Στην πορεία της ιστορίας υπήρξαν και δυστυχώς παρατηρούνται ακόμη και τώρα στιγμές, όπου η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι τόσο μικρή. Σχεδόν ασήμαντη. Οπου έννοιες και αξίες σαν την ελευθερία και την δημοκρατία αγγίζουν τα όρια της ανυπαρξίας και από την ψυχή του ατόμου αναβλύζουν ένστικτα που δεν απατώνται ούτε στα πιο άγρια ζώα. Ουδείς αναμάρτητος και φυσικά ούτε οι Ελληνες, καθώς και εμείς στο πέρασμα των αιώνων «πρωταγωνιστήσαμε» σε ανάλογα περιστατικά. Που φυσικά δεν αφορούν μεμονωμένες περιπτώσεις βιαιοπραγιών, αλλά μαζικές σφαγές όπως εκείνη που ακολούθησε της άλωσης της Τριπολιτσάς. Η οποία αποτελεί στίγμα στην πορεία μας ως έθνος.

Σίγουρα ανάλογες ενέργειες δεν τιμούν κανέναν, όμως θα πρέπει κάποιος να συνυπολογίσει – όσο μακάβριο και αν ακούγεται αυτό – τα «πιστεύω» της στιγμής, τις συνθήκες που επικρατούσαν και φυσικά τα εκάστοτε δεδομένα της ανθρώπινης φύσης. Η οποία εξελίχθηκε και το σημερινό αυτονόητο, πριν από αιώνες ή ακόμη και δεκαετίες δεν είχε ανάλογη υπόσταση. Ωστόσο δεν μπορεί να αγνοηθεί όταν η εξαίρεση γίνεται κανόνας και το κακό μονίμως υπερτερεί του δίκαιου και του λογικού. Το να υποστηρίξει κάποιος ότι ο ελληνισμός έχει υποφέρει τα πάνδεινα από τον γείτονα Τούρκο δεν είναι μία εθνικιστική κορώνα, αλλά η πικρή αλήθεια που διογκώνεται από την έλλειψη μεταμέλειας. Στην άλλη πλευρά του Αιγαίου η «συγνώμη» για όσα έχουν συμβεί αποτελεί μία λέξη ταμπού, εξέλιξη που μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα, αυθαίρετο ή μη, πώς όχι μόνο δεν υπάρχει ίχνος ιστορικής «τύψεως», αλλά υποστηρίζεται αυτή η πολιτική.

Ακόμη και σήμερα αναζητούμε ένα «γιατί». Τον λόγο που σε βάθος περίπου 600 χρόνων χάθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες ψυχές, επειδή ήταν χριστιανοί που έτυχε να έχουν ως πατρογονικές εστίες τα εδάφη που κατέκτησαν οι Οθωμανοί. Οι οποίοι ανεξάρτητα του πολιτειακού τους καθεστώτος προχώρησαν σε μαζικές εκκαθαρίσεις και τι παράδοξο.... Με τον μανδύα ενός σχετικά φιλελεύθερου, εκείνου των Νεότουρκων, συνέλαβαν και εκτέλεσαν την αποτρόπαια πράξη της γενοκτονίας των Ποντίων. Που κορυφώθηκε τον Μάιο του 1919 και οδήγησε στον θάνατο περίπου 300.000 συμπατριωτών μας, στον ξεριζωμό 400.000 και στην εξάλειψη του ελληνισμού από την περιοχή, ο οποίος για αιώνες – με κορωνίδα την περίοδο της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας – ήταν το κυρίαρχο στοιχείο της οικονομικής και πολιτιστικής ζωής του τόπου. Πλέον απομένουν μόνο ερείπια... Εκεί όπου τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν πως το ελληνικό στοιχείο έκανε την εμφάνισή του περίπου στα 1.000 π.Χ.

Τα συνολικά θύματα της γενοκτονίας υπολογίζονται σε περίπου 350.000

Το 1908 στην Θεσσαλονίκη και με την υποστήριξη του στρατού, εκδηλώθηκε στην παραπαίουσα οθωμανική αυτοκρατορία των κίνημα των Νεότουρκων, που σταδιακά εδραιώθηκε σε όλη την επικράτειά της. Με την υποστήριξη μάλιστα των μειονοτήτων, που πίστεψαν στα ψεύτικα λόγια για δικαιοσύνη και ισότητα στην αχανή έκτασή της. Το σύνθημά τους «Ενωση και Πρόοδος» (Ittihad ve Terraki) παραπλάνησε όλους εντός και εκτός συνόρων και μάλιστα οι εξαγγελίες τους, οδήγησαν την τότε ελληνική κυβέρνηση στην απόφαση να αποσύρει τους αξιωματικούς της από την Βόρειο Ελλάδα και να τερματιστεί προσωρινά ο Μακεδονικός Αγώνας. Σύντομα όμως οι ελπίδες όλων αποδείχθηκαν φρούδες και διαψεύστηκαν με τρόπο βγαλμένο από την κόλαση του Δάντη. Μέλος του κινήματος ήταν ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ένα όνομα που θα διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στο δράμα που θα ξεκινήσει μερικά χρόνια μετά.

