Γκερνίκα: Η ζωγραφική ως εργαλείο πολέμου

Σούπερ προσφορά* στα Virtual Sports | *Ισχύουν όροι & προϋποθέσεις

«Πως είναι δυνατόν να αδιαφορείς ολότελα για τους άλλους, να αποστασιοποείσαι ψυχρά από την ίδια τη ζωή που σου προσφέρουν τόσο πλουσιοπάροχα; Όχι, η ζωγραφική δεν είναι για να διακοσμεί διαμερίσματα. Είναι ένα εργαλείο πολέμου».

Τα λόγια αυτά ανήκουν στον Ισπανό ζωγράφο Πάμπλο Πικάσο ο οποίος δημιούργησε τον σημαντικότερο πολιτικό πίνακα όλων των εποχών. Είναι η "Γκερνίκα". Ένας πίνακας διαστάσεων 3,3μ χ 7,75μ.

Είναι ένας κυβιστικός πίνακας του Πικάσο που όσα χρόνια και εάν περάσουν θα είναι πάντα διαχρονικός γιατί μας δείχνει ωμά την βαρβαρότητα του πολέμου, η οποία θα σβήσει μονάχα όταν θα σβήσει ο πλανήτης.

Πριν από 83 χρόνια

Πηγή έμπνευσης για την δημιουργία του τεράστιου, σε διαστάσεις αλλά και σε σημασία, πίνακα ήταν ο βομβαρδισμός που υπέστη η πόλη Γκερνίκα από την αεροπορία των Ναζί την 26η Απριλίου 1937.

Ο Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος είναι στον 2ο χρόνο του. Από την μια πλευρά οι δημοκρατικοί και από την άλλη ο στρατηγός Φράνκο και οι δυνάμεις του. Η Γκερνίκα είναι μια μικρή πόλη που απέχει 30χλμ από το Μπιλμπάο.

Τα γερμανικά αεροπλάνα ξεκίνησαν γύρω στις 5 το απόγευμα της 26ης Απριλίου να ρίχνουν τεράστιες ποσότητες βομβών στην μικρή πόλη η οποία εκείνη την ημέρα είχε και λαϊκή αγορά.

Η πόλη είχε περί τους 7.000 κατοίκους και ήταν σε μια καταπράσινη κοιλάδα. Στην τοποθεσία αυτή ήταν και η αρχαία πόλη των Βάσκων.

Οι βόμβες σκότωσαν 1645 ανθρώπους και η πόλη ισοπεδώθηκε. Το πείραμα είχε πετύχει. Ο Χίτλερ είχε δοκιμάσει τα νέα όπλα και σε δυο χρόνια θα ήταν έτοιμος για τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο που ο ίδιος προκάλεσε.

Η πλευρά Φράνκο πανηγύριζε. Τα νέα φτάνουν αργά το βράδυ και στο Παρίσι. Ο Πάμπλο Πικάσο αν και γεννημένος στην Μάλαγα ζούσε για πάρα πολλά χρόνια στο Παρίσι και εκεί εμπνεύστηκε και ζωγράφισε το διάσημο έργο του.

Η έμπνευση

Ο εμφύλιος έχει ξεκινήσει το 1936. Τον Ιούλιο. Ο Πικάσο είναι σε αναβρασμό στο Παρίσι. Είναι με τους δημοκρατικούς. Έχει αφήσει τη Βαρκελώνη από το 1904 αλλά στη Γαλλία είναι πιο... Ισπανός από ποτέ.

Η Μάλαγα, η πόλη που γεννήθηκε είναι προπύργιο των δημοκρατικών. Κατά την διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τον Φράνκο θα γράψει στο Παρίσι ένα ποίημα με τίτλο "Το Όνειρο και το Ψέμα του Φράνκο".

Εν συνεχεία θα εικονογραφήσει τα κείμενα του. Το ποίημα εκείνο μιλούσε για βιασμούς κοριτσιών, για κραυγές παιδιών, για κραυγές από δέντρα και πέτρες.

Κάθε ημέρα ο Πικάσο μάθαινε μέσα από τον Τύπο και το ραδιόφωνο και περισσότερα για τη σφαγή της Γκερνίκα. Είχε συγκλονιστεί. Ήδη είχε αρχίσει να δουλεύει κάποια σκίτσα για την φρίκη του εμφυλίου.

