Ερνέστο Γκεβάρα: «Tσε»

Ο “Τσε” λοιπόν. Η εικόνα και ο λόγος του. Ο λόγος και η εικόνα του. Ο λόγος και η εικόνα που μένει ανολοκλήρωτη. Χθες. Σήμερα. Αύριο; Ο λόγος που φτιάχνει εικόνες και οι εικόνες που δημιουργούν λόγο. Εκκρεμές ασταμάτητο και τα δυο γίνονται ένα με τον λόγο να χρωματίζει την εικόνα, να τη χαλυβδώνει και να την κάνει βράχο ακλόνητο, σημάδι των καιρών, άφθαρτη πυξίδα, σταθερό οδοδείκτη στην πορεία του ανθρώπου. Ο “Τσε”, ο φίλος, ο αδερφός, ο συναγωνιστής, η εικόνα! Ναι, η εικόνα που ακόμη και σήμερα ενοχλεί, εμπνέει, κινητοποιεί, προκαλεί. Η εικόνα του –η διάσημη εικόνα του- στεφάνωσε κάθε πράξη, έσωσε κάθε μικρό και μεγάλο βήμα, δεν άφησε τη σφαίρα της λήθης να τον πάρει μαζί της στο χάος, στον άγνωστο τόπο των αμνημόνων. Έσωσε και λύτρωσε πολλούς η εικόνα του και οδηγεί πολλούς. Μέχρι σήμερα. Έγινε ιερή, δίχως ψευτιά πάνω της. Και είναι η αντίσταση στο ψέμα που την καθιστά βλάσφημη και επικίνδυνη, ενοχλητική γι’ αυτούς που έμαθαν να εκφοβίζουν, να συμβιβάζονται, να εξαγοράζουν συνειδήσεις, να σκοτώνουν. Η εικόνα του “Τσε” ενοχλούσε, ενοχλεί και πάντα θα ενοχλεί. Οι ψηφίδες της εικόνας φτιαγμένες όλες από το ίδιο υλικό, αυτό της πίστης, της πίστης στην ευτοπία και στο όραμα μιας εφικτής ουτοπίας. Πιστός μέχρι τέλους, πιστός στον αγώνα της κοινωνικής δικαιοσύνης, της αταξικής κοινωνίας, της επανάστασης. Πιστός μέχρι τη νίκη, πάντα!

Ο “Τσε” και το είδωλο που δεν ράγισε, δεν έσπασε, δεν χάθηκε στο σκοτάδι της λήθης και άντεξε την κατανάλωση και την υπερεκμετάλλευση του. Το είδωλο μέσα και έξω από την Κούβα –παντού- είναι αδιαχώριστο από μια εικόνα: το πορτρέτο που τράβηξε ο κουβανός φωτογράφος Αλμπέρτο Ντίας, ο “Κόρντα”. Πριν φτάσουμε εκεί είναι αναγκαίο να πάμε πίσω, στα πρώτα χρόνια της επανάστασης. Τη δεκαετία του ’50, ο “Κόρντα” ήταν νέος φωτογράφος διαφημίσεων που φωτογράφιζε μοντέλα για τα εξώφυλλα των περιοδικών της επικαιρότητας. Ο θρίαμβος της Κουβανικής Επανάστασης τον έσπρωξε για πρώτη φορά στον δρόμο, για να απαθανατίσει τη συλλογική ευφορία. Την ίδια χρονιά εγκατέλειψε το στούντιο για να εργαστεί ως ρεπόρτερ-γραφίστας στην εφημερίδα “Ρεβολουσιόν”. Στις 4 Μαρτίου 1960 λαμβάνει χώρα στο λιμάνι της Αβάνας η έκρηξη στο πλοίο “La Coubre”. Μια μέρα αργότερα η κυβέρνηση συγκαλεί σε δημόσια εκδήλωση πένθους και ο “Κόρντα” καλύπτει το γεγονός. Μετά τις φωτογραφίες των ομιλητών ελέγχει την εξέδρα με τη μηχανή του. Αναπάντεχα, στα κάγκελα του διαζώματος, ο “Τσε” μπαίνει στο οπτικό του πεδίο για 15 δευτερόλεπτα. Πατάει το κουμπί, τραβάει δύο φορές. Ο Ντίας θυμάται πως φυσούσε αέρας εκείνη τη μέρα και αποδίδει το χαμένο βλέμμα του Γκεβάρα στις αναπνευστικές του δυσκολίες και στην οργή της στιγμής.

