Ζήτω ο σουρεαλισμός! Ζήτω η επανάσταση της τρέλας! Μοιάζει αναπόφευκτο. Πρώτα ο σουρεαλισμός και μετά η επανάσταση. Σαν να πήρε τη σκυτάλη από τον “σοσιαλιστικό ρεαλισμό” που κυριάρχησε στη ΕΣΣΔ (1920-1960). Η ένδοξη απεικόνιση των κομμουνιστικών αξιών, κυρίως η χειραφέτηση του προλεταριάτου, δίνει τη θέση της στην απεικόνιση του αναρχικού πνεύματος. Στόχος ο ίδιος: η αποδόμηση και εκτόπιση της αστικής τάξης από το προσκήνιο.

Προς τι το ιδεολογικό φορτίο σ' αυτό το κείμενο; Μα το επιβάλλει ο δημιουργός και η ταινία που παρουσιάζουμε. Η αρχή έγινε με ένα μάτι που έκοβε σαν λεπίδα το φεγγάρι ή το σύννεφο έκοβε το μάτι και ένας σκύλος να ουρλιάζει, από την Ανδαλουσία. Το ανατρεπτικό πνεύμα πολλαπλασιάστηκε μόνο του και στον ένα δρόμο ζωντανά ρολόγια που έλιωναν έδειχναν την ορθή κρίση, στον άλλο αρκούσε κάμερα και αντίδραση στην αντίδραση.

Καθετί καθωσπρέπει ήταν εμπόδιο στην ανάπτυξη ελεύθερης δράσης, στην απελευθέρωση ελεύθερων πνευμάτων και στην πιο επαναστατική πράξη: τη θεωρία. Άμεση σκέψη ενάντια στον ορθολογισμό και την κανονικότητα της αστικής τάξης. Το απρόσμενο, το τυχαίο πάντα ξεβόλευε και ζόριζε αυτούς που τα είχαν όλα τακτοποιημένα και εξασφαλισμένα. Αν, λοιπόν, όλη η εξουσία ανήκει στους λίγους, η εξουσία στους πολλούς είναι το ισχυρό ισοδύναμο. Με μια προϋπόθεση: Να μην υπάρξει προειδοποίηση. “Η διακριτική γοητεία της μπουρζουαζίας” είναι η 89η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Στον μικρόκοσμο των αστών

Ο Λουίς Μπουνιουέλ είναι αυτός που έκανε το μονοπάτι του ανορθολογικού λεωφόρο και συμπλήρωσε ιδανικά την εικαστική αναρχία, τις ζωντανές δράσεις του Σαλβαδόρ Νταλί. “Η διακριτική γοητεία της μπουρζουαζίας” είναι η εισβολή και η γρήγορη έξοδος του διαφορετικού στον μικρόκοσμο των αστών. Ο τίτλος είναι κυριολεκτικός και ειρωνικός την ίδια στιγμή. Η μπουρζουαζία έχει τον τρόπο της να εντυπωσιάζει, να έλκει το βλέμμα του παρατηρητή.

Η έλξη όμως είναι διαδρομή σε έρημο τοπίο. Δεν υπάρχει τίποτα αληθινό, τίποτα που να πάλλεται στον ρυθμό του αίματος και της καρδιάς. Η γοητεία της είναι σαν να κάνεις περίπατο σε έναν κήπο που όλα έχουν μαραθεί και ξαφνικά ακούγεται η γλυκιά μελωδία ενός αηδονιού.

Το τιτίβισμα γίνεται βάσανο γιατί είσαι εγκλωβισμένος στο άχαρο και νεκρό τοπίο. Κι αν φυτρώνει ξανά κάτι είναι πλαστικό και δεν πεθαίνει, αλλά συνέχεια απογοητεύει. Ο Μπουνιουέλ φυσικά και είναι ο εισβολέας που με την αποφασιστική και όμορφη μελωδία του ταράζει τις εύθραυστες ψεύτικες ζωές και με τον τρόπο του δείχνει ότι η αληθινή ομορφιά είναι μακριά από ακριβά φορέματα, πολυτελή γεύματα και ακριβά κρασιά. Η ομορφιά κατοικεί στην ελευθερία, την κοινωνική ελευθερία και βγάζει τη γλώσσα στην ξιπασμένη μπουρζουαζία.