Το ελληνικό στοιχείο του Πόντου ήταν ανέκαθεν ένα «αγκάθι» στα πλευρά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μακριά μεν από την ηπειρωτική χώρα και τα παράλια της Μικράς Ασίας, κατάφερνε να παραμείνει συμπαγές και δυναμικό σε οικονομικό, στρατιωτικό, πολιτιστικό αλλά και πολιτικό επίπεδο. Παράλληλα αποτελούσε περίπου το 50% του συνολικού πληθυσμού της περιοχής. Οι διώξεις εναντίον του μπορεί να κορυφώθηκαν με φρικιαστικό τρόπο το διάστημα 1914-1923, όμως ξεκίνησαν από την πρώτη στιγμή κατάληψης της περιοχής το 1461, όταν καταλύθηκε η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Ομως λόγω των συχνών πολέμων που γίνονταν μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας και επειδή η περιοχή βρίσκονταν κοντά στην πρώτη που ήταν η προστάτιδα των Ορθοδόξων, οι Οθωμανοί απέφευγαν τις ακρότητες. Γίνονταν μεν συστηματικές προσπάθειες ισλαμοποίησης του κόσμου και φυσικά οι Ελληνες ζούσαν με λίγες ελευθερίας υπό από ένα δυνάστη, ωστόσο δεν παρατηρήθηκαν συστηματικές και προγραμματισμένες σφαγές. Μάλιστα μετά την συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, παρατηρήθηκε ραγδαία «άνθιση». Ο πληθυσμός των Χριστιανών άρχισε να αυξάνεται και στις αρχές του περασμένου αιώνα υπολογίζονταν στις 700.000, από περίπου 250.000 που ήταν 100 χρόνια πριν, στα 1800.

Αλλά τότε ήταν που άρχισε να μετρά αντίστροφα ο χρόνος. Με την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων και κυρίως κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου, το εθνικιστικό μένος των Τούρκων έφτασε στο απόγειό του. Οι «φιλελεύθεροι» και «προοδευτικοί» Νεότουρκοι μετατράπηκαν σε εν μία νυκτί σε αιμοσταγείς δολοφόνους που συνέλαβαν την απόφαση για μία αντίστοιχη «Τελική Λύση» σε ότι αφορά τους μη μουσουλμάνους της περιοχής, αντίστοιχης εκείνης που πήραν οι Ναζί μερικά χρόνια αργότερα για τους Εβραίους.

Αφίσα τον Νεότουρκων σε τρεις γλώσσες (τουρκικά, ελληνικά, αρμενικά), δείγμα ότι τον πρώτο καιρό ήθελαν να προσεγγίσουν τις μειονότητες.

Οι σχετικές αποφάσεις πάρθηκαν το 1914 και μερικές μήνες μετά, το 1915, ξεκίνησαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις περιοχές της Κερασούντας και της Σινώπης. Με πρόφαση πως μεγάλο μέρος του ντόπιου πληθυσμού βοηθούσε τους Ρώσους που ήταν στο πλευρό της Αντάντ και με τον «μανδύα» του ότι για την ασφάλεια των αμάχων θα έπρεπε να μετατοπιστούν προς την Ανατολή, άρχισαν οι μαζικές μετακινήσεις. Για να είμαστε ακριβείς η λέξη «μετακινήσεις» δεν είναι ορθή, καθώς στην προκειμένη περίπτωση απουσίαζε κάποιος τερματικός σταθμός. Οι πορείες γίνονταν μέσω οροσειρών σε πολικές συνθήκες ή το αντίθετο, καθώς οι άνθρωποι καλούνταν να περπατούν καθημερινά κάτω από το «καυτό» ήλιο και με μοναδικό σκοπό την εξόντωσή τους. Δεν υπήρχε προγραμματισμός για το που θα εγκατασταθούν, απλά θα περπάταγαν μέχρι θανάτου από τις κακουχίες, την πείνα και την εξάντληση.

