ΘΕΑΤΡΟ

«Νεκρές Ψυχές»: Ο Γκόγκολ είναι εδώ! (vid)

Αλέξανδρος Στεργιόπουλος 7 Δεκεμβρίου 2025 - 12:46

Το Gazzetta παρακολούθησε, στο Θέατρο Θησείον, την παράσταση «Νεκρές Ψυχές». Το έργο του Νικολάι Γκόγκολ ανεβαίνει στο σανίδι με ουσιαστικό τρόπο.

Η φωνή του Γκόγκολ!

Το Θέατρο Θησείον δεν ήταν γεμάτο. Κανείς, ωστόσο, δεν κάθισε στην πρώτη σειρά. Μόνο εγώ. Η διάταξη του χώρου είναι τέτοια, που αν την επιλέξεις θα βρεθείς σε απόσταση αναπνοής από τους ηθοποιούς. Εν τω μεταξύ, οι διαστάσεις, ειδικά το ύψος, είναι επιβλητικές και ο σχεδόν άδειος τόπος, ένα ευμέγεθες ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, εγκλωβίζει την ήρεμη δύναμη της δουλεμένης σιωπής, τον απόηχο των σκηνικών εντάσεων, των προβών και την ψυχρότητα του κλειστού δωματίου. Όταν μπαίνεις σε αυτό το τμήμα του θεάτρου, στο πεδίο της θεατρικής άσκησης, αισθάνεσαι τη ζεστασιά των σωμάτων, των φωνών, να τυλίγουν την παγωμένη ακινησία. Τη στιγμή, λοιπόν, που θα διαλέξεις την πρώτη σειρά, ξέρεις ότι θα νιώσεις λίγο πιο έντονα τη θεατρική εμπειρία. Οι ηθοποιοί θα είναι μπροστά σου, όχι μακριά σου. Θα βλέπεις τις λεπτομέρειες των ρούχων, τις λεπτές, δυναμικές, αποφασιστικές κινήσεις τους. Θα μυρίζεις τον ιδρώτα τους και θα νιώθεις κάτι από την προσπάθειά τους να σε πείσουν ότι όλα τα κάνουν για σένα. Η εμπειρία είναι μοναδική και στις «Νεκρές Ψυχές» επιβεβαιώθηκε η ουσία του ξεχωριστού τόπου, της ξεχωριστής θέσης και της ξεχωριστής επικοινωνίας με τους ηθοποιούς, την παράσταση, τον χώρο. Ναι, όταν φύγαμε από το Θέατρο Θησείον δεν χρειάστηκε να σημειώσουμε τίποτα. Όλα ήταν στη σκηνή του μυαλού μας και παίζονταν ξανά και ξανά.

Η φωνή του Γκόγκολ!

Οι «Νεκρές Ψυχές» του Νικολάι Γκόγκολ είναι πολυφωνικό, πολυεπίπεδο και υψηλών απαιτήσεων κλασικό μυθιστόρημα. Όπως αναφέρεται και στην περιγραφή του ένα λεπτό, ευφυές, σατιρικό έργο. Εδώ, ο ηθοποιός δεν πρέπει απλά να παίζει, αλλά να είναι, να γίνει, οργανικό κομμάτι του συγγραφικού δημιουργήματος. Ο θεατής πρέπει να καταλάβει αμέσως, να πειστεί, ότι ο άνθρωπος που βλέπει στη σκηνή είναι αυτός που κατέκτησε τον χρόνο και τον χώρο του συγγραφέα. Δεν αρκεί μια καλή αναπαράσταση. Όχι. Η μεταφορά στο σήμερα πρέπει να είναι η αδιαμφισβήτητη συνέχεια του αταλάντευτου χθες. Οι ηθοποιοί πρέπει να γίνουν η φωνή του έργου του Γκόγκολ! Και χθες, είδαμε, βιώσαμε, αυτό ακριβώς. Όλα έγιναν σε απόσταση μιας αναπνοής, όλα ενωμένα, όλα πάνω στη σκηνή. Βλέμματα, αντιδράσεις, δράσεις, σκέψεις, ενιαία, αδιαίρετα.
Η ενέργεια και η ενάργεια που μετέδωσαν, γενναιόδωρα μας πρόσφεραν, οι ηθοποιοί οφείλεται στην αποτελεσματική σκηνοθεσία, απόδοση-διασκευή της Σοφίας Καραγιάννη. Στα 90 λεπτά που διαρκεί η παράσταση, δεν υπάρχει στιγμή που να επιβραδύνει τη δράση και η αφήγηση να κάνει «κοιλιά». Η ψυχή του έργου, της Ρωσίας του 19ου αιώνα, ζωντανεύει και για λίγο μεταφερόμαστε στο «άγνωστο» τότε, στην καρδιά της ρωσικής αυτοκρατορίας, στους κοινούς ανθρώπους της δηλαδή. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε την καίρια συμβολή της Σβετλάνας Μαμαλούι, καθώς γίνεται αντιληπτό πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος της ως συμβούλου δραματουργίας για το εν λόγω ανέβασμα.