Η παρεξήγηση δίνει τον τόνο

Το σενάριο είναι απλό. Παρέα μεγαλοαστών προσπαθεί να βρεθεί και να δειπνήσει. Δεν το καταφέρνει ποτέ! Κι αυτό θέλει να τονίσει ο Μπουνιουέλ. Την ανικανότητα της αστικής τάξης να ξεφύγει από τον φορμαλισμό και να λειτουργήσει εκτός κανόνων και όρων αστικής ευγένειας. Ο Ισπανός σαρκάζει την αδυναμία να παρακαμφθούν τα τυπολατρικά δεδομένα και την εμμονή στην τάξη.

Υπεράνω όλων η τάξη. Η έννοια της συντροφικότητας είναι ξένη σε αυτή την παρέα. Πρωτόκολλο, οδηγίες, τυπικότητες που πολύ απλά μπαίνουν στην άκρη από μια σειρά παρεξηγήσεων. Η παρεξήγηση δίνει τον τόνο και οδηγεί τη δράση. Την πρώτη φορά που ακυρώνεται το δείπνο είναι γιατί έγινε λάθος συνεννόηση.

Τη δεύτερη επειδή πέθανε ο ιδιοκτήτης του εστιατορίου και οι υπάλληλοι περιμένουν το γραφείο κηδειών να τον παραλάβει. Την τρίτη, το ζευγάρι που έχει καλέσει στο σπίτι τους υπόλοιπους δεν κρατιέται και πάει στον κήπο να κάνει σεξ. Οι υπόλοιποι, που είναι μπλεγμένοι σε παράνομες υποθέσεις, το εκλαμβάνουν ως απειλή και φεύγουν αμέσως. Κι αυτό συνεχίζεται καθ' όλη τη διάρκεια του φιλμ. Η ανατροπή στην ανατροπή όμως δεν περιορίζεται σε φαρσικό επίπεδο. Ο Μπουνιουέλ πολύ έξυπνα, στοχευμένα και χωρίς να το παρακάνει, αναδεικνύει τις παθογένειες της άρχουσας τάξης. Η διαφθορά, η απιστία, η προδοσία, η υποκρισία -ιδιαίτερα της εκκλησίας-, η καταστολή, όλα περνάνε από τον φακό του μεγάλου αιρετικού.

Ατομισμός και εκμετάλλευση

Ο Μπουνιουέλ μας θυμίζει κάτι από τον “Εξολοθρευτή άγγελο”, μόνο που στη “Διακριτική γοητεία της μπουρζουαζίας” οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης δεν εγκλωβίζονται στον χώρο, ανεξήγητα. Εγκλωβίζονται στην αδυναμία τους να επικοινωνήσουν, να δράσουν συλλογικά. Είναι ο ατομισμός και η εκμετάλλευση που οδηγούν το καθένα τους. Η ερμηνεία στη συμπεριφορά γίνεται μέσα από τη χρήση ονειρικών παρεμβάσεων που ο Μπουνιουέλ χρησιμοποιεί αρκετά στις ταινίες του. Τα πλάνα του διαθέτουν καθαρότητα και αξιοποιούν το έγχρωμο για να αποκαλύψουν τη γύμνια της τάξης στην οποία επιτίθεται. Η φωτογραφία ενισχύει την πρόθεση και το μοντάζ είναι στο επίπεδο που απαιτεί αυτή η σουρεαλιστική κοινωνική κωμωδία. Η ταινία ανήκει στην τελευταία δημιουργική περίοδο του σκηνοθέτη, ενώ το 1973 απέσπασε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και το βραβείο καλύτερης ταινίας της Γαλλικής Ένωσης Κριτικών.