Αλ Πατσίνο: Με βλέμμα που γυαλίζει

Ο Αλφρέντο Τζέιμς Πατσίνο γεννήθηκε το 1940 στο ανατολικό Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Και… ως εδώ με τα προσωπικά του. Το καλλιτεχνικό μέγεθος του είναι τέτοιο που (μας) επιβάλλεται και επιβάλλει ανάλυση και ανάδειξη. Ανάδειξη όχι για επιβεβαίωση φυσικά, αλλά για υπενθύμιση. Όσο επίμονες, διαχρονικές, κι αν είναι οι ερμηνείες, τα λόγια, οι εικόνες του, άλλο τόσο εύθραυστες είναι. Το πέρασμα του χρόνου φέρνει νέα βλέμματα, νέα τοπία, νέες καλλιτεχνικές εκφράσεις. Το ανεκτίμητο όσο κι αν αντέχει, άλλο τόσο έχει ανάγκη την υπόδειξη στον άλλο, σε αυτόν που το αγνοεί ή το υποτιμά. Γιατί ο Πατσίνο –και μερικοί άλλοι- ανήκει στον Κανόνα, σε αυτόν που ορίζει την αυθεντία, την αξία, την αντικειμενικότητα και κυριαρχία του μεγαλείου. Μέσα από επίπονες δοκιμασίες και ατελείωτες ώρες προβών, προετοιμασίες, σκέψεων και καθοριστικών αναζητήσεων, ο Πατσίνο έφτιαξε το υποκριτικό του μέγεθος, το υποκριτικό του σύμπαν. Κι αν υποκλινόμαστε δεν είναι μόνο για το ταλέντο, αλλά για την εξέλιξη και τη δουλειά που το συνόδευσε.

Η ανάδειξη, λοιπόν, είναι αναγκαία και ελάχιστη ανταπόδοση σε έναν ογκόλιθο του καλλιτεχνικού στερεώματος. Πώς αλλιώς να “επιστρέψεις” την ψυχαγωγία και τη φροντίδα της μνήμης που μας έδωσε ο Αλφρέντο Τζέιμς Πατσίνο, γεννημένος το 1940 στο ανατολικό Χάρλεμ της Νέας Υόρκης;

Ο Πατσίνο, στα 35 του -τη στιγμή που ορμούσε στο παγκόσμιο καλλιτεχνικό στερέωμα- γευματίζει σε εστιατόριο του Μανχάταν. Παρατηρεί, πάντα παρατηρούσε, ομάδα ηθοποιών να κάθονται σε μακρύ τραπέζι καλυμμένο με καρό τραπεζομάντηλο. Η εικόνα –λόγω καιρικών συνθηκών, ώρας- είναι ειδυλλιακή, του κάνει εντύπωση και αποφαίνεται ότι είναι “σαν πίνακας του Ρενουάρ. Κοιτάζοντας τους μπορείς να πεις ότι οι ηθοποιοί υπάρχουν στον κόσμο εδώ και πολλά, πολλά χρόνια. Τώρα, όπως και τότε, είναι οι χρονικογράφοι της εποχής. Έχουν τον δικό τους κόσμο. Υπάρχει κάτι το αρχέγονο και οικείο σε αυτούς και ενισχύεται από το γεγονός ότι ταξιδεύουν”. Προφανώς εκεί ανήκε και ανήκει και ο ίδιος. Χρονικογράφος της εποχής μας, των έντονων στιγμών του χρόνου…

Μέχρι τα 35 του το κοινό τον είχε δει στον “Νονό”, στο “Σέρπικο”, στη “Σκυλίσια μέρα” και τον είχε κρατήσει στο μυαλό του, στη μνήμη του. Ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της “Μεθόδου” (σ.σ σειρά τεχνικών, εκπαίδευσης, για να προκαλέσουν ειλικρινείς και συναισθηματικά εκφραστικές επιδόσεις) που συνδέεται στενά με τις κλασικές θεατρικές παραδόσεις, αυτές που τον τροφοδοτούν. Ο Πατσίνο ήταν ένας σύγχρονος πρίγκιπας ανάμεσα στους παίκτες, τους ηθοποιούς. Γι’ αυτόν η ηθοποιία είναι ευγενές επάγγελμα, μοναδικό και όπως έχει δηλώσει “τι να πεις για ένα επάγγελμα που μπορείς να είσαι ο καθένας και να κάνεις οτιδήποτε;”.

