Ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος στο Gazzetta: «Κάθε βιβλίο είναι ξεκαθάρισμα λογαριασμών με το παρελθόν»

• «Ο συγγραφέας όταν γράφει καταθέτει τη ζωή που έχει κάνει»
• «Δεν μπορεί την ποπ ή και την υποκουλτούρα να τη μηδενίζεις»
• «Θέλω να ξεκινάω άμεσα»
• «Η μετανάστευση είναι φαινόμενο που δεν θα εκλείψει»

Όλα χάνονται και όλα βρίσκονται, τίποτα δεν πάει χαμένο. Και είναι το ταξίδι στη μνήμη που μετράει και ενώνει εποχές, ανθρώπους, συναισθήματα. Ένα τέτοιο ταξίδι μας έδωσε ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος με το βιβλίο του «Χάθηκε βελόνι» (Εκδόσεις Μεταίχμιο). Ο συγγραφέας μας έδωσε ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που ξεκινάει από την Αλβανία των αρχών του προηγούμενου αιώνα, διατρέχει την Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και καταλήγει στην καρδιά της αμερικανικής ηπείρου. [photo credtis: Πάρις Ταβιτιάν]

Ποια ήταν η αφορμή για να γράψεις το «Χάθηκε βελόνι»;
Δεν ξέρω αν υπάρχει αφορμή. Θα έλεγα ότι υπήρχαν πολλές αιτίες για να γραφτεί το βιβλίο. Σ’ αυτό το βιβλίο ήθελα να δώσω -με τρόπο πιο εξωστρεφή και αδιαμεσολάβητο σε σχέση με ό,τι είχα κάνει μέχρι τώρα- σάρκα και οστά στα θέματα που με απασχολούν διαχρονικά. Ήθελα να αναδειχθούν πιο καθαρά κάποια πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που αφορούν τη μέχρι τώρα διαδρομή μου.

Ήταν μέσα σου χρόνια
Ναι. Το βιβλίο έχει αυτοβιογραφικά στοιχεία, απλώς τώρα τα χειρίστηκα μ’ έναν τρόπο πιο ώριμο, υπό την έννοια ότι μιλάω για ανθρώπους και καταστάσεις, για χαρακτήρες, έξω από το δικό μου άτομο και τη στενή προσωπική μου πορεία.

Στο πλαίσιο της μυθοπλασίας φυσικά
Ναι. Το μυθιστόρημα αυτό είναι πιο πολυπρόσωπο, μιλάει και για ανθρώπους μεροκαματιάρηδες, για γυναίκες, ηλικιωμένους… Θίγει ζητήματα που δεν αφορούν μόνο έναν τύπο που είναι κοντά σ’ αυτό που είμαι εγώ, έναν νέο άνθρωπο που έχει σπουδάσει και ζει στη Αθήνα. Οπότε θέλησα να μιλήσω και γι’ αυτά. Ένιωσα ότι είμαι έτοιμος ψυχολογικά. Θέλει θάρρος απέναντι στον εαυτό σου να αντιμετωπίσεις και να παραδεχτείς κάποιες αλήθειες αναφορικά μ’ αυτά που έχεις ζήσει. Όταν για πολλά χρόνια έχεις βιώσει διάφορα πράγματα, τραύματα, δεν θες να τα αντιμετωπίσεις κατάματα και τα μασκαρεύεις, τα βαφτίζεις με άλλο όνομα, τους δίνεις άλλες μορφές.

«Ο συγγραφέας όταν γράφει καταθέτει τη ζωή που έχει κάνει»

Είναι κι ένας τρόπος να αντιμετωπίσεις τα τραύματα του παρελθόντος;
Σίγουρα. Για μένα κάθε βιβλίο είναι ξεκαθάρισμα λογαριασμών με το παρελθόν, είναι μια έρευνα που κάνεις στη μνήμη σου και μοιάζει με το να λύνεις ένα αυτοκίνητο, μια συσκευή. Την κάνεις βίδες και μετά κάθεσαι να βγάλεις άκρη, να καταλάβεις τι έχει πάει λάθος και τι σωστά και κάποια στιγμή να προχωρήσεις.