Υπολογίζεται πως περίπου 100.000 βρέθηκαν στα βάθη της Τουρκίας και τρόμο προκάλεσαν οι πρώτες αποκαλύψεις για το τι ακριβώς συνέβαινε. Τον Ιούνιο του 1915 άρχισαν να φτάνουν οι πρώτες αναφορές στο Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα. «Οι εκτοπιζόμενοι από τα χωριά τους δεν είχαν δικαίωμα να πάρουν μαζί τους ούτε τα απολύτως αναγκαία. Γυμνοί και ξυπόλητοι, χωρίς τροφή και νερό, δερόμενοι και υβριζόμενοι, όσοι δεν εφονεύοντο οδηγούντο στα όρη από τους δημίους τους. Οι περισσότεροι απ' αυτούς πέθαιναν κατά την πορεία από τα βασανιστήρια. Το τέρμα του ταξιδιού δεν σήμαινε και τέρμα των δεινών τους, γιατί οι βάρβαροι κάτοικοι των χωριών, τους παρελάμβαναν για να τους καταφέρουν το τελειωτικό πλήγμα». Οι διώξεις μετριάστηκαν με την είσοδο των ρωσικών στρατευμάτων στην Τραπεζούντα και αυτή η εξέλιξη.... έστρεψε την προσοχή των Τούρκων στην Αρμενία, ενώ οι δύο βαλλόμενες κοινότητες προσπαθούσαν να έρθουν σε συνεννόηση με στόχο την επιβίωσή τους. Την ίδια στιγμή οι χριστιανοί άρχισαν να καλούνται στις τάξεις του Οθωμανικού στρατού και οι λιποταξίες ήταν μαζικές. Αλλωστε οι περισσότεροι τοποθετούνταν σε στρατόπεδα εργασίας, που σήμανε σίγουρο θάνατο.

Οι πορείες που υποβλήθηκαν οι Ελληνες του Πόντου ήταν ουσιαστικά ένας «αργός θάνατος»

Οι ακρότητες εντατικοποιήθηκαν στα τέλη του 1916 όταν και τέθηκε σε πλήρη εφαρμογή η πολιτική των Νεότουρκων, όπως αποφασίστηκε το 1911 στο συνέδριο που είχαν πραγματοποιήσει στην Θεσσαλονίκη. «Η Τουρκία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα. Οι μωαμεθανικές αντιλήψεις και η μωαμεθανική ισχύς πρέπει να κυριαρχήσουν στη χώρα. Κάθε άλλη θρησκευτική προπαγάνδα πρέπει να καταπνίγεται. Η ύπαρξη της αυτοκρατορίας εξαρτάται από τη δύναμη του νεοτουρκικού κόμματος και από τη συντριβή όλων των ανταγωνιστικών σ’ αυτό ιδεολογιών. Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να ολοκληρωθεί η πλήρης οθωμανοποίηση όλων των υπηκόων της Τουρκίας. Και ασφαλώς, είναι ολοκάθαρο ότι αυτό δε θα μπορέσει να γίνει με την πειθώ και κατά συνέπεια θα πρέπει να προσφύγουμε στην ένοπλη βία. Ο χαρακτήρας της αυτοκρατορίας πρέπει να μείνει μωαμεθανικός και θα πρέπει να δούμε ότι οι μωαμεθανικοί θεσμοί και οι μωαμεθανικές παραδόσεις θα πρέπει να γίνονται σεβαστά. Το δικαίωμα των άλλων εθνοτήτων να έχουν τις δικές τους οργανώσεις θα πρέπει να αποκλειστεί. Κάθε μορφή αποκέντρωσης είναι προδοσία στην Τουρκική Αυτοκρατορία. Οι εθνότητες είναι αμελητέες ποσότητες. Μπορούν να κρατήσουν τη θρησκεία τους, αλλά όχι τη γλώσσα τους. Η διάδοση της Τουρκικής γλώσσας είναι ένα από τα κυριότερα μέσα εξασφάλισης της μωαμεθανικής υπεροχής και της αφομοίωσης των μη μωαμεθανικών στοιχείων...». Οι πεποιθήσεις τους ήταν γνωστές από τότε και πλέον θα μετατρέπονταν σε πραγματικότητα, σε μία μελανή σελίδα της ιστορίας.