Οι εικόνες του “Τσε” παρουσιάζουν συνήθως γεγονότα: το ίδιο το πρόσωπο δημιουργεί το γεγονός. Ωστόσο, αυτό που αντικρίζει ο “Κόρντα” είναι ακριβώς το αντίθετο. Το πρωτότυπο κλισέ έχει ένα σουρεαλιστικό εφέ: είναι ένα ευρύ πορτρέτο με αφαιρετικές περισπάσεις – ο φοίνικας, το προφίλ κάποιου αγνώστου. Ο επαναστάτης δεν κοιτάζει τον φακό, δεν κοιτάζει κανέναν: αγνοεί ότι τον παρακολουθούν. Σ’ αυτή τη φάση είναι 31 ετών.

Να και η προμετωπίδα στη ζωή του “Τσε”. Από τον Βασίλη Ραφαηλίδη. “Ο Αργεντινός Ερνέστο Τσε Γκεβάρα θα οδηγήσει την περιπέτεια του μαρξισμού στην κορύφωση της. Στην παγκόσμια ιστορία των επαναστάσεων δεν θα βρείτε άλλον επαναστάτη του ηθικού μεγέθους του Γκεβάρα. Δεν περπάτησε στη γη επαναστάτης πιο καθαρός απ’ τον Τσε!... Μισός Ισπανός, απ’ τη μεριά του πατέρα του και μισός Ιρλανδός απ’ τη μεριά της μητέρας του, θα μάθει από τον πλούσιο και καλλιεργημένο πατέρα και την όμορφη και μορφωμένη μητέρα πως η φτώχεια, εκτός από κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα, είναι και πρόβλημα αισθητικό. Ασχημαίνει τον κόσμο. Και τον γεμίζει αρρώστιες…”

Ο Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα γεννήθηκε το 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής. Γεννήθηκε σε μια περιοχή του πλανήτη όπου η παραδοσιακή ισπανική αποικιοκρατία είχε αφήσει το στίγμα της στις ακραίες κοινωνικές αντιθέσεις και στην περιθωριοποίηση ενός μεγάλου μέρους των ιθαγενών και των απογόνων σκλάβων που είχαν μεταφέρει εκεί οι αποικιοκράτες. Θα αποκτήσει πολιτική συνείδηση τη δεκαετία του ’50, την περίοδο που βρισκόταν στη Γουατεμάλα, την εποχή που είχε τελειώσει την Ιατρική.

Η εκλεγμένη κυβέρνηση του Άρμπενς ανατράπηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα που υποκινήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Γκεβάρα συνειδητοποίησε ότι εκτός από την κοινωνική αδικία που είχε κληρονομήσει στη Νότια Αμερική η ισπανική αποικιοκρατία, υπήρχε και μια νέα μορφή πολιτικής και οικονομικής υποδούλωσης στις ΗΠΑ, μια νέα κυνική, ιμπεριαλιστική χώρα. Θα ασπαστεί τις μαρξιστικές ιδέες και θα πάρει μέρος στο κουβανικό επαναστατικό κίνημα. Το Νοέμβριο 1956 θα φτάσει στην Κούβα με άλλους 80 αντάρτες. Όσοι επιζήσουν από τις συγκρούσεις με τον στρατό του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα θα ξεκινήσουν ανταρτοπόλεμο στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα. Εκτιμώντας τα προσόντα του, ο Φιντέλ Κάστρο θα του αναθέσει τη διοίκηση του Επαναστατικού Στρατού. Τον Ιανουάριο του 1959 οι επαναστατικές δυνάμεις θα καταλάβουν την Αβάνα και θα εγκαθιδρύσουν σοσιαλιστικό κράτος στο μαλακό υπογάστριο των ΗΠΑ. Σημαίνον πρόσωπο θα αναλάβει πολλές αποστολές στο εξωτερικό. Τον Φεβρουάριο 1961 θα γίνει υπουργός Βιομηχανίας.