Τα λάθη τα κρατάς;
Τα απαθανατίζεις θα έλεγα. Σαν να τα βάζεις σε μια ρητίνη, σε κεχριμπάρι, για να μένουν αναλλοίωτα. Θέλοντας και μη τα θυμάμαι, τα κρατάω γιατί μου χρησιμεύουν και ως σημάδια για τις κινήσεις μου στο μέλλον. Τα λάθη, οι αβλεψίες, η μνήμη, είναι κάτι που κουβαλάς όσο μεγαλώνεις, σε συντροφεύουν στη ζωή σου, άλλες φορές επώδυνα και άλλες ανακουφιστικά.

Πιο συχνά επώδυνα νομίζω. Ο πόνος παίζει ρόλο για τον συγγραφέα;
Μεγάλο. Ο συγγραφέας όταν γράφει καταθέτει πρώτα και κύρια, άσχετα από τα διαβάσματα του και τη μόρφωση του, τη ζωή που έχει κάνει. Ανάλογα τι έχει ζήσει κάτι θα βρει να γράψει και από κει θα κριθεί αν θα συγκινήσει και πέντε άλλους ανθρώπους. Κατά τη γνώμη μου οι εμπειρίες έτσι κι αλλιώς, λίγο-πολύ, μοιάζουν. Οπότε το θέμα είναι να έχεις ζήσει, να έχεις περάσει από μια βεντάλια συναισθημάτων έτσι ώστε να μπορείς να δεις όλες τις πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού.

Δεν είναι απαραίτητο να έχεις ζήσει μια «καταραμένη ζωή», να έχει περάσει κακουχίες
Οι κακουχίες σου δείχνουν τη θλιβερή όψη της ζωής. Δεν πιστεύω πως κάποιος καλλιτέχνης που δεν έχει βιώσει ή δεν έχει δει μέσα από έρευνα αυτή την πλευρά της ζωής μπορεί να αποδώσει ένα ωραίο έργο τέχνης. Τι θα έχει να παραδώσει στον άλλον; Όχι πως η τέχνη πρέπει να αποθεώνει τη θλίψη, τη δυστυχία, αλλά…

Χρειάζεται να βλέπεις και την άσχημη πλευρά
Ναι, γιατί η άσχημη πλευρά είναι το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής. Οι χαρούμενες στιγμές δεν είναι πολλές. Εξάλλου, μια θλίψη, μια καταστροφή, σε σημαδεύει περισσότερο. Βέβαια κι ένας συγγραφέας που έχει ζήσει ως καταραμένος πάλι έχει στρεβλή οπτική της πραγματικότητας. Εκεί όμως -στην άσχημη πλευρά- είναι λίγο πιο πυρηνικό αυτό που παρουσιάζει ο καλλιτέχνης όσον αφορά την ανθρώπινη μοίρα. Αν το δεις και φιλοσοφικά, η διαδρομή και η πορεία μας, η ύπαρξη μας είναι άνευ νοήματος. Οπότε αν δεις και τη μεγάλη εικόνα είναι πραγματικά μαύρο το σκηνικό. Δεν θέλω να είμαι πεσιμιστής αλλά είναι η αλήθεια.

«Δεν μπορεί την ποπ ή και την υποκουλτούρα να τη μηδενίζεις»

Το βίωμα μπορεί να εγκλωβίσει τον συγγραφέα; Να τον κάνει να επαναλαμβάνεται ή να μην μπορεί να το χειριστεί. Και στο τέλος, μπορούν να μπουν όλα στο χαρτί;
Είναι μια παγίδα αυτή στην οποία μπορεί να πέσει ο συγγραφέας. Δεν το θεωρώ όμως καταστροφικό, διότι ακόμη και την ίδια ιστορία να λες μπορείς να εξελίσσεις το ύφος σου.

Είναι ο τρόπος έκφρασης
Ακριβώς, παίζει τεράστιο ρόλο.

