Μπγιορκ: Όταν όλα ανθίζουν

Μπγιορκ: Όταν όλα ανθίζουν

Ο Σαλβαντόρ έρχεται πρώτος, απρόσκλητος. Αφήνει το μπορντό, αιμάτινο, παλτό στο κεφάλι του παγωμένου κύκνου και περνά στα ενδότερα. Η νύχτα μόλις ξεκινά και το φως έρχεται από κάτω. Επόμενος επισκέπτης ο Τζακ, πριν λίγο άφησε το Μεξικό και τα μπλουζ του. Λίγο πιο πίσω, συνεσταλμένος, ο Ρομπέρτο με το «2666» χτυπημένο στο λαιμό του. Δεν έχουν να αφήσουν κάτι στο ράμφος-ξίφος και προχωρούν. Ο ευτραφής Λαρς Φον κάτι έρχεται ασθμαίνοντας. Στα λευκά ντυμένος και με ένα μαύρο, στιλβωμένο, κράνος στο κεφάλι. Υπάρχει κι ένα κόκκινο σημάδι που κανείς δεν μπορεί να δει παρά μόνο οι τυφλοπόντικες του πάνω κόσμου. Δεν ρίχνει ματιά στη μεταξένια μπλε ουρά του κύκνου. Λίγο πριν ανάψουν τα πορτοκαλί φώτα της αυλής, ομάδα απρόσωπων «μάηδων» (sic) φτάνει στο κατώφλι. Απλώνουν τη φαντασία τους και ανοίγουν τυχαίες θύρες. Μπαίνουν κι αυτοί στη μεγάλη αίθουσα. Ανθρωπόμορφα έντομα ίπτανται και το σώμα-άρπα βγάζει ήχους που μόνο με τη γλώσσα του Τόλκιν συνομιλεί. Τη στιγμή που το πράσινο φεγγάρι φτάνει στο ψηλότερο σημείο του, το ξωτικό-ιέρεια κάνει την εμφάνιση του. Με μάτια βαμμένα στο χρώμα του πάγου και γαλάζια φωτιά στα χείλη δίνει το έναυσμα για να γεννηθεί ο κόσμος που θα πεθάνει! Κυρίες και κύριοι η Μπγιορκ είναι εδώ! [Photo credits: imdb]

image

Η νεράιδα με τη δαιμονική φωνή

Η Μπγιορκ είναι καλλιτέχνιδα μοναδική. Ναι, πολλοί διεκδικούν τον χαρακτηρισμό αυτό, όμως συνήθως τους δίδεται χωρίς να τον αξίζουν. Ο δέκτης υπερβάλλει είτε για λόγους επιείκειας είτε γιατί δεν έχει την ορθή κρίση. Στην περίπτωση της εν λόγω κυρίας η έννοια της μοναδικότητας ταυτίζεται και δικαιώνεται με τη μορφή και την προσωπικότητα αυτής. Αυτό που φαίνεται να κινεί την Ισλανδή είναι η περιέργεια. Γιατί, πώς αλλιώς να εξηγήσεις την ασταμάτητη παραγωγή πειραματικού έργου; Η ανάγκη για ριζοσπαστικές ανακαλύψεις ενισχύει τη «λοξή» -καλλιτεχνική- θεώρηση των πραγμάτων και την ανυποχώρητη στάση της. Αποτέλεσμα αυτού να μας δίνει έναν «εγκόσμιο σουρεαλισμό» (sic) και μια μαγική, σίγουρα διαφορετική, διάδραση. Ίσως γι΄αυτό να την αποκαλούν πολλοί «ξωτικό» και αυτή τους το ανταποδίδει με τους δίσκους της (στο χρώμα του γυμνοσάλιαγκα!) και τα εξωφρενικά, καλλιτεχνικά, βίντεο. Ποτέ δεν σταμάτησε να ενδιαφέρεται για κάθε τομέα της τέχνης και μέσα από τη δική της έκφραση, τα λόγια της, δεν κατατάσσεται απλώς στους σημαντικότερους καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώνα, αλλά και σε αυτούς που έχουν συμβάλλει σε κάθε καλλιτεχνικό τομέα: μόδα, εικαστικά, ζωντανή παράσταση (performance), σύνθεση, μουσική, υποκριτική, φωτογραφία… Η Μπγιορκ ενώνει τον προσωπικό της σουρεαλισμό με έναν δικό της νατουραλισμό κι έναν σκόπιμα ανολοκλήρωτο φουτουρισμό. Κι αν θέλουμε να μείνουνε στη σφαίρα του μύθου και των λαϊκών παραδόσεων, θα λέγαμε γι’ αυτή πως είναι ξωτικό με δαιμονική φωνή…

image

Είναι τέχνη!

