Φρίντριχ Νίτσε: Παγκόσμιο σημείο αναφοράς

Πέρα από τον μύθο υπάρχει η παρερμηνεία! Η χρήση του σημείου στίξης είναι δηλωτική του τρόπου προσέγγισης και πρόσληψης της σκέψης του. Ο μέγας στοχαστής δεν θα έπρεπε να παρεξηγείται. Και όμως, αυτό συμβαίνει μέχρι σήμερα. Ο γερμανός διανοητής δεν θα έπρεπε να γίνεται τόσο εύκολα αποδεκτός. Και όμως, αυτό συμβαίνει. Η ελευθερία της σκέψης του δεν βρήκε πραγματικά ελεύθερα άτομα. Για μερίδα του (αναγνωστικού) κοινού είναι αυτός που έδωσε δύναμη και ώθηση στη μαύρη ναζιστική ιδεολογία. Του χρέωσαν τη διαστρεβλωμένη έννοια του «υπεράνθρωπου» και τη ρετσινιά του αντισημίτη. Για κάποιους κούφιους ανθρώπους ήταν μισογύνης. Για κάποιους σοσιαλιστής και για κάποιους άνθρωπος χωρίς χιούμορ. Λάθος! Ο Νίτσε ήταν πέρα και πάνω απ’ αυτά. Στην περίπτωση του δεν υπήρξε ουσιαστικό διανοητικό παίδεμα από τον (όποιο) δέκτη. Η χαλαρή και βολική κρίση στην περίπτωση του οδήγησε στη μόνιμη παρεξήγηση. Ο ίδιος, βέβαια, δεν ευθύνεται, όπως και κανένας μεγάλος φιλόσοφος. Τα λόγια, οι πνευματικές διαδρομές, οι πράξεις ήταν -είναι!- εκεί. Φράσεις όπως Ο Θεός είναι νεκρός και Δεν υπάρχουν γεγονότα, μόνο ερμηνείες είναι η αλήθεια μέσα στην αλήθεια. Ο ατελείωτος νιτσεϊκός λόγος κατοικεί στα ανεξερεύνητα πηγάδια του μυαλού και απαιτεί την προσπάθεια μας. Σαν ριγμένο καλειδοσκόπιο σε εγκλωβισμένο ύδωρ είναι η σκέψη του και αρκεί η απροκατάληπτη, υπομονετική, παρατήρηση για να τον καταλάβεις.