Τα σχέδια καταρτίστηκαν από τους στρατηγούς Εμβέρ και Ταλαάτ και προέβλεπαν τον αφανισμό των Ελλήνων του Πόντου. «Αμεση εξόντωση μόνον των ανδρών των πόλεων από 16 έως 60 ετών και γενική εξορία όλων των ανδρών και γυναικόπαιδων των χωριών στα ενδότερα της Ανατολής με πρόγραμμα σφαγής και εξόντωσης», ανέφεραν οι σχετικές διαταγές που εκδόθηκαν και άρχισαν να εκτελούνται τυφλά. Ο πρόξενος στο Ικόνιο γράφει. «Ο νόμος για την ίδρυση εργατικών ταγμάτων αποκλειστικά από χριστιανούς, καταστρέφει και εξοντώνει βαθμιαία τους Ελληνες. Στέλλονται προς διάφορες κατευθύνσεις στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας από τα παράλια της Μικρασίας και του Ευξείνου Πόντου στα πέρατα της Βαγδάτης, του Καυκάσου, της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου, άλλοι μεν για την κατασκευή στρατιωτικών δρόμων, άλλοι για τη διάνοιξη σηράγγων για το σιδηρόδρομο Βαγδάτης, άλλοι για την καλλιέργεια αγρών κλπ. Χωρίς κανένα μισθό, κακώς τρεφόμενοι και ενδυόμενοι, εκτιθέμενοι στις καιρικές συνθήκες, στον καυτό ήλιο της Βαγδάτης και στο αφόρητο ψύχος του Καυκάσου, προσβαλλόμενοι από ασθένειες, πυρετούς, εξανθηματικό τύφο, χολέρα, πεθαίνουν κατά χιλιάδες...».

Οι στιγμές ήταν δραματικές, ενώ οι Γερμανοί που είναι σύμμαχοι των Τούρκων ευνοούν για στρατιωτικούς λόγους τις σφαγές και τον εκτοπισμό των Ελληνων. Ωστε να απολέσουν οι Ρώσοι τα ερείσματά τους στην περιοχή. Ο πρόξενος του τότε Ράιχ σε μία έκθεσή του προς τους ανωτέρους του έγραψε σχετικά. «Από αξιόπιστες πηγές ολόκληρος ο ελληνικός πληθυσμός της Σινώπης και της παραλιακής περιοχής της επαρχίας Κασταμονής έχει εξοριστεί. Εξορία και εξολόθρευση είναι στα τουρκικά η ίδια έννοια, γιατί όποιος δε δολοφονείται, πεθαίνει ως επί το πλείστον από τις αρρώστιες και την πείνα».

Πάρα πολλοί Ελληνες βρέθηκαν σε στρατόπεδα εργασίας, στα οποία ζούσαν σαν σκλάβοι και οι περισσότεροι υπέκυψαν στις κακουχίες.

Η άσχημη τροπή που άρχισε να παίρνει ο πόλεμος για τους Οθωμανούς, μετρίασε σχετικά την κατάσταση, αν και σκηνές φρίκης επαναλήφθηκαν το 1918 όταν οι Ρώσοι αποχώρησαν από την Τραπεζούντα. Περίπου 200.000 ακολούθησαν τα στρατεύματά τους στην τότε τσαρική αυτοκρατορία που άλλαζε ταυτότητα ώστε να αποφύγουν τα χειρότερα, ενώ όσοι έμειναν πίσω βίωσαν και εκείνοι τις φρικαλεότητες των Τούρκων, όπως τις επέβαλαν σε εκείνους της Σαμψούντας και άλλων περιοχών του Πόντου. Ομως μερικούς μήνες μετά ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος έφτασε στο τέλος του και η Ελλάδα ήταν στην πλευρά των νικητών, απέναντι σε μία αυτοκρατορία που έδειχνε έτοιμη να καταρρεύσει. Το αίσθημα της ελευθερίας άρχισε δειλά να κάνει την εμφάνισή του πάνω από τις βασανισμένες περιοχές. Ομως σύντομα βρέθηκαν κατάματα σε μία οδυνηρή πραγματικότητα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετέφερε στην αντιπροσωπεία του ποντιακού ελληνισμού που είχε επαφές μαζί του, πως η περιοχή τους είναι απομακρυσμένη και για αυτό η χώρα δεν μπορούσε να την προσαρτήσει.

Τότε έπεσε στο τραπέζι το ενδεχόμενο ίδρυσης ποντοαρμενικού κράτους και την σχετική διακήρυξη που ήταν στο πλαίσιο της αυτοδιάθεσης των λαών που επικρατούσε εκείνα τα χρόνια, υπέγραψαν ο αρχιεπίσκοπος Τραπεζούντας Χρύσανθος και ο πρόεδρος των Αρμενίων Αλέξανδρος Χατισιάν. Ομως οι δεύτεροι ηττήθηκαν στη μάχη του Ερζερούμ στα 1920, ενώ ήδη ο Κεμάλ που πλέον κυριαρχούσε στην πολιτική και στρατιωτική ζωή των Τούρκων, είχε λάβει τις... φρικιαστικές αποφάσεις του. Θα ολοκλήρωνε το... έργο που ξεκίνησε μερικά χρόνια πριν. Παράλληλα η δύσκολη θέση που άρχισε σταδιακά να βρίσκεται ο ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία, είχε διπλό αντίκτυπο. Τόσο δεν του επέτρεψε να βοηθήσει ένοπλα, όσο και αποδυνάμωσε την διαπραγματευτική θέση της πατρίδας μας. Ο ελληνισμός του Πόντου ήταν πλέον μόνος του. Αντιμέτωπος και με τους Σοβιετικούς που είχαν συμμαχήσει με τον Κεμάλ προμηθεύοντάς τον με πολεμικό υλικό αλλά για να τα λέμε όλα, η Ελλάδα ήταν για εκείνους μία χώρα που τους εναντιώθηκε. Το 1919 συμμετείχε με μονάδες υπό τον στρατηγό Νίδερ στην συμμαχική εκστρατεία στο πλευρό των «Λευκών» και πλέον η γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή είχε αλλάξει.