Ο Γκόγκολ απέναντι στον παραλογισμό και την απληστία

Η υπόθεση είναι απλή και αφοπλιστική. Ο Πάβελ Ίβανοβιτς Τσίτσικοφ, φιλόδοξος και αδίστακτος τυχοδιώκτης, πηγαίνει από πόλη σε πόλη για να εξαγοράσει, σε εξευτελιστική τιμή, τους δουλοπάροικους που έχουν πεθάνει στη δεκαετία που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο απογραφές, δηλαδή τις νεκρές ψυχές, που οι αφέντες τους εξακολουθούν να πληρώνουν γι’ αυτούς κεφαλικό φόρο. Σκοπός του είναι να χρησιμοποιήσει τα ονόματα των νεκρών εργατών προκειμένου να αποκτήσει μια υψηλή θέση στη ρωσική κοινωνία.
Η σάτιρα του Γκόγκολ διαλύει τον παραλογισμό της εξουσίας και την απληστία του ανθρώπου. Αναδεικνύει τις έντονες ταξικές ανισότητες και τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ανθρώπινης απελπισίας. Η κατεργαριά, η κουτοπονηριά, η διαφθορά, η εξαπάτηση, ο εξαναγκασμός γίνονται μέσο επιβίωσης σε ένα αφιλόξενο κοινωνικό, πολιτικό τοπίο. Ο σατιρικός λόγος, όμως, δεν αφήνει το τραγικό να πάρει τον έλεγχο και να φωτίσει μόνο το σκοτάδι της ανθρώπινης ψυχής. Στο έργο υπάρχουν πολλές στιγμές που ο θεατής γελά, χαμογελά και την καλή του διάθεση συναντά. Συνεπώς, το τραγικό-κωμικό ισορροπεί και καθρεφτίζει το ρεαλιστικό-σατιρικό. Το μη πρέπον, η ουσιαστικά ανατρεπτική συμπεριφορά, διάθεση, το πικαρέσκο, περνά από τον κεντρικό ήρωα και ενεργοποιεί όλες τις πλευρές, ακραία αντιθετικές που όμως φτιάχνουν τον συνάνθρωπο του Τσίτσικοφ, των συμπρωταγωνιστών. Αυτές αναδύονται και παρουσιάζονται πάντα στην ακμή τους, στο όριο τους. Οι ηθοποιοί δεν πρέπει να χαλαρώσουν στιγμή και να δείξουν κάθε πτυχή του προσώπου που ερμηνεύουν.
Όλο αυτό απαιτεί συντονισμένη κίνηση (Μαργαρίτα Τρίκκα), αρμονική και ένα χώρο, σκηνικό, που να εξυπηρετεί την αδιάκοπη δράση των ηθοποιών. Επίσης, τα κοστούμια πρέπει να συμβαδίζουν με το σατιρικό πνεύμα και τον χαρακτήρα των προσώπων. Αμφότερα είναι εύστοχα και ανήκουν στην Γεωργία Μπούρδα. Όλα αυτά αναδεικνύουν και αναδεικνύονται από τους πέντε εξαιρετικούς ηθοποιούς. Οι Ιωσήφ Ιωσηφίδης, Διονύσης Λάνης, Γιάννης Μάνθος, Χρήστος Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος Πασσάς και μαζί η φωνή Γιώργου Χριστιανάκη, δίνουν σάρκα, οστά, πάθος, λεπτές ισορροπίες, αμεσότητα και σκηνική χημεία που δεν σε αφήνουν να βρεις ψεγάδι. Και ενώ μπορεί να στέκονται και να συνομιλούν, η αδιόρατη, μικρή, κίνηση του κεφαλιού και το μακιγιάζ (Στέλλα Χατζοπούλου) σε κάνουν να συνειδητοποιείς ότι οι νεκρές ψυχές είναι αυτές που βλέπουμε και όχι αυτές για τις οποίες μιλάνε!