…και συνεχίζουμε κρατώντας τον αιθέριο (ναι γίνεται) μα και αστραπιαίο ρυθμό. Η Μπγιορκ λοιπόν. Η Μπγιορκ είναι τέχνη! Για σκεφτείτε το λίγο. Δεν παράγει, είναι τέχνη. Έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που δημιούργημα και δημιουργός ενώνονται σε μια υβριδική κατάσταση που δεν έχει τέλος. Η αυτονομία του έργου συναντά αυτήν της καλλιτέχνιδος και η περσόνα συνυπάρχει με το πρόσωπο. Ασύλληπτο! Η μικρή Ισλανδή με μανία σχεδιάζει, κυνηγά τον ρυθμό και κάνει τον πειραματισμό δεύτερη φύση. Σταρ της ποπ με καρδιά ποιήτριας, αυτό την ολοκληρώνει, αυτό τη διαφοροποιεί και την κρατά στον καλλιτεχνικό κόσμο που επηρεάζει και διαμορφώνει, τη διατηρεί μέσα και έξω από την επικρατούσα τάση. Το παιδικό, θαυμαστό, ξεκίνημα, η μετά-πανκ περίοδος με την μπάντα «K.U.K.L», η γρήγορη λάμψη της indie pop και η σόλο καριέρα. Κάπως έτσι περιγράφεται η πολυσχιδής καριέρα της στην οποία χώρεσαν ορχήστρες, τεχνολογίες, έννοιες μόδας, φουτουριστικές συνεργασίες, θεαματικά βίντεο…. Και πάνω απ’ όλα αυτά η φωνή της. Το πλατύ στόμα γίνεται είσοδος/έξοδος για το δίχως περιορισμούς ταξίδι και η Μπγιορκ φιλοξενεί ηχητικά όλο τον κόσμο: από την έκρηξη φωνηέντων, σαν να ακούς το κέρας της Γκόντορ (!), ως τον γήινο γογγυσμό και το νυμφικό μουρμούρισμα! Η φωνή της πλασματική, νανουριστική, φυσαλιδώδης, μεταφέρει λεξιλόγιο που διαταράσσει και κανείς, μα κανείς, δεν μπορεί να φανταστεί την ποπ χωρίς αυτήν.

image

Κάποτε υπήρχε ένα κορίτσι…

Η Μπγιορκ δεν περιορίζεται. Και αυτό είναι καλό και κακό. Ακούγοντας την και βλέποντας την, καταλαβαίνεις ότι όσα κάνει είναι αποτέλεσμα μιας ατίθασης καλλιτεχνικής γονιμότητας. Ακόμη κι όταν δεν δημιουργεί, το δημιουργημένο αναδημιουργεί! Τη στιγμή που θα ρίξεις τη ματιά σου στην εικόνα της και η ακοή σου θα συλλάβει τη μελωδία και τους ήχους της, συνειδητοποιείς ότι πρόσωπο και έργο είναι πάντα διαφορετικά μα και αποδεκτά από σένα. Η Ισλανδή δεν μπορεί να κλειστεί σε τέσσερις τοίχους, όπως στην έκθεση που έγινε προς τιμήν της πριν λίγα χρόνια (2015) στο MoMA. Θα έπρεπε όμως για να σταματήσει προσωρινά η ασταμάτητη συμπαντική ροή που την περιβάλλει και να δούμε από τι είναι φτιαγμένη. Δύσκολο ακόμη και σε συνθήκες ακινησίας. Παρ’ όλα αυτά, διαβάζοντας γι’ αυτήν ανακαλύπτεις πως η πρόοδος της ψυχής της αποδίδεται ως ένα κομμάτι της θεωρίας και φιλοσοφίας του Καρλ Γιουνγκ! Στο ποίημα που ακολουθεί, γραμμένο από τον πεζογράφο-ποιητή, συνεργάτη της Μπγιορκ, Σιον (Sjon), ανακαλύπτουμε την καρδιά του ξωτικού:

