στην καρδιά σου. Τυχαίο. Και άλλα δημιουργήματα το κάνουν αυτό. Διάλεγες τελικά την ταινία που ήθελες και πήγαινες στον υπάλληλο να τακτοποιήσεις τα της ενοικίασης. Έπαιρνες το κουτάκι με την ταινία που επέλεξες και έφευγες. Και μετά, στο πρώτο βήμα μετά την έξοδο, ερχόταν η μουσική! Οι σπαρακτικές μελωδίες, οι λυγμοί της ψυχής… Ο ερχομός των εικόνων του, των προσώπων του, των συναισθημάτων του, ο κόσμος του, ήταν αναπόφευκτος. Πίστη, αγάπη, ελπίδα, αυτά μας έδωσε και συνεχίζει να το κάνει. Η παρουσία του δεν σβήνει, μήτε και φθίνει. Ο Κριστόφ Κισλόφσκι υπήρχε μέσα μας πολύ πριν τον γνωρίσουμε.

Έπρεπε να υπάρξει!

Ο Κισλόφσκι έπρεπε να υπάρξει στο καλλιτεχνικό, κοινωνικό, φιλοσοφικό στερέωμα. Ακόμη υπάρχει. Και ξέρετε γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί δεν φοβήθηκε τη ζωή, δεν συμβιβάστηκε με αυτήν. Ο χτύπος της καρδιάς, η ταραχή της ψυχής, η ομορφιά της εικόνας και του ήχου, το προαίσθημα που σε ανατριχιάζει και η σκέψη που αυτονομείται και βρίσκει τα παγωμένα βλέμματα των άλλων, αυτά είναι που ανέδειξε, φώτισε, αγκάλιασε και μας έδωσε μέσα από τα έργα του. Πώς να μην είναι αναπόσπαστο κομμάτι του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος μας; Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα, η συνομιλία των σαρκικών, ψυχικών, καθρεφτών, οι ιερές εντολές του ανθρώπου, η πίστη στο ανείπωτο και το αναπάντεχο, στη γοητεία του εύθραυστου, στο έπος της ανθρώπινης υπέρβασης, σε όλα αυτά που συνθέτουν την ανθρώπινη οντολογία. Πίσω απ’ αυτές τις λέξεις κρύβεται ο πολωνός δημιουργός, πίσω απ’ αυτές τις ιδέες που οι άνθρωποι κουβαλούν, πίσω απ’ αυτές τις αθώες, σχεδόν παιδικές, ελπίδες, προσμονές. Και όταν τον ρωτήσαν από τη «Liberation» γιατί διάλεξε αυτή τη δουλειά, αυτός απάντησε «διότι δεν ξέρω να κάνω κάτι άλλο». Μα, πώς να ξέρει, όταν ξέρει τα πάντα! Να είστε σίγουροι, λοιπόν, ότι ο Κισλόφσκι θα υπάρχει και μετά από εμάς. Αυτός ο ήλιος δεν δύει, κι αν το κάνει γίνεται υπέρλαμπρο φεγγάρι.

Νικήτρια αξιοπιστία

Ο Κισλόφσκι, λίγο πριν πεθάνει, φέρεται να ετοίμαζε τριλογία πάνω στη διαχρονική τρόικα του Κόλαση-Παράδεισος-Καθαρτήριο. Από τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη στο μελαγχολικό γλέντι του σήμερα. Δεν θα το δούμε ποτέ. Υπάρχει, όμως, κάτι που ο μεγάλος δημιουργός το τίμησε, το «εκμεταλλεύτηκε», το ανέδειξε και είναι ο συνδετικός κρίκος της δαντικής τριλογίας με την προσωπική, καλλιτεχνική, φιλμική (sic), κοσμοθεωρία του. Ο θάνατος! Η ομορφιά και η δύναμη του οριστικού και το αέρινο ωστικό, ψυχικό, κύμα που μοιράζεται και ταράζει, ηρεμεί, γαληνεύει, στοιχειώνει τις μελλοντικές ανθρώπινες ματιές. Οι ταινίες του Κισλόφσκι «χάνονται» στην ηθική πολυπλοκότητα του ανθρώπου και στις βαθιά βιωμένες ανθρώπινες αναζητήσεις. Απέναντι στο απόλυτο της οριστικά ελεύθερης απώλειας, ο Πολώνος πρόσφερε εικόνες υπερβατικής ομορφιάς. Η κάμερα ανακάλυπτε και υποκλινόταν μπροστά στο δέος του μυστηρίου του κόσμου. Ακόμα και οι πιο σκληρές σκηνές διέθεταν -διαθέτουν- την απαιτούμενη, κρυστάλλινη, χάρη. Η ουμανιστική ματιά του Κισλόφσκι, διέδιδε την κομψότητα των ανθρώπων, κυρίως των γυναικών, και την ακτινοβολία της ψυχής τους. Στα έργα του υπάρχει μια νικήτρια αξιοπιστία που επιβραβεύει τις προθέσεις, τη διαδικασία και το όραμα αυτού του σκηνοθέτη. Τον Κισλόφσκι τον πιστεύεις γιατί ξέρεις ότι θα σε σεβαστεί, θα σε συγκινήσει αληθινά και θα σε κάνει να πιστέψεις ειλικρινά στη σάρκα του εαυτού και του ονείρου σου.

