Στην «Αρχαιολογία της Γνώσης», ο Μισέλ Φουκώ αναφέρει πως «οι κανόνες σχηματισμού μιας αντίληψης [...] παράγονται και βασίζονται μέσα στον ίδιο το λόγο οπότε και επιβάλλονται ομοιόμορφα και ανώνυμα σε όλα τα άτομα που τον χρησιμοποιούν σε ένα λεκτικό πεδίο». Αποτέλεσμα αυτού, όταν κάποιος καταφέρει να καταλάβει ένα λεκτικό πεδίο, τότε αυτόματα του δίνεται η δυνατότητα της άσκησης εξουσίας στο συγκεκριμένο πεδίο.

Στον δημοσιογραφικό λόγο, ο οποίος αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου λεκτικού πεδίου, πολύ συχνά συναντάται η χρήση σεξιστικών λέξεων και φράσεων, οι περισσότερες εκ των οποίων πλέον χρησιμοποιούνται και παρουσιάζονται ως δημοσιογραφικά κλισέ.

Το ωραίο Vs Το ισχυρό φύλο

Ανοίγεις την τηλεόραση. Επιλέγεις να παρακολουθήσεις ένα δελτίο ειδήσεων. Οι τίτλοι των θεμάτων που περνούν από την οθόνη σου, μοιάζουν να είναι βγαλμένοι από άλλες εποχές. «Ποια τρόφιμα βάζουν «φωτιά» στο καλάθι της νοικοκυράς». «Η πανέμορφη βουλευτής και μητέρα δύο παιδιών έκλεψε την παράσταση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». «Οι δύο ισχυροί άντρες συζήτησαν τις προοπτικές συνεργασίας των δύο χωρών».

Οι γυναίκες, από τη μία, παρουσιάζονται ως «σέξι», «εντυπωσιακές», «με ωραίο ντύσιμο», είναι «γυναίκες κάποιου». Οι περιγραφές δίνουν έμφαση στα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά και πολλές φορές στην ιδιότητά τους ως μητέρες: «και μητέρα και πολιτικός», «διάσημες, αλλά κυρίως μαμάδες». Οι άντρες, από την άλλη, είναι «ισχυροί», «επιτυχημένοι» και οι περιγραφές δεν εστιάζουν σχεδόν ποτέ στην εξωτερική τους εμφάνιση, αλλά στην επαγγελματική τους ιδιότητα και στο κοινωνικό τους status.

Την εποχή που οι γυναίκες προσπαθούν να παλέψουν για την ισότητα (και) στον λόγο, έρχονται άλλες γυναίκες - με ισχυρό δημόσιο βήμα - και μιλούν για τον (εκάστοτε) πολιτικό που πρέπει «αντρίκια να αναλάβει τις ευθύνες του». Τα πατριαρχικά σεξιστικά στερεότυπα είναι βαθιά ριζωμένα στην κοινωνία μας. Οι γυναίκες μεγαλώνουμε με την ιδέα πως είμαστε υποδεέστερες από τους άντρες και μη έχοντας όλες αναπτύξει στον ίδιο βαθμό τη φεμινιστική μας συνείδηση, καταλήγουμε (θέλω να πιστεύω) άθελά μας να στηρίζουμε τα πατριαρχικά κατάλοιπα μέσω του ίδιου μας του λόγου.

Το καλάθι, όμως, είναι πλέον του καταναλωτή, οι άντρες βουλευτές μπορεί να είναι κι εκείνοι καλοί πατέρες και δύο γυναίκες πολιτικοί μπορεί να είναι εξίσου ισχυρές με τους άντρες ομόλογούς τους.

Αθλητική δημοσιογραφία, το άντρο του σεξισμού

Αυτή τη φορά ανοίγεις το ραδιόφωνο. Επιλέγεις να ακούσεις την περιγραφή ενός ποδοσφαιρικού αγώνα. Στο 22ο λεπτό, δύο ποδοσφαιριστές βρίσκονται στο έδαφος μετά από την μεταξύ τους σύγκρουση και αρνούνται πεισματικά να σηκωθούν. Ο εκφωνητής του αγώνα παίρνει θέση και σχολιάζει πως μάλλον κάνουν και οι δύο θέατρο, πως βρίσκονται εδώ και πέντε λεπτά κάτω και πως πρέπει επιτέλους να «συμπεριφερθούν σαν άντρες και να σηκωθούν».