Ας διαλύσουμε ορισμένους μύθους για να δούμε καθαρότερα την αλήθεια του μύθου του! Μόνο έτσι θα έρθουμε πιο κοντά στις έννοιες της ηθικής του κυρίου και της ηθικής του δούλου [σημαντικό πεδίο στο νιτσεϊκό έργο], στη θέση του για τη θέληση για εξουσία και φυσικά τον υπεράνθρωπο.
Η αρχή γίνεται με την κατάταξη του στη ναζιστική ιδεολογία. Είναι τόσο ισχυρή αυτή η ετυμηγορία που σχεδόν μοιάζει με προαιώνια αλήθεια! Ο Νίτσε, λοιπόν, δεν είχε καμία σχέση μαζί της. Μεγαλώνοντας την περίοδο του Πρώτου Ράιχ (επί Μπίσμπαρκ), τρία ήταν τα πράγματα που μισούσε: το μεγάλο κράτος, τον εθνικισμό και τον αντισημιτισμό. Χαρακτηριστικά έγραφε: «Η Γερμανία, η Γερμανία πάνω απ’ όλα, αυτό είναι το τέλος της γερμανικής φιλοσοφίας» και σε άλλη στιγμή «Θα εκτελέσω όλους τους αντισημίτες»! Η διαστρέβλωση ως προς την πολιτική του θέση -και κατ’ επέκταση στο έργο του- οφείλεται στην αδελφή του Ελίζαμπεθ. Υπέρμαχη του εθνικοσοσιαλισμού παντρεύτηκε διαβόητο αντισημίτη αγκιτάτορα (ο Νίτσε δεν πήγε στον γάμο) και έφυγε μαζί του για την Παραγουάη. Εκεί, σκόπευε να θεμελιώσει μια «Νέα Γερμανία» καθαρόαιμων Άριων αποίκων. Όταν η προσπάθεια απέτυχε το ημερολόγιο, στη χρονιά, έγραφε 1889. Κάτι σημαντικό είχε γίνει στην οικογένεια Νίτσε. Ο Φρίντριχ είχε χάσει τα λογικά του και η Ελίζαμπεθ ήταν αυτή που τον φρόντισε, όχι από καθαρή ανιδιοτέλεια όμως. Ναι, συγκέντρωσε τα γραπτά του και έφτιαξε το «Αρχείο Νίτσε», ωστόσο έκανε παρεμβάσεις που σίγουρα δεν θα άρεσαν στον αδερφό της. Ακόμη και στον θάνατο του έδωσε άλλη εικόνα! Η νεκρική του μάσκα δεν ήταν εντυπωσιακή (για την Ελίζαμπεθ), γι’ αυτό και πλαστογράφησε μία δεύτερη! Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι λεηλάτησε την πνευματική του περιουσία και τη διαμόρφωσε για να ικανοποιήσει το «εγώ» και την ιδεολογία της. Εξέδωσε μια αναξιόπιστη βιογραφία του, ενώ η κυκλοφορία της αυτοβιογραφίας του έγινε μόνο όταν αφαιρέθηκαν τα κομμάτια -τα αρνητικά- που την αφορούσαν. Το «Αρχείο Νίτσε» έγινε ίδρυμα και δέχθηκε πολλούς ακραίους, ομοϊδεάτες της Ελίζαμπεθ. Ανάμεσα τους ήταν οι Όσβαλντ Σπένγκλερ, Άλφρεντ Μπόμλερ. Οι δυο τους προετοίμασαν νέες εκδόσεις του νιτσεϊκού έργου, ενώ ο δεύτερος συνεργάστηκε (στο «Αρχείο») και με τον Μάρτιν Χάιντεγκερ. Μάλιστα, οι Μπόμλερ, Χάιντεγκερ θεωρούσαν πως τα δημοσιευμένα έργα του Νίτσε ελάχιστα μετρούσαν μια και η αληθινή φιλοσοφία του βρισκόταν στο αδημοσίευτο κομμάτι που ήλεγχε και είχε παραχαράξει η αδερφή του. Αυτό τους επέτρεψε να ασχολούνται με κομμάτια του νιτσεϊκού έργου και να εντάσσουν δικές τους ιδέες στον λόγο του Νίτσε! Όσον αφορά τη σχέση Χίτλερ-Νίτσε, αυτή μάλλον δεν υπήρξε ποτέ. Η αμφιβολία έγκειται στο γεγονός ότι δεν μπορούμε να αποδείξουμε ότι ο ηγέτης των ναζί διάβαζε τα έργα του. Ναι, επισκέφθηκε το «Αρχείο Νίτσε» και πήρε ως δώρο από την Ελίζαμπεθ το μπαστούνι του. Σίγουρα του άρεσε η ιδέα του ηγέτη φιλόσοφου, εντούτοις όταν η Λένι Ρίφενσταλ τον ρώτησε αν του άρεσε να διαβάζει Νίτσε αυτός απάντησε: «Όχι, δεν μπορώ να κάνω πολλά με τον Νίτσε. Δεν είναι οδηγός μου».