Γι’ αυτό ο συγγραφέας πρέπει να κάνει δουλειά με τον εαυτό του, να μορφώνεται κοινωνικά, πολιτικά…
Αυτό είναι το μεγαλύτερο άγχος μου. Νιώθω ότι συνεχώς πρέπει να εξελίσσομαι, να έχω επαφή με τα πάντα, και με την ποπ κουλτούρα πχ. Δεν μπορείς να διαβάζεις μόνο φιλοσοφία, δοκίμια. Η ποπ κουλτούρα είναι στοιχείο που αφορά πάρα πολύ κόσμο, νέους και μεγαλύτερους και έχει να κάνει με μια ανάγκη του ανθρώπου. Υπάρχει ανάγκη του ανθρώπου να περνά καλά με τρόπο ανάλαφρο. Δεν μπορούμε να το παραβλέψουμε, να το υποτιμήσουμε αυτό. Δεν μπορεί την ποπ ή και την υποκουλτούρα να τη μηδενίζεις, αρκεί να ξέρεις πού τοποθετούνται κάθε φορά.

Νιώθεις την ανάγκη να γίνεις αποδεκτός κι απ’ αυτό το κοινό;
Όχι δεν το έχω στο μυαλό μου. Ωστόσο τις δικές τους παραστάσεις, τα μοτίβα, μπορείς να τα αξιοποιήσεις και να φτιάξεις κάτι καλό. Μπορείς να τα εντάξεις στην απεικόνιση της πραγματικότητας με διάφορα χρώματα και θραύσματα.

Μπορείς να επικοινωνήσεις μέσα από το δημιούργημα σου με την ποπ κουλτούρα
Ναι και να φτιάξεις ένας πλήρες μωσαϊκό της πραγματικότητας όπως είναι τώρα. Η πραγματικότητα, η καθημερινότητα γύρω μας, δεν έχει να κάνει ούτε με ταινίες του Βισκόντι, ούτε με έργα του Προυστ. Υπάρχει και η τραπ, που καλώς ή κακώς την ακούει τόσος κόσμος… Θέλω να πω αν θες να αποτυπώσεις μια πραγματικότητα, αν είναι αυτός ο σκοπός σου, δεν μπορείς να παραβλέψεις σημαντικές πτυχές της.

«Θέλω να ξεκινάω άμεσα»

Όταν γράφεις δεν κλείνεσαι στον εαυτό σου;
Προσπαθώ να μην κλείνομαι. Από τη μια και γω βαριέμαι, μπουχτίζω, επειδή είμαι συνέχεια ο εαυτός μου και μπορεί να γίνει μονότονο, αλλά και επειδή δεν θα αφορά τον αναγνώστη. Ξεκινώ με τον εαυτό μου ως βάση και από εκεί κι έπειτα αρχίζει το διασκεδαστικό κομμάτι του γραψίματος. Τότε καταλαβαίνεις ότι δεν χρειάζεται να γράφεις μόνο κομμάτια που αφορούν την πραγματικότητα. Το διασκεδαστικό είναι αυτό. Πως μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις, να πας αλλού τον χαρακτήρα, σε μέρη, συμπεριφορές, καταστάσεις που δεν περιμένεις να βρεις. Γι’ αυτό με συναρπάζει το μυθιστόρημα. Από ένα σημείο και μετά παίζεις σε ταινία, υποδύεσαι ρόλους, σκηνοθετείς, γίνεσαι ηθοποιός. Είναι κάτι μαγικό.

Στο μυθιστόρημα είναι πιο δύσκολο να κάνεις την αρχή ή να βάλεις το τέλος;
Εγώ δυσκολεύομαι να αρχίσω, αλλά αυτό έχει να κάνει με το ότι είμαι αναβλητικός και θέλω όταν ξεκινήσω κάτι να γίνει όπως το θέλω. Οπότε, απ’ αυτή την άποψη είναι η αρχή πιο δύσκολη.

Δεν ψάχνεις την ατάκα
Όχι, θέλω να ξεκινάω άμεσα, να μπαίνω στο ψητό. Αυτό με απασχολεί. Θέλω να τραβήξει το ενδιαφέρον, αλλά υπάρχει η παγίδα μήπως βάλεις κάτι ακραίο, επιτηδευμένο. Το τέλος κάπως θα το κολλήσεις με τα υπόλοιπα. Μπορείς να έχεις ένα φινάλε στο μυαλό σου, αλλά οι ακριβείς όροι με τους οποίους θα το εντοπίσεις να είναι εκατό διαφορετικοί στο κεφάλι σου.