Η τρυφερή του ματιά και η αξέχαστη μουσική του Πράισνερ

Ας αφήσουμε για λίγο τα λόγια κι ας πάμε στις νότες, στις μελωδίες, στη μουσική που έγινε το άλλο εγώ του Κισλόφσκι. Ο συμπατριώτης του Ζμπίγκνιου Πράισνερ είδε την ομορφιά και την αλήθεια στο έργο του σκηνοθέτη και την «έντυσε» με τα κατάλληλα ρούχα, χρώματα… Στην ποίηση της εικόνας, απάντησε με την ποίηση της μουσικής σύνθεσης. Από την επιστολή προς Κορινθίους του απόστολου Παύλου στην ποίηση της Βισουάβα Σιμπόρσκα, πολωνή, βραβευμένη με Νόμπελ, ποιήτρια. Και από κει στον χορό της μαριονέτας και στις δέκα εντολές. Με λίγα λόγια: δεν μπορείς να βγάλεις τον Κισλόφσκι από τον Πράισνερ και τον Πράισνερ από τον Κισλόφσκι.
Ο Κισλόφσκι ανήκει στους δημιουργούς που μπορεί να σου πει, δώσει, σχεδόν τα πάντα με μια ταινία! Ένας φιλόσοφος του προηγούμενου αιώνα, ένας καλλιτέχνης που ήξερε να χειρίζεται τις δύσκολες, βαθιά ανθρώπινες, στιγμές. Οι εικόνες του «συνομιλούν» με τον λυγμό της αγάπης, με το χαμόγελο της συντροφιάς, με το πέταγμα της ψυχής. Ο Κισλόφσκι πέρασε από το ντοκιμαντέρ, τα μικρά φιλμ, την τηλεόραση και έφτασε στον κινηματογράφο. Το non-fiction ήταν η αρχική του επιλογή. Η ανησυχία του, όμως, για το τι παρουσίαζε και για τη μοίρα των ηρώων του, των καταστάσεων που βίωναν, τον έκαναν να στραφεί στη μυθοπλασία. Και εκεί πρώτα ήρθε τη πολιτική έκφραση. Αυτές οι δουλειές, ωστόσο, συνάντησαν αντιδράσεις και εμπόδια. Το Blind Chance απαγορεύτηκε και το No End δυσκολεύτηκε να βρει διανομή. Η στροφή σε ουμανιστικά θέματα και η τρυφερή, μα πεντακάθαρη ματιά του στον άνθρωπο, τον έκαναν ποιητή, φιλόσοφο, μοναχό της αληθινής πίστης, ελπίδα, αγάπης. Αυτά μεταδίδουν και δίνουν συνέχεια σε μας ταινίες όπως «Η διπλή ζωή της Βερόνικα», «Ο Δεκάλογος», η τριλογία πάνω στις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης με την «Μπλε», τη «Λευκή» και την «Κόκκινη» ταινία. Μετά την πρεμιέρα της τελευταίας, το 1994, ανακοίνωσε την απόσυρσή του. Σχεδόν δυο χρονιά μετά, άφησε την τελευταία του πνοή. Ήταν μόλις 54.