Ο Μητροπολίτης Χρύσανθος μόλις έγινε αντιληπτό πως ο Πόντος δεν μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα, προσπάθησε να δημιουργηθεί ποντοαρμενικό κράτος

Τον Μάιο του 1919 ο Κεμάλ Ατατούρκ έφτασε στην περιοχή με τον τίτλο του επιθεωρητή της «Παραινετικής Επιτροπής». Επίσημα είχε αποστολή να επιβάλει την τάξη από τις τουρκικές συμμορίες που λυμαίνονταν την περιοχή και λεηλατούσαν τα ελληνικά χωριά. Τι πιο ειρωνικό; Εκεί ίδρυσε την μυστική – θεωρητικά – οργάνωση «Mutafai Milliye» και μέλη της γίνονται όλα τα ακραία στοιχεία του τουρκικού εθνικισμού. Με μπροστάρη τον Τοπάλ Οσμάν που αναγορεύτηκε στον μεγαλύτερο δήμιο του ελληνισμού και αποτέλεσε μία ηγετική μορφή για τους λεγόμενους τσέτες. Που ήταν ουσιαστικά τα εκτελεστικά όργανα των φρικαλεοτήτων. Ομως μετά από μερικά χρόνια θα δολοφονηθεί και εκείνος και υπάρχουν πολλές εικασίες πως αυτό συνέβη με εντολή του Κεμάλ, καθώς είχε εκτελέσει για λογαριασμό του αρκετούς πολιτικούς του αντιπάλους.

Ξεκίνησαν μαζικές σφαγές, λεηλασίες, βιασμοί γυναικών και αρπαγές μικρών παιδιών. Οσοι επέζησαν ενσωματώθηκαν στις πορείες θανάτου, όπου εντελώς απροστάτευτοι από τις καιρικές συνθήκες, χωρίς ιατρική περίθαλψη και με ελάχιστη τροφή, ξεκίνησαν πεζοί το ταξίδι τους για την ενδοχώρα. Στο οποίο δεν υπήρχε εισιτήριο επιστροφής. Με πρόσχημα πως ο Πόντος βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση, κλήθηκαν να απομακρυνθούν. Οποιος λιποθυμούσε από τις κακουχίες εκτελούνταν εν ψυχρώ, ενώ πάρα πολλοί υποβάλλονταν σε βασανιστήρια ή δολοφονούνταν προς τέρψιν των φρουρών τους. Αλλοι βρήκαν αργό θάνατο κλεισμένοι σε μονές και σχολεία, όπου τοποθετήθηκαν εκεί μετά από πολυήμερες πορείες, οι οποίες στα ορεινά πήραν την μορφή μαζικών εκτελέσεων μέσω του ψύχους. Εκτός όλων των άλλων δεινών που υποβάλλονταν, καλούνταν συχνά να βουτούν σε λίμνες ή ποτάμια όπου το νερό ήταν παγωμένο και μετά γυμνοί να υπομένουν για ώρες την εξέταση «γιατρών»!

Η άφιξη του Κεμάλ Ατατούρκ στον Πόντο σήμανε την έναρξη της τρίτης και πιο βίαιης φάσης του σχεδίου που είχαν εκπονήσει του Τούρκοι.

Οι μαρτυρίες από τους λίγους επιζώντες στον Αγιο Γεώργιο τον Πάτλαμα σε κάνουν να πιστεύεις πως κάποιος αρρωστημένος νους σκηνοθέτησε την πιο μακάβρια ταινία που έγινε ποτέ. Εκατοντάδες άνθρωποι στοιβαγμένοι, να ικετεύουν για ένα ξεροκόμματο τους δεσμοφύλακές τους, που τους άφηναν μία ώρα κάθε ημέρα να βγαίνουν στο προαύλιο για την ανάγκη τους και να φάνε χορτάρια και φύλλα από τα δένδρα! Αρκετοί έχασαν τη ζωή τους από την πείνα και τις κακουχίες και μόλις συγκεντρώνονταν 400 ζωντανοί, τους έστελναν στα καράβια για απέλαση. Υπολογίζεται πως περίπου 3.000 άνθρωποι άφησαν στον ναό την τελευταία τους πνοή σε διάστημα μερικών εβδομάδων, στην πλειοψηφία τους γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι.