Εκείνο τον καιρό το Παρίσι θα φιλοξενούσε την διεθνή έκθεση η οποία θα έχει και έργα διάσημων καλλιτεχνών. Ήταν η "Διεθνής Έκθεση Εφαρμοσμένων Τεχνών και Τεχνολογιών στη Σύγχρονη Ζωή του 1937".

Στον Πικάσο είχε παραγγελθεί να δουλέψει ένα έργο για την έκθεση αλλά αρχικά αρνήθηκε. Τελικά πείστηκε και πληρώθηκε για ένα έργο.

Άρχισε να φτιάχνει σπουδές. Απεικόνιζαν το κεφάλι μιας γυναίκας, έναν ταύρο, έναν στρατιώτη, ένα άλογο, η γυναίκα με τη λάμπα. Φρίκη, πόλεμος και το βλέμμα ψηλά για να βλέπουν τον θάνατο που έρχονταν από τον ουρανό.

Την Τρίτη 11 Μαϊού ο Πάμπλο άρχισε να ζωγραφίζει πάνω σ' ένα πελώριο μουσαμά. Να συνθέτει. Χρώμα μαύρο, γκρι, σκοτεινές αποχρώσεις του μπλε. Ο Πικάσο είχε φτιάξει το αριστούργημα του.

Το ταξίδι αρχίζει

Το έργο εκτέθηκε στο Παρίσι και στην έκθεση. Όσοι το κατάλαβαν το κατάλαβαν. Κάποιοι το χλεύασαν. Άρχισε να γίνεται γνωστό και να ενοχλεί... Η φήμη του εξαπλώθηκε.

Ο Πικάσο είχε καταφέρει να δείξει σ' όλο τον κόσμο με τον πίνακα του τι συνέβη στην πόλη των Βάσκων και πως είναι ο Ισπανικός εμφύλιος. Τα είχε καταφέρει. Μέσα από την έκθεση μαζεύτηκαν χρήματα και για τους δημοκρατικούς.

Η έκθεση θα κλείσει και το έργο αρχίζει την περιοδεία του. Είχε πάντα ως βάση το Παρίσι αλλά ταξίδεψε στις Σκανδιναβικές χώρες και θαυμάστηκε. Έφτασε στο Λονδίνο.

Ο Τύπος στην Μεγάλη Βρετανία άρχισε να γράφει. Οι Γερμανοί είχαν ενοχληθεί. Ο Πικάσο είχε ζωγραφίσει την ωμή αλήθεια. Χωρίς να ζωγραφίσει την πόλη και τον βομβαρδισμό της είχε δείξει τι περιμένει τον κόσμο και τι θα κάνει ο Χίτλερ.

Το έργο κινδύνευε. Την 1η Μαϊού 1939 φτάνει με το γαλλικό υπερωκεάνιο "Normandie" στη Νέα Υόρκη. Ο Πικάσο δεν θα το δει ξανά ... Ο πίνακας θα εκτεθεί σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ.

Μέρος των εσόδων πήγαιναν στους Ισπανούς. Το έργο θα τοποθετηθεί στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Θα μείνει εκεί ώς το 1981. Έκανε φυσικά και ταξίδια ανά τον κόσμο...

Μέχρι και το Μόναχο φυσικά μετά την λήξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου "επισκέφτηκε".

Η επιθυμία του καλλιτέχνη

Ο Πάμπλο Πικάσο ποτέ δεν επέστρεψε στην Ισπανία. Πέθανε το 1973. Είχε δηλώσει δυο πράγματα. Το πρώτο ήταν πως δεν θα επιστρέψει στη φασιστική Ισπανία του Φράνκο (υπήρχε και κίνδυνος για τη ζωή του).

Το δεύτερο ήταν για τον πίνακα του. Είχε αφήσει εντολή να μην εκτεθεί στην φασιστική Ισπανία. Ο Φράνκο τον διεκδίκησε από τους Αμερικανούς αλλά ποτέ δεν τον κέρδισε.

Το 1975 πεθαίνει και ο δικτάτορας Φρανθίσκο Φράνκο. Το έργο μπορεί να επιστρέψει...Ο πίνακας είχε γίνει παγκόσμιο σύμβολο και ήταν πια ένα από τα διασημότερα έργα όλων των εποχών.

Η Γκερνίκα γνωρίζει την Ισπανία

Το πρωί της 10ης Σεπτεμβρίου 1981 ένα αεροσκάφος της Iberia θα προσγειωθεί στη Μαδρίτη.

