«Bystander effect»: Ο λόγος που αντί να παρέμβουμε σε άσχημο περιστατικό, το τραβάμε βίντεο

Δεν πάει πολύς καιρός από την τραγική είδηση του βιασμού μίας κοπέλας μέσα στο μετρό της Νέας Υόρκης, με τους παριστάμενους επιβάτες- αντί να σπεύσουν να τη βοηθήσουν και να αποτρέψουν το διαφαινόμενο έγκλημα- να τραβούν βίντεο με τα κινητά τους. Πόσες και πόσες φορές βλέπουμε βίντεο στα social media και αναρωτιόμαστε, «μα καλά, αυτός αντί να κάνει κάτι, έβγαλε το κινητό να τραβήξει βίντεο;». Αυτή η μάστιγα…

Κι όμως, υπάρχει επιστημονική εξήγηση γι αυτό και για να ξέρετε υπάρχει και επιστημονικός όρος: «Bystander effect» λέγεται και στα ελληνικά «η επίδραση των παρευρισκόμενων».

Η θεωρία αυτή ξεκίνησε το 1964, μετά τη δολοφονία της Αμερικανίδας Kitty Genovese, η οποία βιάστηκε και δολοφονήθηκε μπροστά σε τουλάχιστον 38 άτομα, ουδείς εκ των οποίων έκανε το παραμικρό. Κανείς δεν επιχείρησε να αποτρέψει το έγκλημα και να εμποδίσει τον δράση. Κανείς δεν έκανε καν το αυτονόητο: Να καλέσει την αστυνομία. Την πήραν μόνο όταν η 28χρονη ήταν ήδη νεκρή.

Οι ερευνητές Darley και Latane, με βάση αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα αποφάσισαν να προχωρήσουν σε ένα επιστημονικό πείραμα το οποίο αποτέλεσε τη βάση της θεωρίας της «επίδρασης των παρευρισκόμενων».

Τι έκαναν; Αρχικά, χώρισαν τους συμμετέχοντες στο πείραμα, σε ομάδες. Στη συνέχεια υπέβαλαν την καθεμία από τις ομάδες σε διαφορετικές απρόσμενες καταστάσεις, στις οποίες όμως απαιτούνταν η εμπλοκή τους. Για παράδειγμα: Έβαζαν ορισμένα άτομα από τα γκρουπ ή μεμονωμένα, σε μια αίθουσα με την πρόφαση ότι έπρεπε να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο. Κάποια στιγμή στο δωμάτιο εμφανιζόταν καπνός.

Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι τα άτομα που ήταν μόνα τους στο δωμάτιο παρατηρούσαν τον καπνό τα πρώτα 5 δευτερόλεπτα. Αυτοί που βρίσκονταν σε ομάδες χρειαζόταν τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα.

Ακόμη όμως κι όταν παρατηρούσαν τον καπνό όσοι βρίσκονταν σε ομάδες, στην πλειονότητά τους δεν αντιδρούσαν. Μάλιστα, βάσει των απαντήσεών τους, έτειναν να δίνουν νοερά την πιο αισιόδοξη και ασήμαντη εξήγηση του συμβάντος: Ότι- για παράδειγμα- το air condition έχει κάποια διαρροή. Για να καταλάβετε το 75% των ατόμων που ήταν μόνοι τους στο δωμάτιο βγήκαν για να ειδοποιήσουν για τον καπνό. Στα ομαδικά γκρουπ το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόλις 38%.

Σε ένα άλλο κοινωνικό πείραμα, που έγινε το 1969, διαπιστώθηκε ότι σε περίπτωση που μία γυναίκα έδειχνε ταραγμένη σε δημόσιο χώρο, υπήρχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να λάβει βοήθεια, όταν τριγύρω υπήρχαν λίγοι πολίτες. Σε αυτή την περίπτωση ανταποκρίθηκε το 70% ενώ όταν υπήρχαν πολλοί άνθρωποί παρόντες η ανταπόκριση έπεσε στο 40%.

Η θεωρία της «επίδρασης των παρευρισκόμενων» υποστηρίζει ότι η πιθανότητα ένας περαστικός να βοηθήσει κάποιον που βρίσκεται σε ανάγκη, είναι αντιστρόφως ανάλογη του αριθμού των παρευρισκομένων. Όσο δηλαδή περισσότεροι άνθρωποι είναι παρόντες τόσο λιγότερο πιθανό είναι κάποιος να βοηθήσει.