Στις πόλεις οι περιουσίες των Ελλήνων και οι εκκλησίες λεηλατήθηκαν συστηματικά, γίνονταν ομαδικές εκτελέσεις, ενώ η ελίτ του ελληνισμού εξολοθρεύτηκε μέσω των «Δικαστηρίων Ανεξαρτησίας της Αμάσειας». Στην πόλη του Εύξεινου Πόντου στήθηκαν δίκες εξπρές, όπου οι επιφανείς Ελληνες καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν ως επί το πλείστον με την κατηγορία ότι ήταν συνεργάτες των Ρώσων στην διάρκεια του πρόσφατου πολέμου. Το κεμαλικό καθεστώς αναζητούσε «νομική κάλυψη» για τα ανοσιουργήματα του. Μάλιστα μεταξύ των θυμάτων υπήρξαν και τα μέλη της ποδοσφαιρικής ομάδας του Πόντου. Με αφορμή ότι οι εμφανίσεις τους ήταν άσπρες με μπλε οριζόντιες ρίγες κάτι που θύμιζε την ελληνική σημαία και είχαν το γράμμα «Π» στο στήθος.

Η ελίτ του ελληνισμού εξολοθρεύτηκε από τα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας της Αμάσειας», όπως και η ποδοσφαιρική ομάδα του Πόντου.

Οι εικόνες φρίκης επηρέασαν ακόμη και τους συμμάχους των Κεμαλικών καθώς ο Αράλοβ, πρέσβης της ΕΣΣΔ στην Αγκυρα, έγραψε στα απομνημονεύματά του μία συνομιλία του με τον Κεμάλ. «Του είπα για τις φρικτές σφαγές των Ελλήνων που είχε δει ο Φρούντζε (σ.σ. στρατιωτικός ακόλουθος) και αργότερα εγώ ο ίδιος. Εχοντας υπ' όψη μου τη συμβουλή του Λένιν να μην θίξω την τουρκική εθνική φιλοτιμία. Πρόσεχα πολύ τις λέξεις μου. Ο Κεμάλ μου απάντησε. "Ξέρω αυτές τις βαρβαρότητες. Είμαι κατά της βαρβαρότητας. Εχω δώσει διαταγές να μεταχειρίζονται τους Ελληνες αιχμαλώτους με καλό τρόπο. Πρέπει να καταλάβετε τον λαό μας. Είναι εξαγριωμένοι. Ποιοι πρέπει να κατηγορηθούν για αυτό; Εκείνοι που θέλουν να ιδρύσουν ένα "Ποντιακό κράτος" στην Τουρκία».

Ο ελληνισμός σοκαρισμένος προσπάθησε να αντιδράσει. Δημιουργήθηκαν ένοπλα σώματα που κατέφυγαν στα βουνά και υπολογίζεται πως περισσότεροι από 10.000 άνδρες πολέμησαν εναντίον των τουρκικών μονάδων. Τακτικών και ατάκτων. Η μάχη όμως είναι χαμένη, καθώς δεν είχαν κέντρα ανεφοδιασμού και δεν περίμεναν βοήθεια από πουθενά. Το πρώτο διάστημα κατάφεραν να διεκπεραιώσουν πολλούς αμάχους στα απέναντι σοβιετικά παράλια, όμως μερικά χρόνια μετά διαλύθηκαν και όσοι συνελήφθησαν θανατώθηκαν ύστερα από φρικτά βασανιστήρια. Επική ήταν η μάχη στο Οτ Καγιά, που είναι γνωστό και ως «η σπηλιά της Παναγιάς».

Εκεί είχαν καταφύγει περίπου 90 αντάρτες και 600 άμαχοι, όταν εντοπίστηκαν από τουρκικές δυνάμεις της ευρύτερης περιοχής. Οι Οθωμανοί του πρότειναν να παραδοθούν, όμως με ηγέτη τον Γιώργο Καραβασίλογλου απέρριψαν αυτό το ενδεχόμενο. Για μία εβδομάδα οι Ελληνες αντιστέκονταν ηρωικά, ενώ οι δυνάμεις που τους πολιορκούσαν είχαν πλέον φτάσει στο επίπεδο συντάγματος. Οταν εξαντλήθηκαν τα πυρομαχικά, γράφτηκαν οι νέες Θερμοπύλες. Οι ένοπλοι αποφάσισαν ο ένας να σκοτώσει τον άλλον και ο τελευταίος επιζών να αυτοκτονήσει, ώστε να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Οπως και έγινε. Μόλις το αντιλήφθηκαν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην σπηλιά, έσφαξαν πολλούς αμάχους ώστε να στείλουν τα κεφάλια τους ως «δώρο» στον τοπικό πασά και οι υπόλοιποι ενσωματώθηκαν στις πορείες θανάτου που γίνονταν.