Αν και ορισμένοι ρόλοι τον έχουν στιγματίσει, εντούτοις η γκάμα του είναι μεγάλη. Ο άνετος, εκδικητικός μαφιόζος στο “Νονό”. Ο πεισματάρης, τίμιος αστυνομικός στο “Σέρπικο”. Ο ανίκανος, ομοφυλόφιλος ληστής στη “Σκυλίσια μέρα”. Ο απόμακρος οδηγός αγώνων αυτοκινήτου στο “Bobby Deerfield”. Και στο θέατρο όμως, από τον σκληρό τύπο του δρόμου στο “The Indian wants the Bronx” έως τον “Ριχάρδο τον Τρίτο”. Τον τελευταίο τον προσέγγισε περισσότερο ως ηθοποιό παρά ως μακιαβελικό χαρακτήρα. Ο Πατσίνο κατάφερε γρήγορα να γίνει σίγουρη επιλογή για σκηνοθέτες και παραγωγούς, σε θέατρο και κινηματογράφο. Η ενασχόληση με το θέατρο τον βοήθησε να συνδυάσει τον καρατερίστα ηθοποιό με τον πρωταγωνιστή. Σπάνιο.

Η καριέρα του οφείλει πολλά στον Μάρλον Μπράντο αφού θεωρείται –καλλιτεχνικά- πνευματικό τέκνο του. “Είμαστε όλοι υπόχρεοι απέναντι του. Μετά απ’ αυτόν υπήρξε αμερικάνικος τρόπος ηθοποιίας”, τα λόγια και η ευγνωμοσύνη του. Από τον Μπράντο και μετά το μήνυμα της “Μεθόδου” ήταν ένα: τα συναισθήματα πριν τις λέξεις. Ο αντίκτυπος στους ηθοποιούς ήταν κατακλυσμικός, καθένας θα μπορούσε να γίνει βασιλιάς! Ο Πατσίνο ανήκει στη μικρή ομάδα ηθοποιών που το κοινό πρώτα αναγνωρίζει και μετά θαυμάζει. Την ίδια στιγμή, οι ηθοποιοί αυτοί, βιώνουν και την αντίφαση να αντιμετωπίζονται ως φανταστικές φιγούρες, ρομαντικά είδωλα…

Οι χαρακτήρες του, όσους ερμηνεύει, κατακτά, είναι αποτυχημένοι, εκτός επικρατούσας τάσης, μάχονται ενάντια στις προσπάθειες κοινωνικής συμμόρφωσης. Ο βασικός χαρακτήρας του Πατσίνο είναι μοναχικός, απομονωμένος συναισθηματικά, αλλά και με φλόγα που καίει μέσα του. Σε αυτό το πλαίσιο το υποκριτικό του εύρος είναι τεράστιο. Παρατηρώντας, διακρίνουμε την αντίθεση που κυριαρχεί στους ήρωες που ερμηνεύει: Εξωστρεφείς και αποτραβηγμένοι, με συνοχή στον λόγο και μετά βίας εγγράμματοι, δυναμικοί και συγκαταβατικοί.

Το μέγεθος του σώματος του δεν είναι μεγάλο. Αντιθέτως. Μολαταύτα, το μόλις 1.70μ. ύψος του γίνεται δυσθεώρητο όταν ανεβαίνει στη σκηνή ή βρίσκεται μπροστά από την κάμερα. Η κίνηση του σε μαγνητίζει, αποφασιστική, με χάρη, κομψή και επιθετική, η διαπεραστική του ματιά δεν αφήνει τίποτα ανεξερεύνητο, ματιά μελαγχολική, σκεπτόμενη… Ο Πατσίνο δεν σταματά να κινείται και όταν τον κοιτάξεις στο πρόσωπο θα δεις κάτι από τον Έντμουντ Κιν, σαιξπηρικό ηθοποιό του 18ου αιώνα. […]