Οι δύο επόμενες κατηγορίες-μύθοι που του αποδίδονται είναι ο μισογυνισμός και η έλλειψη χιούμορ. Ο Νίτσε γεννήθηκε το 1844 και πήγε σε ένα από καλύτερα σχολεία της Ευρώπης. Η αδερφή του εκπαιδεύτηκε στο πώς να βρει σύζυγο, να κρατά το νοικοκυριό, ενώ έμαθε αρκετά γαλλικά για να θεωρείται κομψή. Παρ’ όλα αυτά, ο Νίτσε της φερόταν με σεβασμό, την αντιμετώπιζε ως ίση. Της έδωσε λίστα με αναγνώσματα, την παρότρυνε να σκέφτεται περισσότερο τον εαυτό της και την έπαιρνε μαζί του σε δημόσιες διαλέξεις. Το 1874, όταν ήταν καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας, διεξήχθη ψηφοφορία για την αποδοχή γυναικών στο πανεπιστημιακό ίδρυμα. Ο Νίτσε ήταν ένας από τους τέσσερις (!) που ψήφισαν υπέρ. Δυο χρόνια μετά θα ταξιδέψει στην Ιταλία όπου θα γνωρίσει τη Μαλβίντα φον Μέισενμπουργκ. Η εν λόγω ήταν φεμινίστρια που μαχόταν δυναμικά για τη χειραφέτηση των γυναικών. Μαζί σκόπευαν να ιδρύσουν σχολείο για ελεύθερα πνεύματα και φυσικά οι γυναίκες ήταν καλοδεχούμενες. Η προσπάθεια δεν τελεσφόρησε, όμως διεύρυνε τον φεμινιστικό κύκλο του Νίτσε. Σε αυτόν ανήκαν πια και οι Μέτα φον Σάλις-Μάρσλινς, Ρέσα φον Σίρινχοφερ. Από το 1880 και μετά επιτρεπόταν στις γυναίκες να βρίσκονται ως ακροάτριες στις πανεπιστημιακές διαλέξεις. Ο Νίτσε ενθάρρυνε την αδελφή και τις φίλες του να δίνουν το παρών. Δύο χρόνια αργότερα θα ερωτευτεί τη Λου Σαλομέ. Εκείνη την περίοδο θα γράψει για το ψυχολογικό δίλημμα των γυναικών. Σημείωνε πόσο τερατώδες ήταν να μαθαίνουν οι γυναίκες ότι το σεξ ήταν ντροπιαστικό και αμαρτωλό, πόσο λάθος ήταν να σύρονται στο γάμο και να λατρεύουν τον άντρα τους ως Θεό και πόσο εσφαλμένο να θεωρούν το σεξ καθήκον. Μετά απ’ όλα αυτά, ο Νίτσε ήταν μισογύνης; Όχι βέβαια! Στο θέμα του χιούμορ φυσικά δεν ήταν ο τύπος που έκανε χοντροκομμένα αστεία και φάρσες. Εντούτοις, μπορούσε να προκαλέσει γέλιο με πολύ έξυπνο και διεισδυτικό τρόπο. Είχε την ικανότητα να δημιουργήσει μια «φούσκα» γέλιου και την κατάλληλη στιγμή να την τρυπήσει. Για παράδειγμα, στη διάσημη φράση του Είναι ο άνθρωπος λάθος του Θεού ή ο Θεός λάθος του ανθρώπου; Φαίνεται ο σαρκασμός, η ειρωνεία και η φλεγματική προσέγγιση. Το κωμικό στοιχείο γίνεται πιο έντονο όταν λέει Ο άνθρωπος δεν αγωνίζεται για την ευτυχία, μόνο ο Άγγλος το κάνει αυτό. Δεν γλίτωναν ούτε οι αναγνώστες του από το καυστικό του χιούμορ. Οι χειρότεροι αναγνώστες είναι αυτοί που φέρονται σαν στρατεύματα που λεηλατούν. Παίρνουν μερικά κομμάτια που μπορούν να χρησιμοποιήσουν, λερώνουν τα υπόλοιπα και βρίζουν το σύνολο.

Ο Φρίντριχ Νίτσε, λοιπόν, δεν είχε καμία σχέση με τους ναζί, δεν ήταν μισογύνης και διέθετε χιούμορ. Η σκέψη του βασίζεται στη βαθιά και άδολη παρατήρηση της πραγματικότητας. Κάθε του επισήμανση βασίζεται στην ηθική που διάλεξε και αυτή δεν μπορεί παρά να ήταν αυτή του δούλου. Σύμφωνα με τη «Γενεαλογία της Ηθικής» η ηθική των δούλων δίνει αξία σε έννοιες όπως η ευγένεια, η ταπεινότητα και η συμπάθεια. Ακόμη και με αυτά τα φιλοσοφικά, βιογραφικά, θραύσματα που παρουσιάζουμε, φαίνεται το πού στρέφει το βλέμμα του ο γερμανός φιλόσοφος. Ο Νίτσε εκπροσωπούσε την ελεύθερη σκέψη που ήξερε πώς να βρει την αληθινή χαρά και λύπη. Όπως κάθε μεγάλος διανοητής, καλλιτέχνης, δεν μπορούσε να φυλακίσει, κατευθύνει το έργο του. Ελεύθερο το άφησε και ευχόταν να βρει τους σωστούς δέκτες. Σε αυτό το σημείο δεν ήταν αισιόδοξος μια και δήλωνε: «Τρομάζω στη σκέψη πόσο αμαθείς και ακατάλληλοι άνθρωποι ενδέχεται να επικαλεστούν την αυθεντία μου». Ο Νίτσε ήθελε αδέσμευτους ανθρώπους, ανεπηρέαστους από την πολιτική τύφλωση και την πνευματική νωθρότητα. Σε έναν από τους αφορισμούς του δήλωνε: «Ξεπληρώνεις άσχημα έναν δάσκαλο με το να γίνεις απλώς μαθητής». Την ευθυκρισία, την αντίσταση στη δημαγωγία και την πολύτιμη αθωότητα έψαχνε και ζητούσε ο Νίτσε. Ο χρόνος σταμάτησε νωρίς γι’ αυτόν, όμως ο χώρος του ανήκει και μαζί η αθανασία!

Πηγή
-«Far right, misogynist, humourless? Why Nietzsche is misunderstood» [theguardian]