Φυσικά και δεν σοκάρεται κανείς από αυτή τη φράση. Γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά πως η αθλητική δημοσιογραφία αποτελεί πεδίο της πιο ακραίας και χυδαίας έκφρασης του σεξισμού. Ο αθλητισμός είναι «μόνο για άντρες», ένα στερεότυπο - κατάλοιπο της αρχαιότητας, όταν στις (περισσότερες) γυναίκες απαγορευόταν ακόμα και η παρουσία στα στάδια.

Έτσι, μια νίκη ή πρόκριση στον αθλητικό δημοσιογραφικό λόγο θα χαρακτηριστεί ως «μάγκικη» «αντρίκια», «παλικαρίσια», «παντελονάτη». Αλλά - ω, το παράδοξο - και μια νίκη γυναικών μπορεί να χαρακτηριστεί ως «παλικαρίσια», λες και κάποιος μας υποχρεώνει να χρησιμοποιούμε λέξεις που προσδίδουν αντρικά χαρακτηριστικά ακόμα και στις επιτυχίες των γυναικών. Λες και η ελληνική γλώσσα (που είναι τόσο πλούσια) δεν μας δίνει τη δυνατότητα χρήσης λέξεων φυλετικά ουδέτερων.

Εν έτει 2022 είμαστε υποχρεωμένοι να ακούμε πως «το άλμα εις ύψος γυναικών βγάζει μοντέλα», ενώ όχι (φυσικά) κάτι αντίστοιχο και για το ύψος ανδρών ή οποιοδήποτε άλλο άθλημα στο οποίο συμμετέχουν άντρες. Σε μια μετάδοση, σε ένα άρθρο, σε ένα post στα social media, οι γυναίκες αποκαλούνται «κορίτσια», ενώ οι άνδρες δεν αποκαλούνται ποτέ «αγόρια». Οι γυναίκες αθλήτριες αντιμετωπίζονται (και χαρακτηρίζονται) με βάση τη σεξουαλικότητά τους, την εξωτερική εμφάνισή τους και όχι βάσει των αθλητικών τους επιδόσεων. Από αυτές, κρίνονται μόνο όταν καταφέρουν κάτι αξιοσημείωτο (που ίσως θα πλησίαζε μα αντίστοιχη αντρική επιτυχία).

Όταν η συζήτηση πηγαίνει στον οπαδικό αθλητικό δημοσιογραφικό λόγο, εκεί τα πράγματα ξεφεύγουν. Οι εκφράσεις που χρησιμοποιούνται προσβάλλουν όχι μόνο τις γυναίκες αλλά και την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Αρκεί κανείς να σκεφτεί το λεκτικό περιεχόμενο των οπαδικών συνθημάτων που ακούγονται στα γήπεδα και αναπαράγονται στα κείμενα ιστοσελίδων ή σε πρωτοσέλιδα εφημερίδων, με πηχυαίους τίτλους.

Οι δημοσιογράφοι ας δώσουν πρώτοι το παράδειγμα

Η παρουσία του σεξισμού στον δημοσιογραφικό λόγο ήταν και είναι ακόμα πολύ ισχυρή.
Πρώτα οι δημοσιογράφοι, με την όποια βαρύτητα έχει ο λόγος τους, οφείλουν να επανεξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο εκφέρονται λεκτικώς ή γραπτώς, να αφήσουν στην άκρη οποιαδήποτε κλισέ ή φράσεις που αντανακλούν τον (συντηρητικό) τρόπο σκέψης άλλων εποχών. Ακόμα πιο σημαντικό, βέβαια, είναι το να μην χρησιμοποιούν τη δικαιολογία του χιούμορ για να εκφράσουν τις σεξιστικές αντιλήψεις τους.

Περισσότερα για το #thema_isotitas

Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν αποτελούν προσωπικές απόψεις του συντάκτη / της συντάκτριας και δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ ή του Διαχειριστή Επιχορήγησης του Προγράμματος Active citizens fund στην Ελλάδα (Ίδρυμα Μποδοσάκη σε συνεργασία με το SolidarityNow).

Το Έργο «Η Ισότητα των Φύλων στην Πρώτη Σελίδα» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και εταίρο τη Liquid Media.

Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους €13,5 εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.