Γρήγορα συνειδητοποίησε τη διασημότητα του και τη διττή φύση της επαγγελματικής-καλλιτεχνικής του υπόστασης. Από τη μία ο σκληρά εργαζόμενος επαγγελματίας και από την άλλη ο σταρ. Μια μυστικιστική σχέση των δύο προσώπων, ένα δέσιμο παντοτινό που έχει αρκετό πόνο. Βέβαια, πάντα πρόσεχε τη σχέση του με το κοινό και τα ΜΜΕ και ποτέ δεν επέτρεπε απρόσκλητη εισβολή στη ζωή του. Σπάνια δίνει συνεντεύξεις κι όταν το κάνει είναι επιφυλακτικός σε ό,τι αφορά τον εαυτό του. Τις ελάχιστες, πάντως, φορές που έχει μιλήσει για τον εαυτό του μας αποκάλυψε πράγματα που σίγουρα έχουν ενδιαφέρον. Στο παρελθόν, λοιπόν, έχει εξηγήσει γιατί διάλεξε τη ζωή του ηθοποιού. Για τον Πατσίνο είναι η ρουτίνα του επαγγέλματος που τον σώζει από το χάος που υπάρχει στη ζωή του. Η ηθοποιία τον κινητοποιεί, τον κάνει να αισθάνεται ζωντανός, νιώθει σαν τεχνίτης

Ας πάμε όμως και σε αυτό που διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό τον άνθρωπο και ηθοποιό Αλ Πατσίνο: τη μέθοδο δουλειάς του. Το υλικό που έρχεται από την αληθινή ζωή βγάζει τον καλύτερο –υποκριτικά- εαυτό του. Για παράδειγμα, στο “Σέρπικο” και στο “Σκυλίσια μέρα” μας έχει δώσει δύο ανεπανάληπτες ερμηνείες. Αμφότερες βασίζονται σε υπαρκτά πρόσωπα. Ο συγγραφέας του βιβλίου “Σέρπικο” Πήτερ Μας, έχει πει για τη συνάντηση του Πατσίνο με τον Σέρπικο: “Μέσα σε 20 λεπτά είχε απορροφήσει τον Σέρπικο!”. Όταν υποδύθηκε οδηγό αγώνων αυτοκινήτου είδε πάρα πολλά φιλμ παρατηρώντας λεπτομέρειες των οδηγών. Ναι, είναι μιμητής, όμως στόχος ήταν και είναι να πάει πέρα από τη μίμηση. “Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ καρικατούρας και χαρακτήρα” αναφέρει. Ο σκηνοθέτης Σίντνεϊ Πόλακ εξηγώντας την προσέγγιση του Πατσίνο σε κάθε ρόλο στέκεται στην αναζήτηση της λεπτομέρειας μέσω των ερωτήσεων που κάνει. Όταν βρει τα ίχνη του χαρακτήρα του, λειτουργεί σαν τον σκύλο που ακολουθεί τη μυρωδιά. Σημαντικό ρόλο παίζουν και τα ρούχα του ρόλου του. Σε πολλές ταινίες στο παρελθόν φορούσε τα ρούχα του ρόλου και μετά τις πρόβες. Η διαδικασία, πέρα από το υλικό, διαμόρφωσης του χαρακτήρα είναι διαισθητική και εσωτερική. Στην πρόβα μοιάζει σαν άνθρωπος που έχει καταληφθεί από δαίμονα! Και αυτή η διαδικασία δεν σταματά ποτέ! Ακόμη κι όταν βρίσκεται εκτός πρόβας! Όταν έπαιζε τον “Ριχάρδο τον 3ο”, αφού έφευγε από το θέατρο κρατούσε ασυναίσθητα τη χωλότητα του. Στο “Σέρπικο” προσπάθησε να συλλάβει πολίτες!

Ο Αλ Πατσίνο γεννήθηκε για να γίνει ηθοποιός, η ηθοποιία υπάρχει στα γονίδια του. Ο κόσμος του είναι μια μεγάλη σκηνή και ποτέ δεν σταμάτησε να δουλεύει. Πάλεψε και ίδρωσε για να μπει στον κόσμο της υποκριτικής. Επέμεινε και μπήκε με τη δεύτερη στο Actors Studio. Η ζωή του όλη μια θεατρική πράξη, ένα αξέχαστο πλάνο, μια ασταμάτητη επιβεβαίωση της διαπίστωσης του για τον ηθοποιό: “τι να πεις για ένα επάγγελμα που μπορείς να είσαι ο καθένας και να κάνεις οτιδήποτε;”. Έγινε ο καθένας, έκανε τα πάντα και η φλόγα που ζει μέσα του δεν θα σβήσει ποτέ.

Πηγή

-“The Basic Training of Al Pacino” [nytimes]