Το όνομα Όρσον Ουέλς παραμένει άφθαρτο και αρυτίδωτο. Το όνομα του επίκληση στην πρωτοπορία και την καινοτομία στην τέχνη του κινηματογράφου. Χθες. Σήμερα. Πάντα! Πώς αλλιώς όταν στα 25 μας έδωσε τον “Πολίτη Κέιν”, όταν πάλεψε και νίκησε τους ιδιοκτήτες των στούντιο και όταν η πορεία του έφθινε αυτός έβρισκε τρόπους να επιστρέφει και να επιστρέφει εντυπωσιακά. Ο μύθος του γιγαντώθηκε και για την εκτός σινεμά συμπεριφορά, όμως η αναφορά και μόνο στη συνεισφορά του στην 7η Τέχνη αρκεί. Αρκεί για να τον κατατάξουμε σε αυτούς που καθόρισαν τη μορφή και τη λειτουργία του μέσου, που ακόμη και σήμερα επηρεάζουν και καθοδηγούν. Ο Ουέλς πειραματίστηκε όσο λίγοι και η προοπτική του πάνω στο σινεμά δεν είχε όριο. Το καλλιτεχνικό (και όχι μόνο) μέγεθος του αδικεί μερικές φορές τη συμβολή του στο τεχνικό, δημιουργικό κομμάτι του κινηματογράφου. Ο Ουέλς έκανε αρκετά πράγματα πρώτος ή καλύτερα από άλλους και αυτό τον βάζει στη θέση του δασκάλου και όχι μόνο του απόλυτου δημιουργού. Οι ταινίες του είναι μάθημα αφήγησης και καλλιτεχνικής μαεστρίας. Από τους λίγους που κατάλαβαν τόσο καλά τα τεχνικά μέσα και τις δυνατότητες του κινηματογράφου. Ο Όρσον Ουέλς ήξερε να αφηγείται ιστορίες γι’ αυτό και εμείς πάντα θα τον ακούμε.

Συνεχώς καινοτομούσε

Ο Ουέλς μας έδωσε, βέβαια, πολλούς λόγους για να τον μνημονεύουμε και να τον τιμούμε. Πριν φτάσουμε, λοιπόν, στην αφήγηση, ας σταθούμε σε κάποια άλλα κατορθώματα του διόλου ασήμαντα και αμελητέα.

Ο Ουέλς υπήρξε ο άνθρωπος που έκανε τα πάντα καλά. Ήταν ηθοποιός, σκηνοθέτης, παραγωγός και σεναριογράφος! Δεν είναι ο μοναδικός και φυσικά προηγήθηκαν ορισμένοι πολύ μεγάλοι καλλιτέχνες. Την εποχή του βωβού κινηματογράφου οι Τσάρλι Τσάπλιν, Μπάστερ Κήτον, Χάρολντ Λόιντ διακρίνονταν για την πολυπραγμοσύνη τους. Παρ’ όλα αυτά, τη δεκαετία του ‘30 στο Χόλιγουντ δύσκολα θα βρείτε άλλον σαν τον Όρσον Ουέλς. Το εντυπωσιακό είναι ότι ο Ουέλς διαμόρφωσε το καλλιτεχνικό του μέγεθος-πρόσωπο σε νεαρή ηλικία, πράγμα σπάνιο. Πρέπει να σταθούμε λίγο και στην υποκριτική του ικανότητα, καθώς επηρέασε πολλούς μετέπειτα συναδέλφους του, Λώρενς Ολίβιε, Τζιν Κέλυ, κ.α.

Πάμε και στο πεδίο που μεγαλούργησε, το τεχνικό που συνδέεται άμεσα με το αφηγηματικό. Ο Ουέλς είναι ίσως η αιτία που το κοινό έμαθε να δίνει σημασία σ’ αυτό το καθοριστικό κομμάτι της δημιουργίας. Ο Ουέλς συνεχώς καινοτομούσε με την κάμερα και ορίστε ένα παράδειγμα. Ο κινηματογραφιστής του, ο Γκρεγκ Τόλαντ, πειραματιζόταν με φακούς και συστήματα φωτισμού για να πετύχει εκτεταμένο βάθος πεδίου. Ο Ουέλς τον πίεσε να γίνει ακόμη πιο επιθετικός σε αυτό το κομμάτι και στον “Πολίτη Κέιν” γεννήθηκε κάτι ξεχωριστό: η φωτογραφία βαθιάς εστίασης με πλούσιο λεπτομερή φόντο. Άλλο παράδειγμα εξίσου εντυπωσιακό. Στην ταινία “Άγγιγμα του κακού” υπάρχει σκηνή, στη μέση του φιλμ, που κρατά πεντέμισι λεπτά. Σε αυτήν η κάμερα περιπλανιέται και αλλάζει συνέχεια το κάδρο χωρίς καμία υπερβολή, ενώ οι ηθοποιοί μένουν πάντα στο σωστό σημείο μεταφέροντας τη δυναμική της σκηνής.

Ευρηματικός και αυτόνομος

Ο όρος “ανεξάρτητο σινεμά” μοιάζει να είναι τωρινός, όμως δεν είναι. Ο Ουέλς ανήκει σε αυτούς που ξέφυγαν από τον στενό κλοιό των στούντιο του Χόλυγουντ. Τις δεκαετίες 40’ και 50’ μόνο η πρωτοπορία, η avant-garde, επιχειρούσαν ανεξάρτητα. Η ευρηματικότητα του Ουέλς όμως του έδωσε μια θέση δίπλα τους. Ευρηματικότητα και πολύ κόπος, ταλαιπωρία… Η επιλογή της αυτόνομης πορείας στην ουσία ξεκίνησε μετά την καταστροφή της ταινίας “Οι υπέροχοι Άμπερσον”. Το στούντιο την πετσόκοψε στο μοντάζ και δεν τη διένειμε όπως έπρεπε. Ο Ουέλς απογοητεύθηκε, αισθάνθηκε παρίας. Στα τέλη της δεκαετίας του 40’ χωρίζει από τη Ρίτα Χέιγουορθ, δεν αντέχει και μεταναστεύει στην Ευρώπη. Σχεδιάζει τον “Οθέλλο”, αλλά ο παραγωγός του χρεοκοπεί! Αναγκάζεται να παίξει σε άλλες ταινία για να μαζέψει χρήματα. Ο προϋπολογισμός δεν ήταν μεγάλος, ωστόσο η επινοητικότητα του τον έσωσε και του έδωσε αυτό που ήθελε.

Δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε την επανάσταση που έφερε στη χρήση του ήχου. Ιδιαίτερα στον “Πολίτη Κέιν” είναι σχεδόν τρισδιάστατος! Ο Ουέλς όμως, πάνω απ’ όλα, ήξερε να λέει ιστορίες. Μέσα από τους ήρωες του παρουσίαζε το μεγαλείο ενός υπό κατάρρευση κόσμου. Για τον Ουέλς όλα ξεκινούν και τελειώνουν στον άνθρωπο. Η κατάσταση δημιουργείται απ’ αυτόν και είναι η αδυναμία του μπροστά της που συναρπάζει. Κάθε ταινία του Όρσον Ουέλς είναι συγκλονιστική εμπειρία, η απόλυτη κινηματογραφική στιγμή. Προτείνουμε: “Πολίτης Κέιν”, “Οι υπέροχοι Άμπερσον”, “Οθέλλος”, “Ο κύριος Αρκαντίν”.

Πηγή

-“Five ways Orson Welles changed cinema” [The Telegraph]