Γιατί όμως γίνεται αυτό; Τα άτομα τείνουν να μη θέλουν να ξεχωρίσουν από το σύνολο, να εκτεθούν, να φανούν αγενείς ή παράξενοι. Ο τρόπος που ερμηνεύουμε ή αντιλαμβανόμαστε τις αιφνιδιαστικές, απρόσμενες καταστάσεις εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συμπεριφορά και την αντίδραση του διπλανού μας. Αν λοιπόν σε ένα σύνολο ατόμων κανείς δεν ξεπεράσει την υποσυνείδητη συστολή, παίρνοντας το ρίσκο να «εκτεθεί», με λίγα λόγια αν δεν κάνει κάποιος το πρώτο βήμα, είναι πιθανό να επικρατήσει μια γενικευμένη απάθεια. Ο καθένας αντιγράφει την απάθεια των διπλανών του, καθώς ο εγκέφαλός του την καταγράφει ως φυσιολογική.

Στην περίπτωση της Kitty Genovese, όσοι ασχολήθηκαν με την υπόθεση μια ηλικιωμένη γειτόνισσα είχε την αιμόφυρτη γυναίκα αγκαλιά μέχρι να φτάσει το ασθενοφόρο. Αρκετοί από τους παριστάμενους άκουσαν τις φωνές, κάποιοι είδαν κιόλας τον άντρα να πλησιάζει, άλλοι πρόλαβαν να δουν μικρό μέρος της επίθεσης. Κανείς όμως δεν καθόταν καθόλη τη διάρκεια του περιστατικού να παρακολουθεί απαθής. Προσπερνούσαν…

Δείτε και κάτι άλλο: Ακόμα και ο δημοσιογράφος που δημοσίευσε το ρεπορτάζ στους New York Times παραδέχθηκε πως υπερέβαλλε.

Έγιναν κι άλλα πειράματα αργότερα, μέσα από τα οποία φάνηκε, πως σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης φάνηκε ότι οι πιθανότητες να δοθεί βοήθεια όταν υπήρχε μόνο ένας αυτόπτης μάρτυρας ήταν περισσότερες. Αντίθετα στις καταστάσεις υψηλού κινδύνου, τόσο εκείνοι που ήταν μόνοι τους, όσο και αυτοί που ήταν μέλη ενός ευρύτερου συνόλου, αντιδρούσαν παρόμοια.

Η ανθρωπολόγος Marie Rosenkrantz Lindegaardτο 2019 ανέλυσε 219 πραγματικά συμβάντα τσακωμών, ξυλοδαρμών ή ατυχημάτων που καταγράφηκαν από κάμερες ασφαλείας. Αυτό που διαπίστωσε ήταν ότι σε όλες σχεδόν τις περιστάσεις οι περαστικοί παρενέβησαν.

Τι ωθεί όμως κάποιον να καταγράψει μια κατάσταση με την κάμερα του κινητού του και να μην σπεύσει σε βοήθεια; Σύμφωνα με τον Linus Andersson, η καταγραφή βίντεο μοιάζει να είναι ένας πολύ άμεσος και συνάμα ασφαλής τρόπος αντιμετώπισης μιας κατάστασης: «Σου δίνει την αίσθηση ότι κάνεις κάτι κάτι, αντί να παραμένεις παθητικός θεατής». Άλλωστε, έχει αποδειχθεί ότι οι άνθρωποι λειτουργούν πιο συνεσταλμένα και έννομα όταν γνωρίζουν ότι παρακολουθούνται ή καταγράφονται.

Η κάμερα δηλαδή αποτελεί μια μορφή παρέμβασης προς τον δράστη, που αναστέλλει την επιθετικότητά του. Γνωρίζει ότι καταγράφεται, ότι υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν την ενοχή του και την παραβατικότητά του.

Ακόμα, για κάποιον που φοβάται ή νιώθει ανήμπορος να εμπλακεί μπροστά σε ένα επεισόδιο άλλων, το κινητό τηλέφωνο φαίνεται πως του δίνει δύναμη.

* Με πληροφορίες από τη mixanitouxronou.gr