«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο»
Το σπουδαιότερο μυθιστόρημα του 20ου αιώνα. Ίσως. Δεκτές οι ενστάσεις. Η επίδραση του στην κατανόηση και πρόσληψη των προηγούμενων χρόνων αδιαμφισβήτητη. Τα όσα συνέβησαν τότε που ελπίζαμε και πολεμούσαμε, ή απλά πολεμούσαμε, βρίσκονται στις σελίδες του εμβληματικού αυτού έργου. Η βίαιη στροφή των αξέχαστων χρόνων αποτυπώθηκε στις σχεδόν 800 σελίδες του. Όλα είναι εδώ, όλα όσα έμειναν και δεν πρόκειται να ξεχαστούν. Τα μεγάλα μυθιστορήματα έχουν την ικανότητα να αποκαλύπτουν τα πάντα! Άλλα το κάνουν για τον άνθρωπο, άλλα για την εποχή στην οποία αναφέρονται και άλλα και για τα δύο. Κι αν τον 19ο αιώνα το βάρος έπεσε πιο πολύ στον άνθρωπο, στον 20ο ήταν ο κόσμος, η εποχή που έπρεπε να αποτυπωθεί, αποκωδικοποιηθεί. Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, επαναστάσεις, εμφύλιοι, οικονομικές κρίσεις, επικράτηση ζοφερών ιδεολογιών… Στο ασφυκτικό, επικίνδυνο τοπίο, η ανθρώπινη φιγούρα ίσα που χωρούσε και με τα βίας ζούσε. Ο Γκύντερ Γκρας τα είδε όλα και τα έγραψε στο αριστούργημα του «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο». Στον μύθο του οι δόξες και οι καταστροφές, οι διαθέσεις, η ατμόσφαιρα, οι μανίες, οι ιστορίες, κρυφές-φανερές. Το βιβλίο, που στην ουσία έδωσε το Νόμπελ στον γερμανό συγγραφέα, εκπέμπει μια εκθαμβωτική, απόκοσμη παραξενιά. Η λογοτεχνική γωνιά του Gazzetta παρουσιάζει το ανυπέρβλητο «Τενεκεδένιο ταμπούρλο». [photo credits: imdb]
Παράξενη μουσική συμφωνία
Το μυθιστόρημα του Γκρας προσδιορίζει με ακρίβεια την εποχή του, τον 20ο αιώνα! Αναδεικνύει τις δόξες και τις καταστροφές και οι ατμόσφαιρες, οι διαθέσεις, οι μανίες, οι ιστορίες, όλα είναι εδώ. Το βιβλίο εκδόθηκε πριν 62 χρόνια και είναι ένα εντυπωσιακό λογοτεχνικό αμάλγαμα. Ο συγγραφέας του θέλησε να «χαθεί» στον χρόνο και τη φαντασία, να ταξιδέψει στην πραγματικότητα και το όνειρο. Και τα κατάφερε! Τα προηγούμενα χρόνια του ήρωα, τα απομνημονεύματα του, η αλληγορία, το γκροτέσκο και η καθαρή ονειροπόληση συνθέτουν αυτή την παράξενη μουσική συμφωνία, αυτό το ανεπίληπτο και γεμάτο λάθη οικουμενικό σώμα.
Η ιστορία του Όσκαρ Ματσεράτ, του κεντρικού ήρωα, είναι αυτή που διαβάζουμε σε πρώτο επίπεδο. Ο πρωταγωνιστής-αφηγητής του Γκρας είναι ένας αυτοδημιούργητος (!) νάνος, έγκλειστος, παρανοϊκός, κάτοχος υπερφυσικών χαρισμάτων, εκδικητικός, τύραννος και παθιασμένος με το τενεκεδένιο του ταμπούρλο. Την ίδια στιγμή όμως δεν είναι τίποτα απ’ αυτά! Απόλυτα αναξιόπιστος οδηγός για τον αναγνώστη. Στις σελίδες του βιβλίου καταγράφεται η πρόοδος του, όπως της ανεξάρτητης πόλης Ντάντσινγκ/Γκντανσκ, της ευρύτερης Γερμανίας, του κόσμου όλου. Το αποτέλεσμα είναι αλλόκοτο, βαθυστόχαστο, καλύπτει μεγάλες πνευματικές εκτάσεις, ποιητικό, ανησυχητικό… Το έργο ζωής του Γκρας συλλαμβάνει την απόκοσμη παραξενιά των άτυχων -προηγούμενων- καιρών μας. «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» είναι ο 20ος αιώνας!