Είχε φύγει από τη Νέα Υόρκη. Μετέφερε τον διάσημο πίνακα του Πικάσο, ο οποίος δημιουργήθηκε το 1937 στη Γαλλία, και θα γνώριζε την χώρα του δημιουργού του, το 1981.

Το έργο θα εκτεθεί για πολλά χρόνια στο μουσείο Πράντο. Οι Καταλανοί και ειδικά οι Βάσκοι φωνάζουν ότι ο Πικάσο ζωγράφισε για την Γκερνίκα και ο πίνακας θα πρέπει να επιστρέψει στα άγια εκείνα χώματα.

Το Μπιλμπάο είχε ανοίξει το δικό του μουσείο και ζητούσε τον δανεισμό. Αδίκως...Το 1992 θα μεταφερθεί στο μουσείο Reina Sofia που δεν απέχει πολύ από το Πράντο.

Εκεί θα βρει κανείς σήμερα την Γκερνίκα. Τον σπουδαιότερο πολιτικό πίνακα όλων των εποχών. Οι Καταλανοί και οι Βάσκοι θα πρέπει να ταξιδέψουν στην Μαδρίτη για να δουν το έργο.

Η Γκερνίκα έχει βρει με τα χρόνια και πάλι ζωή και εδώ και χρόνια ο δρόμος που οδηγεί στην κεντρική πλατεία έχει το όνομα του Πάμπλο Πικάσο. Στην Ισπανία είναι περήφανοι για τον Πάμπλο και την Γκερνίκα.

Τους θυμίζει για άλλη σκοτεινή εποχή. Έναν εμφύλιο σπαραγμό και νεκρούς, νεκρούς πολλούς νεκρούς.

Το «El Clasico»

Οι Ισπανοί και ιδιαίτερα οι Καταλανοί οι οποίοι πολέμησαν με τις δημοκρατικές δυνάμεις στον εμφύλιο δεν ξεχνούν τον Φράνκο αλλά και τη αγαπημένη του ομάδα, τη Ρεάλ Μαδρίτης.

Το "El Clasico", το παιχνίδι της Μπαρτσελόνα με την Ρεάλ Μαδρίτης ήταν έντονα ο ... πόλεμος δυο κόσμων. Ο Φράνκο ευνόησε σκανδαλωδώς τη Ρεάλ Μαδρίτης και η Μπαρτσελόνα πλήρωνε το... μάρμαρο.

Οι Καταλανοί που πολεμούσαν στην πλευρά των δημοκρατικών ήταν φίλοι της Μπαρτσελόνα η οποία ιδρύθηκε το 1899 και είναι κάτι περισσότερο από ένα κλαμπ.

Η Μπαρτσελόνα πλήρωσε στα χρόνια του Φράνκο. Ο μεγαλύτερος άσος της Ρεάλ Μαδρίτης, την εποχή που κατέκτησε 5 συνεχόμενα Κύπελλα Πρωταθλητριών, ο Αλφέρντο Ντι Στέφανο είχε κλείσει στην Μπαρτσελόνα αλλά ο Φράνκο με μηχανοραφίες τον έστειλε στη Ρεάλ και άλλαξε την ιστορία της.

Ο Φέρεντς Πούσκας πήγε απευθείας στην Ρεάλ Μαδρίτης. Η Μπαρτσελόνα από την άλλη βίωσε τον θάνατο του προέδρου της με την έναρξη του εμφυλίου.Το όνομα του ήταν Γιόσεπ Σουνιόλ και τον σκότωσαν οι δυνάμεις του Φράνκο αφού ήταν βουλευτής της αριστεράς, στις πρώτες ημέρες του πολέμου.

Στην ιστορία έμεινε και η νίκη με σκορ 11-1 της Ρεάλ Μαδρίτης επί της Μπαρτσελόνα για το Κύπελλο Ισπανίας το 1943. Οι Καταλανοί κέρδισαν με 3-0 στην έδρα τους αλλά η συνέχεια δεν ήταν ιδανική.

Οι παίκτες της Μπαρτσελόνα δέχτηκαν πέτρες, έφαγαν ξύλο και ο τερματοφύλακας δεν μπορούσε να σταθεί μπροστά από την εστία. Το σκορ στο ημίχρονο ήταν 8-0.

Ο πρόεδρος της "Μπάρτσα" Ενρίκε Πινέιρο παραιτήθηκε... Η κόντρα ανάμεσα στις δυο ομάδες δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει. Συνεχίστηκε στα χρόνια του Κρόιφ, "φούντωσε" με την μεταγραφή του Λουίς Φίγκο.