Στη διάρκεια συγγραφής δεν αλλάζει το μυθιστόρημα;
Ναι, αλλάζει, κυρίως το ενδιάμεσο. Το τέλος μπορεί να είναι αντικειμενικά το ίδιο, αλλά ανάλογα με το τι έχει γίνει να διαθέτει διαφορετική ερμηνεία και διάσταση. Άρα είναι και δεν είναι κανονισμένο. Εξαρτάται τι έχει μεσολαβήσει.

«Η μετανάστευση είναι φαινόμενο που δεν θα εκλείψει»

Στο βιβλίο σου θίγονται θέματα όπως η μετανάστευση, η γλώσσα και πώς επικοινωνούμε… Η γλώσσα μερικές φορές μπορεί να ενώνει μπορεί και να χωρίζει
Ακριβώς.

Επίσης αναδεικνύεται το ζήτημα της ταυτότητας σε ξένο τόπο, πώς τη διατηρούμε, πώς κρατιέται η οικογένεια ενωμένη… Όλα αυτά τα βλέπουμε και σήμερα έτσι; Ιδιαίτερα τη μετανάστευση
Ναι και είναι ένα θέμα που αφορά τον άνθρωπο διαχρονικά. Είναι φαινόμενο που δεν θα εκλείψει. Η μετακίνηση πληθυσμών για οικονομικούς, θρησκευτικούς, κλιματικούς λόγους δεν θα σταματήσει και κάθε φορά επηρεάζει τις κοινωνίες και από τις δύο πλευρές. Το έχω ζήσει αυτό στο πετσί μου, οπότε ένιωσα ότι είχα μια εμπειρία να καταθέσω για το φαινόμενο αυτό. Δεν ήθελα βέβαια να είναι αποκομμένο. Με ενδιαφέρει η διαθεματική προσέγγιση των φαινομένων. Στη Λακωνία δεν ήμουν μόνο μετανάστης, ήμουν γιος, μαθητής στην ελληνική επαρχία… Ένα πράγμα που έχει κάνει εντύπωση στους αναγνώστες είναι όταν φτάνουν στο τρίτο κεφάλαιο με τον Αλέξανδρο, αφού έχουν προηγηθεί τα προηγούμενα, ιδίως με την αφήγηση της μητέρας. Του έρχεται κατραπακιά, ιδίως αν δεν έχουν διαβάσει τη «Λάσπη». Έχουν διαβάσει ένα βιβλίο σε στρωτή αφήγηση, με γλώσσες κατανοητές και έρχεται το τελευταίο κεφάλαιο με τη στιλιζαρισμένη αφήγηση του Αλέξανδρου και λέει ο αναγνώστης τι είναι αυτό; ειδικά σε σχέση με τη λαϊκή γλώσσα του προηγούμενου.

Συνδέονται
Φυσικά και συνδέονται. Φαίνεται όμως και ένα τεράστιο χάσμα, μη σου πω και πολιτισμικό. Πόσο διαχωρίζει η γλώσσα μέσα και σε μια οικογένεια.

Υπάρχει και «σύγκρουση» γλωσσών. Αυτοί που μεταναστεύουν αναγκάζονται να μάθουν τη νέα γλώσσα και ίσως κρύβουν τη μητρική.
Ναι υπάρχει μια ώσμωση. Εμείς, βέβαια, ήμασταν έτοιμοι σ’ ένα βαθμό για αφομοίωση. Η γλώσσα μας δεν είχε μεγάλη διαφορά. Υπήρχε μικρή απόσταση να καλύψουμε από τη μεριά μας. Οι άλλοι φυσικά δεν τον ήξεραν αυτό, αυτοί που μας υποδέχτηκαν.