Οι Ελληνες του Πόντου προσπάθησαν να αντισταθούν και υπολογίζεται πως περισσότεροι από 10.000 συγκρότησαν ένοπλα σώματα στα βουνά.

Η τελευταία πράξη του δράματος θα γραφτεί προς τα τέλη του 1922, όταν Ελλάδα και Τουρκία συμφώνησαν να μεταφερθούν, κυρίως σε πόλεις της Μακεδονίας, οι επιζώντες των διωγμών. Ο Κεμάλ, σύμφωνα με τον Συνταγματαρχη Μουζέν που παρακολουθούσε την συνεδρίαση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης στις 13 Αυγούστου του 1923, θα πει από το βήμα της. «Επιτέλους, ξεριζώσαμε τους Ελληνες από τον Πόντο». Οτι δεν μπόρεσε κανένας Σουλτάνος για περίπου 4,5 αιώνες, το κατάφεραν οι Νεότουρκοι σε διάστημα μίας δεκαετίας. Ο Πόντος δεν ήταν πια ελληνικός και από τις περίπου 700.000 ψυχές που ζούσαν εκεί στις αρχές του 20ου αιώνα, οι μισοί είχαν βρει τραγικό θάνατο. Υπολογίζεται πως τα θύματα από τις διώξεις σε Ελληνες, Αρμένιους και Ασύριους ξεπέρασαν το 1,5 εκατομμύριο.

Μερικά χρόνια αργότερα ήρθε στην μητροπολιτική Ελλάδα και το σύμβολο της χριστιανοσύνης του Πόντου, η εικόνα της Παναγίας του Σουμελά. Οι Τούρκοι έκαψαν μεν το μοναστήρι κατά την διάρκεια των σφαγών, όμως οι ιερείς πριν την καταστροφή και γνωρίζοντας τι τους περιμένει, έθαψαν τόσο την εικόνα όσο και άλλα κειμήλια που υπήρχαν στο μοναστήρι (όπως ένα κομμάτι από το Τίμιο Ξύλο), σε μία τοποθεσία περίπου 3 χιλιόμετρα μακρυά. Το 1930 εκκλησιαστικοί και πολιτικοί φορείς που ενημερώθηκαν για αυτό από πρόσφυγες, ζήτησαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο να συνεννοηθεί με την τουρκική ηγεσία, ώστε να επιτραπεί η εξόρυξή τους και η μεταφορά τους στην Ελλάδα. Ο τότε πρωθυπουργός της γειτονικής χώρας Ισμέτ Ινονού το δέχθηκε και αντιπροσωπεία από την χώρα μας πήγε στην περιοχή και τα έφερε στην Αθήνα. Η εικόνα βρίσκονταν μέχρι το 1951 στο Βυζαντινό μουσείο, ύστερα στο σωματείο της «Παναγίας Σουμελά» που είχε ιδρυθεί από πρόσφυγες και το καλοκαίρι του 1952, τοποθετήθηκε επίσημα στον Ιερό Ναό Νέας Παναγίας Σουμελά που χτίστηκε στο Βέρμιο.

Η εικόνα της Παναγίας του Σουμελά γλίτωσε από το μένος των Τούρκων καθώς οι μοναχοί την έθαψαν κοντά στο μοναστήρι τους που καταστράφηκε.

Στο πέρασμα των χρόνων οι φρικαλεότητες έγιναν γνωστές σε όλον τον κόσμο και προκάλεσαν σοκ στην κοινή γνώμη, τόσο της Ευρώπης όσο των ΗΠΑ. Παρότι η ελληνική πλευρά για λόγους πολιτικής κρατούσε ήπιους τόνους, κυρίως μετά το σύμφωνο φιλίας που υπογράφηκε με την Τουρκία την δεκαετία του ‘30. Ομως εκείνην την εποχή τα γεγονότα δεν μπορούσαν να προσδιορισθούν ως «γενοκτονία», καθώς ο σχετικός όρος υιοθετήθηκε μετά την Δίκη της Νυρεμβέργης, για τους Εβραίους που υπήρξαν θύματα του ναζισμού (1948). Μάλιστα η πρώτη φορά που ακούστηκε αυτή η λέξη ήταν το 1944 από τον Πολωνό δικηγόρο Ραφαέλ Λέμκιν και προέρχεται από την ελληνική «γένος» και την λατινική «κτήνω» και είχε σκοπό να προσδιορίσει τα εγκλήματα των χιτλερικών.