Ο “Τσε” μπορεί να έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της Επανάστασης στην Κούβα, όμως πότε δεν έκλεισε τα μάτια του, ποτέ δεν έκλεισε το στόμα του όταν έπρεπε να μιλήσει. Προειδοποιούσε για τους κινδύνους που ελλοχεύουν, για τα λάθη που μπορούσαν να πλήξουν ανεπανόρθωτα την Επανάσταση. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του στην Αφροασιατική Σύνοδο που έγινε στην Αλγερία στις 26/2/1965. Λίγο πριν φύγει από την Κούβα και παραιτηθεί των αξιωμάτων του για να πάει στην Αφρική, έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου. Ιδού τι είπε:

Πώς μπορεί κανείς να εφαρμόσει τον όρο “αμοιβαία οφέλη” στις πωλήσεις των πρώτων υλών με τις διεθνείς τιμές, όταν αυτές κοστίζουν απεριόριστο ιδρώτα και βάσανα στις υπανάπτυκτες χώρες και στην αγορά (από τις υπανάπτυκτες χώρες) των προϊόντων της βιομηχανίας από τα σημερινά, μεγάλα αυτοματοποιήμενα εργοστάσια; Εάν εφαρμόζουμε αυτό το είδος των σχέσεων μεταξύ των δύο ομάδων κρατών, πρέπει να συμφωνήσουμε ότι οι σοσιαλιστικές χώρες είναι, κατά κάποιο τρόπο, συνένοχες με την ιμπεριαλιστική βιομηχανική εκμετάλλευση. Μπορεί να αντιτάξει κανείς ότι το μέγεθος των συναλλαγών με τις υπανάπτυκτες χώρες είναι ένα σημαντικό τμήμα του εξωτερικού εμπορίου των σοσιαλιστικών χωρών. Αυτό είναι αλήθεια, όμως δεν εξαφανίζει τον ανήθικο χαρακτήρα αυτής της συναλλαγής. Οι σοσιαλιστικές χώρες έχουν το ηθικό καθήκον να ξεφορτωθούν οριστικά τη σιωπηρή συνενοχή με τις εκμεταλλευτικές χώρες της Δύσης. Το γεγονός ότι το εμπόριο σήμερα είναι μικρό δεν σημαίνει πολλά. Το 1959 η Κούβα πουλούσε ζάχαρη μόνο περιστασιακά σε μια χώρα μέλος του σοσιαλιστικού μπλοκ, συνήθως μέσω άγγλων μεσαζόντων ή μεσαζόντων από άλλες χώρες. Όλες οι ζωτικές της προμήθειες προέρχονται από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο και στην πραγματικότητα εντάχθηκε σε αυτό. Δεν μπορούμε να πούμε ότι έγινε αυτό μόνο από την αύξηση του εμπορίου, ούτε ότι σ’ αυτή την αύξηση στο εμπόριο επέδρασε η καταστροφή της παλιάς τάξης και η υιοθέτηση του σοσιαλιστικού προτύπου ανάπτυξης, και τα δύο άκρα συγκοινωνούν και αλληλοσυσχετίζονται. […]

Δεν υπάρχει άλλος ορισμός του σοσιαλισμού πιο έγκυρος για μας από την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Όσο αυτό δεν επιτυγχάνεται, είμαστε στο στάδιο της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Κι αν αντί να επιτύχουμε αυτό τον σκοπό, η καταστροφή της εκμετάλλευσης βαλτώσει, τότε είναι λάθος ακόμα και να μιλάμε ότι οικοδομούμε τον σοσιαλισμό. [...]

Σε ορισμένες περιπτώσεις όταν είναι απολύτως αδύνατον να γίνει μια ορισμένη επένδυση με τη βοήθεια του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, την πραγματοποιούν με τη βοήθεια συμφωνιών με τους καπιταλιστές. Αυτές οι καπιταλιστικές επενδύσεις έχουν τα αιώνια μειονεκτήματα του τρόπου που χορηγούνται οι πιστώσεις, αλλά και άλλα, πολύ σημαντικά, όπως τη σύσταση μικτών εταιριών, όπου συνεταιρίζονται επικίνδυνοι γείτονες. […] Μια τέτοια πολιτική καταλήγει τελικά στο ν’ αναλάβουν την οικονομία τα μονοπώλια και ξαναγυρίζουμε αργά αλλά σταθερά στο παρελθόν. Κατά τη γνώμη μας, για να πραγματοποιηθούν χωρίς κινδύνους επενδύσεις, με τη συμμετοχή ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, πρέπει το κράτος να συμμετέχει απ’ ευθείας σαν μοναδικός αγοραστής των αγαθών, περιορίζοντας την ιμπεριαλιστική δράση με την υπογραφή συμφώνων προμηθειών χωρίς να τους αφήσει να περάσουν πιο μέσα από την πόρτα της. Σ’ αυτή την περίπτωση είναι νόμιμο να επωφεληθούμε των αντιθέσεων του ιμπεριαλισμού για να επιτύχουμε λιγότερο επαχθείς όρους. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνούμε τις οικονομικές βοήθειες, μορφωτικές, τις αποκαλούμενες “ανιδιοτελείς” που ο ιμπεριαλισμός χορηγεί μόνος του ή δια μέσου κρατών μαριονετών που είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτα σε ορισμένα μέρη του κόσμου.