Κάποτε υπήρχε ένα κορίτσι…
ένα κορίτσι… που ζούσε μόνο του…
σε ένα χωράφι λάβας… σε ένα δάσος…
δίπλα στον ωκεανό…

Και κάποτε…
κάποτε υπήρχε μια καρδιά…
μια ανθρώπινη καρδιά
που ζούσε μέσα σ’ ένα κορίτσι…

Υπάρχει όμως και κάτι πιο απτό από ένα ποίημα που μπορεί να μας δώσει την καρδιά της καλλιτέχνιδος: Μια εικαστική εγκατάσταση. Αυτή παρουσιάστηκε στην έκθεση στo Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη και είχε ως εξής: ένας σκοτεινός, τριχωτός θάλαμος με μεγάλες οθόνες στα δύο άκρα και 49 μικρόφωνα κατά μήκος των τειχών. Αυτά βγαίνουν στην επιφάνεια με πολλούς ακανόνιστους κώνους, σαν μικρά ηφαίστεια. Σε αυτόν τον χώρο προβαλλόταν το βίντεο-κλιπ «Black Lake», από το άλμπουμ «Vulnicura». Ο επισκέπτης που έμπαινε άκουγε παρατεταμένες συγχορδίες οι οποίες αντηχούσαν στο κορμί του ακροατή και με αυτόν τον τρόπο επαναλάμβαναν τη συγκινητική και εξομολογητική φύση των στίχων της Μπγιορκ!

image

Συνδέοντας τα τηλεπαθητικά καλώδια

Σκοπός της είναι να γεννά ερωτήματα. Για την ίδια, για τη γυναίκα, για τον άνδρα, για τα δύο φύλα, για τον κόσμο. «Γιατί η Μπγιορκ;» «Γιατί στο MoMA;» «Γιατί στην έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004;». Ας σταθούμε λίγο στο τελευταίο, μάλλον θα μας δώσει απαντήσεις (όχι μόνο του). Εκείνη η εμφάνιση πριν 17 χρόνια πλησίασε τον πυρήνα της δημιουργίας, της έμπνευσης της. Το καλλιτεχνικό της αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται από παραγωγή θεμάτων και αφηγήσεων που αφορούν τη δημιουργία και την ενοποίηση και προβληματίζουν το δισυπόστατο του ανθρώπινου όντος. Το αυγουστιάτικο βράδυ του 2004 η Μπγιορκ έγινε… ωκεανός και κάλυψε την αρένα του ΟΑΚΑ ερμηνεύοντας το τραγούδι «Oceania». Η ζωντανή παρουσία της ντοκουμέντο του προσωπικού της καλλιτεχνικού γίγνεσθαι και σαν ένα πλάσμα του μύθου «γεννά» το νερό που σκεπάζει κάθε επιφάνεια. Υπάρχει, όμως, άλλη μία πληροφορία-ερμηνεία που δίνει την τελική απάντηση στο ερώτημα «Μπγιορκ». Την έδωσε ο βρετανός φιλόσοφος Τίμοθι Μόρτον λέγοντας «Η τέχνη σου είναι σαν να προσπαθείς να συνδέσεις όλα τα τηλεπαθητικά καλώδια μεταξύ των πάντων»! Αυτή είναι, λοιπόν, η Μπγιορκ, αυτή που αντλεί από τη μυστικιστική, βιολογική, διάσταση και αν της αφεθείς θα καταλάβεις πολλά για τη ροή της ζωής, θα συνειδητοποιήσεις πως το «ξωτικό» είναι βροχή και μετά γίνεται αέρας και στο τέλος ήλιος πάνω από το ποτάμι-ουράνιο τόξο. Η Μπγιορκ είναι από τις λίγες καλλιτέχνιδες που έφεραν τη φαντασία τόσο κοντά μας. Αν ήταν Ελληνίδα θα δημιουργούσε όπως η ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου και θα ζούσε σε μια εικόνα του σοβιετικού ποιητή Αρσένι Ταρκόφσκι. Γεννήθηκε σαν σήμερα στις 21 Νοεμβρίου 1965 στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας.

Πηγές
-«Making Sence of Bjork» [The Atlantic]

-«Sixteen Bjork songs that will convert anyone into a lifelong fan» [gq-magazine.co.uk]