Σήμερα οι Καταλανοί διεκδικούν μ' ακόμη μεγαλύτερο πάθος την ανεξαρτησία τους αλλά το "El Clasico" δεν είναι μια ποδοσφαιρική μάχη με πολιτικό χρώμα όπως στο παρελθόν.

Οι δυο τους έχουν παίξει 277 επίσημα και ανεπίσημα παιχνίδια... Η Μπαρτσελόνα σήμερα έχει τις περισσότερες νίκες στη σπουδαία αυτή σειρά που ξεκίνησε το 1902 όταν η ομάδα της Μαδρίτης δεν είχε ονομαστεί ακόμη Ρεάλ.

Τέχνη και αυτή...

Η Γκερνίκα είναι το κορυφαίο έργο που δημιουργήθηκε μέσα από την ιστορία του εμφυλίου πολέμου της Ισπανίας και είναι πλέον οικουμενικό.

Για τον βομβαρδισμό της πόλης των Βάσκων έγραψαν και ζωγράφισαν πολλοί καλλιτέχνες. Ένα από τα σπουδαιότερα είναι και το ποίημα του Πωλ Ελυάρ "La Victoire de Guernica".

Με το ποίημα του χτυπούσε καμπανάκι κινδύνου. Έγραφε πως ο θάνατος αυτών των ανθρώπων θα γίνει προειδοποίηση για αυτό που έρχεται... Κανείς όμως δεν μπορούσε να σταματήσει τον Χίτλερ.

Γράφει στα πρώτα:

Άνθρωποι που τ’ αντέξατε όλα
Το χάσμα ιδού που σας στυλώνει ασάλευτους
Θα χρησιμέψει ο θάνατός σας για παράδειγμα

Συνεχίζει:

Παρίες ο θάνατος η γη κι ο ουρανός
Των εχτρών μας έχουν το μονότονο
Χρώμα της νύχτας της δικής μας

Ο Τζόρτζ Όργουελ, ο συγγραφέας του "1984" και της "Φάρμα των Ζώων" έζησε τον Ισπανικό εμφύλιο ως δημοσιογράφος και πολέμησε σ' αυτόν. Έγραψε το βιβλίο "Πεθαίνοντας στην Καταλωνία" για να περιγράψει τις συνθήκες της εποχής και τη φρίκη του πολέμου.

Είναι και εκείνη η αφίσα στους δρόμους της Βαρκελώνης και ρωτούσε τους πάντες "τι έκανες εσύ για την δημοκρατία". Είναι και εκείνες οι φράσεις στα χαρακώματα: "Φασίστες-Μαρικόνες από τη μία και "Βίβα Εσπάνια, Βίβα Φράνκο" από την άλλη. Όταν ξέρανε ότι υπήρχαν Άγγλοι απέναντι τους έλεγαν: «Άγγλοι, go home, δεν θέλουμε ξένους εδώ».

Ως ξένος, ανταποκριτής και εθελοντής, πολέμησε στον εμφύλιο και ο Αμερικανός Έρνεστ Χέμινγουεϊ. Η κληρονομιά που μας άφησε είναι βαριά. Το "Για ποιον χτυπάει η καμπάνα".

Κεντρικός ήρωας είναι ένας ιδεολόγος Αμερικανός καθηγητής που θα οργανωθεί με τους δημοκρατικούς στον εμφύλιο. Η αφήγηση του Χέμινγουεϊ είναι συγκλονιστική.

Ο συγγραφέας περνάει βαθιά πολιτικά μηνύματα. Θάνατος και πολιτική μαζί. Φυσικά κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Δεν πρόλαβε να γράψει για τον εμφύλιο αφού στον πρώτο μήνα τον εκτέλεσαν και χωρίς δίκη στη Γρανάδα.

Ο τάφος του δεν βρέθηκε ποτέ αλλά τα έργα του Ισπανού δημοκράτη έμειναν στην ιστορία και συνδέθηκε μ' αυτή την περίοδο που δεν έζησε ως σύμβολο αντίστασης.

Πηγές

1)«Guernica, Ο πόλεμος του Πικάσο» Russel Martin (Εκδόσεις Γκοβόστη, 2005)

2)«Για ποιον χτυπάει η καμπάνα», Έρνεστ Χεμινγουεϊ (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006)

3) «Πεθαίνοντας στην Καταλωνία», Τζόρτζ Όργουελ (Εκδόσεις Κάκτος, 1979)

4) «World Soccer», «Four Four Two».