Υπήρχε και η επιθυμία της ένωσης με την Ελλάδα; Ένα κομμάτι της Αλβανίας;
Ε, αυτό είναι άλλο κομμάτι. Υπάρχει μια επιθυμία από κάποιες ομάδες για ένωση της Β. Ηπείρου με την Ελλάδα. Πριν σχηματιστεί το κράτος της Αλβανίας κάποιοι περίμεναν να τους ενώσουν με τη μητέρα-πατρίδα. Μετά ξεκίνησαν τα γεωπολιτικά παιχνίδια…

Τα γεωπολιτικά καθόρισαν και καθορίζουν τις τύχες λαών. Η μετανάστευση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σ’ αυτά
Βέβαια και στη φτώχεια που δημιουργείται λόγω αυτών των παιχνιδιών. Στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή οι άνθρωποι υποφέρουν. Για ποιο λόγο; Υπάρχουν ιστορικοί λόγοι που υποφέρουν και πεινάνε.

Κανείς δεν εξετάζει τον λόγο σε τέτοια φαινόμενα. Από τον ουρανό έπεσε η φτώχεια;
Ακριβώς. Εμείς όταν μεγαλώναμε νομίζαμε ότι η Αφρική όλη είναι σαν την έρημο Σαχάρα, ενώ είναι γεμάτη διαμάντια.

Μεγάλη η ευθύνη των ΜΜΕ σε αυτό το κομμάτι. Δεν λένε τι συμβαίνει. Ας πούμε στην περίπτωση της οικογένειας Αντετοκούνμπο, στις βιογραφίες που κυκλοφόρησαν μάθαμε γιατί έφυγαν οι γονείς από τη Νιγηρία. Το «γιατί» εξηγεί πολλά για την πορεία των ανθρώπων. Μέσα από το βιβλίο σου πιστεύεις ότι περνάνε τέτοια ερεθίσματα, να αφυπνιστεί κάπως ο κόσμος πάνω σ’ αυτό το κομμάτι;
Ήθελα να δείξω κάποια πράγματα που τα θεωρώ κομβικά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία αλλά ο κόσμος τα αγνοεί. Πολύ κόσμος δεν έχει ιδέα τι σημαίνουν τέτοιες εμπειρίες. Μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που ήρθαν εδώ. Ο κόσμος δεν ξέρει, έχει μια αχνή αντίληψη. Είναι μεγάλο ζήτημα αυτό κοινωνικά. Πολλά ζητήματα που κουβεντιάζουμε είναι δύσκολο αν ο άλλος δεν έχει ζήσει σχετικές εμπειρίες να τα καταλάβει. Γι’ αυτό μίλησα για κακουχίες. Δεν είναι, λοιπόν, θέμα κακουχίων αλλά διαφορετικών εμπειριών. Μένεις κλεισμένος σε μια φούσκα και η φούσκα δεν είναι οι κακουχίες, αλλά η καλοπέραση, διαρκής και μακροχρόνια.

Το τελευταίο μέρος του βιβλίου με την αναζήτηση του Μενέλαου από τον Αλέξανδρο, είναι ποιητικό και δείχνει το μεγαλείο και την ερημιά των ΗΠΑ. Δεν ξέρω αν το χες σχεδιάσει
Ναι, το σκαρί αυτό ήταν. Έχω και αναφορές στο ΝΒΑ, το οποίο παρακολουθώ φανατικά λόγω Γιάννη. Μικρός, βέβαια, έπαιζα ποδόσφαιρο και ήμουν καλός, ντριμπλαδόρος. Το Αρμάντο δεν το χρησιμοποιούσα για να το παίζω Μαραντόνα. Ετσι κι άλλιώς στη Γ΄ Λυκείου το έμαθα. Στα χαρτιά ήμουν Αρμάντο, αλλά επειδή στο σχολείο ήμασταν μεταξύ μας οι γονείς μου με είχαν γράψει Χρήστο. Όταν έφτασε η στιγμή να δώσω πανελλαδικές είδα το Αρμάντο τυπωμένο.

Σχεδιάζεις κάτι για μετά;
Πάντα κάτι ετοιμάζω. Έχω πολλά στο μυαλό μου. Έχω ήδη 2-3 βιβλία στο κεφάλι μου, κυρίως μυθιστορήματα. Ίσως κάποιο βγει νουβέλα. Υπάρχουν και ποιήματα… Γενικά έχω μια δεκαετία μπροστά μου αρκετά παραγωγική κι αυτό μου κάνει καλό γιατί θα έχω να απασχολώ τις δημιουργικές μου τάσεις. Φυσικά όλα αυτά πρέπει να μπουν σε μια σειρά…