Αν όλοι αυτοί οι κίνδυνοι δεν επισημανθούν εγκαίρως, ο δρόμος για το νεοαποικιοκρατισμό είναι ανοιχτός, για χώρες που επιχείρησαν γεμάτες πίστη και ενθουσιασμό την προσπάθειά τους για την εθνική τους απελευθέρωση: η κυριαρχία των μονοπωλίων εγκαθίσταται διακριτικά και τόσο προοδευτικά που είναι πολύ δύσκολο να διακρίνεις τα συμπτώματα ως τη στιγμή που εκδηλώνονται βάναυσα.

Η σύλληψη, η ανάκριση, τα λόγια-κληρονομιά. Στις 7:30 ο Σέλιχ επικοινώνησε στον ασύρματο με τη Βαγιεγκράντε για να ρωτήσει τι να κάνει με τον “Τσε” και πήρε την απάντηση να τον κρατήσει μέχρι νεωτέρας. Από τον διάλογο τους που διήρκησε 45 λεπτά κράτησε μερικές σημειώσεις.

“Κομαντάντε σε βλέπω κάπως πεσμένο. Μπορείς να μου εξηγήσεις γιατί έχω αυτή την εντύπωση;”.

“Απέτυχα, όλα τελείωσαν κι αυτός είναι ο λόγος που με βλέπεις σ’ αυτή την κατάσταση”. […] Ο Σέλιχ προσπάθησε να αποσπάσει πληροφορίες από τον “Τσε” για τους αντάρτες που διώκονταν ακόμη.

“Γνωρίζω ότι ο Μπενίνιο είναι βαριά τραυματισμένος από τη μάχη του Λα Ιγκέρα, όπου πέθαναν ο Κόκο και οι άλλοι. Μπορείς να μου πεις, κομαντάντε, αν είναι ακόμη ζωντανός;”

“Συνταγματάρχη, η μνήμη μου είναι αδύναμη, δεν θυμάμαι και ούτε ξέρω πώς να απαντήσω στην ερώτηση σου”.

“Είσαι Κουβανός ή Αργεντινός;” ρώτησε ο Σέλιχ.

“Είμαι Κουβανός, Αργεντινός, Βολιβιανός, Περουβιανός, Εκουαδοριανός κ.ο.κ. Με αντιλαμβάνεσαι”

“Και σε τι έκανες να αποφασίσεις να δράσεις στη χώρα μας;”

“Μα δεν βλέπετε τις συνθήκες ζωής των χωρικών; Ζουν σχεδόν σαν άγριοι, σε συνθήκες φτώχειας που ραγίζουν την καρδιά, έχουν ένα δωμάτιο όπου κοιμούνται και μαγειρεύουν, δεν έχουν ρούχα να φορέσουν κι είναι εγκαταλειμμένοι σαν ζώα…”

“Τα ίδια συμβαίνουν και στην Κούβα”, αντέτεινε ο Σέλιχ.

“Αυτό δεν ισχύει. Δεν αρνούμαι ότι στην Κούβα υπάρχει ακόμη φτώχεια, αλλά εκεί οι αγρότες ζουν τουλάχιστον με την αυταπάτη της προόδου, ενώ ο Βολιβιανός ζει δίχως ελπίδα. Όπως γεννιέται έτσι πεθαίνει, χωρίς ποτέ να δει την κατάσταση του να βελτιώνεται στο παραμικρό”.

Το άστρο του “Τσε” έσβησε στις 9 Οκτωβρίου 1967, τον δολοφόνησε ο υπαξιωματικός του βολιβιανού στρατού Μάριο Τεράν. Το άστρο του κομαντάντε έσβησε μέσα στο πηχτό σκοτάδι ενός αντιδραστικού κόσμου. Ο ουρανός “έσκυψε” για να το μαζέψει και να κρατήσει το φως του, για πάντα.

Πηγές

-“Ο ασυμβίβαστος επαναστάτης, του Βλάση Αγτζίδη” [Ελευθεροτυπία]

-“30 χρόνια CHE. Αφιέρωμα στον Τσε Γκεβάρα” [Ιος, Ελευθεροτυπίας]

-“CHE. Εικόνες μιας ζωής” [Τα Νέα, εκδ. Μεταίχμιο]

-“Η επανάσταση είχε πεθάνει πολύ πριν τον Κάστρο” [eksegersi.gr]