Η εξέλιξη του 20ου αιώνα
Το βιβλίο ξεκινά με τη γιαγιά του Όσκαρ, την Άννα, η οποία δουλεύει σε πολωνικό χωράφι πατάτας. Η εικόνα έχει σημασία, μια και ο Γκρας αξιοποιεί τη θύμηση αυτής της στιγμής. Ο Όσκαρ κρατά τη μυρωδιά της -ελαφρώς άψητο βούτυρο- ως σύνδεσμο με το παρελθόν, στη αφήγηση του γίνεται κοινωνιολογικό ίχνος μνήμης. Το βιβλίο τελειώνει λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ο κόσμος είναι εξαντλημένος, κυνικός, αδιάφορος,αιματοβαμμένος... Ο Όσκαρ, ακόμη και τότε, συνεχίζει να θυμάται πώς μύριζε η γιαγιά του. Μέσα από τον αντιήρωα του ο Γκρας σκιαγραφεί την εξέλιξη του 20ου αιώνα: από την αγροτική στη βιομηχανική, από την παραδοσιακή στην κοσμοπολίτικη και από τη φεουδαρχική στη μεταμοντέρνα. Ο αναγνώστης επιταχύνει προς τη νεωτερικότητα και βλέπει εικόνες που τον ξεπερνάνε: επιτάχυνση της εκβιομηχάνισης, μαζική παραγωγή, αφύπνιση επιστήμης, αναζωογόνηση εμπορίου, συρρίκνωση του κόσμου, η διάχυση της δημοκρατίας και ο ιός της απολυταρχίας, η γοητεία των μηχανών, παγκόσμιες διαμάχες, το μίσος γίνεται παραγωγικό, θάνατος και αυτοματισμός, άγχος και μοντερνισμός και αυτό που τότε θεωρούνταν το τέλος της ιστορίας.
Προλαβαίνει ομορφιά και ελπίδα
Τον 20ο αιώνα οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο και ο Όσκαρ τις αντανακλά και τις απωθεί την ίδια στιγμή! Από τη στιγμή της γέννησης βγαίνει εκτός ορίων χρόνου, ιστορίας και φύσης. Το νήπιο Όσκαρ αποφασίζει να αφοσιωθεί στην τυμπανκοκρουσία, απορρίπτοντας έτσι τις μπουρζουάδικες φιλοδοξίες του πατέρα του. Σε ηλικία τριών ετών αποφασίζει να σταματήσει την ανάπτυξη του! Αρνείται τη χειραγώγηση κι αν εγκλωβίζεται από τους ανώτερους σωματικά ενήλικες, τους ξεπερνά πνευματικά μια και είναι ολοκληρωμένος εσωτερικά και εξωτερικά. Δεν υπάρχει τίποτα φυσικό σε αυτόν όπως και στην ιδεολογία -φασισμός- που ντρόπιασε τη χώρα του. Μολαταύτα, την αντιπαλεύει με τον τρόπο του, με το τύμπανο και την κραυγή του. Και φτάνουμε στο κεφάλαιο 27 που στον τίτλο του διαβάζουμε τις λέξεις βαρβαρότητα, μυστικισμός, ανία, τη σύνοψη δηλαδή του προηγούμενου αιώνα, τη σύνοψη μιας σχιζοφρενικής, αυτοακρωτηριασμένης εποχής. Το τρίπτυχο του Γκρας προσδιορίζει και περιγράφει τα δυσθεώρητα ύψη και τα απροσμέτρητα βάθη που κατέκτησε η ανθρωπότητα: αδιανόητες σφαγές και επιστημονικά επιτεύγματα, συλλογική παράνοια και ατομικός ορθολογισμός, αταβιστικά πάθη και αποστασιοποιημένη ειρωνεία, τρόμος και χιούμορ… Το μαύρο πέπλο της μηχανιστικής κακίας μαζί με τον σπινθήρα της ανθρωπότητας και «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» σωματοποιείται, ακολουθεί την πορεία της βίαιης στροφής, προλαβαίνει την ομορφιά και την ελπίδα και σίγουρα θα αντέξει στους αιώνες.
Πηγή
-«The Tin Drum summarized the 20th century in three words» [theguardian]