Αργότερα όλες οι οργανώσεις που ασχολούνται με τις γενοκτονίες ανά την υφήλιο, έχουν αναγνωρίσει πως τα όσα συνέβησαν στους Ελληνες του Πόντου συνιστούν τέτοια. Μάλιστα ο Λόυντ Τζωρτζ, πρωθυπουργός της Αγγλίας, είπε σε μία ομιλία του στην Βουλή των Κοινοτήτων. «Στον Πόντο δεκάδες χιλιάδες Ελλήνων ανδρών, γυναικών και παιδιών απελαύνονταν και πέθαιναν. Ηταν καθαρή ηθελημένη εξολόθρευση».

Ο όρος «γενοκτονία» καθιερώθηκε στην δίκη της Νυρεμβέργης και έκτοτε οι διεθνείς υπηρεσίες που ασχολούνται με το ζήτημα, έχουν αναγνωρίσει ως τέτοια και εκείνη των Ποντίων.

Η ηθική έστω «αποζημίωση» των θυμάτων και των απογόνων τους ήρθε το 1994, όταν το ελληνικό κράτος αναγνώρισε επίσημα την γενοκτονία των Ποντίων με σχετικό νόμο που ψήφισαν όλα τα κόμματα. Ως ημερομηνία μνήμης ορίστηκε συμβολικά η 19η Μαΐου, όπου το 1919 ο Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα και ξεκίνησε η τρίτη και αγριότερη φάση της καταστροφής. Εκτοτε αρκετές χώρες όπως και πολιτείες των ΗΠΑ την έχουν αναγνωρίσει, ενώ υπάρχουν και σχετικές εισηγήσεις από τους διεθνείς οργανισμούς. Η Τουρκία από την πλευρά της κάνει λόγο για απώλειες σε μία εμπόλεμη περιοχή και επιρρίπτει ευθύνες στον ντόπιο πληθυσμό, αναφέροντας πως προσπάθησαν να ανεξαρτητοποιηθούν αν και ήταν έδαφος της χώρας τους. Την ίδια στιγμή υπάρχουν πολλές «φωνές» ώστε κάποια στιγμή να υπάρξει μία ενιαία κίνηση αναγνώρισης της γενοκτονίας όλων των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, που έχει οριστεί ως η 14η Σεπτεμβρίου. Ισως στο μέλλον οι ψυχές των αδικοχαμένων να αναπαυτούν, παίρνοντας την θέση που τους αξίζει στην ιστορία του ελληνισμού. Ως των κατοίκων που κάποτε μεσουρανούσαν στον Εύξεινο Πόντο, που σε ένα παιχνίδι της μοίρας σημαίνει σε ελεύθερη μετάφραση «Φιλόξενη Θάλασσα».

Ο τίτλος του κειμένου προέρχεται από το πιο γνωστό ποντιακό τραγούδι που εξιστορεί τα δραματικά γεγονότα εκείνης της εποχής. Το οποίο έγινε ευρέως γνωστό όταν πριν από μερικά χρόνια το ερμήνευσε δημόσια η τουρκάλα τραγουδίστρια και ηθοποιός Σεβάλ Σαμ. Σε μία κίνηση που χαιρετίστηκε από όλους.

Οι Εύζωνες της προεδρικής φρουράς τιμούν τη μνήμη των θυμάτων κάθε 19 Μαΐου, όταν και φορούν την παραδοσιακή στολή του Πόντου.

Για το τέλος απομένει μία υποσημείωση. Να μην ξεχαστεί ποτέ αυτό που έγινε, όπως όμως και το ότι οι Ελληνες της ηπειρωτικής χώρας υποδέχθηκαν τους πρόσφυγες ως «Τούρκους», ενώ εκείνοι πέρασαν πολλά, υπέφεραν και συνομίλησαν με τον θάνατο επειδή ήταν Ελληνες και ως τέτοιοι εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους. Η πρώτη γενιά όσων ήρθαν αν και προσέφερε πολλά (οικονομικά, πολιτιστικά αλλά και ουσιαστικά με τόνωση του ελληνικού στοιχείου σε περιοχές με μικρή πυκνότητα πληθυσμού), πήρε πολύ λίγα. Γιατί σωστά πρέπει να στέφουμε το βλέμμα στην ανατολή όταν θυμόμαστε τα δεινά μας ως έθνος, αλλά ίσως χρειάζεται να το γυρνάμε ορισμένες φορές και στον καθρέπτη.