Νικαίτη Κοντούρη: «Δεν πάει κανείς να ψυχαγωγηθεί βλέποντας Βάκχες, πάει να ταραχτεί» (pics)

• «Ο Διόνυσος απευθύνεται στο ασυνείδητο»
• «Ο Ευριπίδης έγραψε ένα έργο πολύ τολμηρό»
• «Είναι πολλά τα επίπεδα που μπορεί να μιλήσει το έργο»

Η σκηνοθέτιδα Νικαίτη Κοντούρη διάλεξε ένα δύσκολο, δύστροπο, έργο φέτος το καλοκαίρι. Οι «Βάκχες» του Ευριπίδη κινούνται στην κόψη του ξυραφιού, όμως το σύνολο που δημιούργησε αντέχει και ανταποκρίνεται άψογα στις απαιτήσεις του κειμένου. Ο Διόνυσος είναι ιδιαίτερος πρωταγωνιστής γιατί πολύ απλά είναι Θεός και αυτό κάνει μοναδική την τραγωδία η οποία λειτουργεί σε πολλά επίπεδα. Ξεχωριστή η επιλογή των «Θραξ-Punks» να «ντύσουν» μουσικά την παράσταση, αλλά το αποτέλεσμα τη δικαιώνει. Σημαντική και η συμβολή του Άκη Σακελλαρίου λόγω της εμπειρίας του στον χώρο της μουσικής. Δεν πρέπει να παραλείψουμε την πολύτιμη βοήθεια του Μάνου Λαμπράκη στη διασκευή του έργου. Η Νικαίτη Κοντούρη δέχτηκε να μας μιλήσει για την παράσταση και την ευχαριστούμε. [2 Οκτωβρίου η παράσταση θα ανέβει στο Ηρώδειο, photo credits:Ελίνα Γιουνανλή].

Γιατί επιλέξατε να ανεβάσετε τις «Βάκχες»;
Είναι πολύ δύσκολο έργο, κινούμενη άμμο το χαρακτηρίζω. Διαθέτει γοητευτικά, απανωτά, φινάλε. Συνέχεια κάτι τελειώνει και αμέσως εμπλουτίζεται η ιστορία με καινούργια στοιχεία που πότε ανατρέπουν πότε συμπληρώνουν τις ήδη υπάρχουσες πληροφορίες. Από την πρώτη στιγμή που εμφανίζεται ο Διόνυσος μας λέει ακριβώς τι θα συμβεί. Λέει για ποιο λόγο έχει έρθει να εκδικηθεί, για ποιο λόγο ξαναγεννιέται και για ποιο λόγο παίρνει ανθρώπινη μορφή. Δουλεύοντας το έργο σου αποκαλύπτεται ένας κόσμος παρακμής, η Αθήνα στο τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Θεώρησα ότι συνδέεται απόλυτα με ό,τι βιώσαμε εμείς, δηλαδή με την κρίση, με τις προσπάθειες να σταθούμε στα πόδια μας… Το έργο βγάζει αλήθειες που συνάδουν με το τι συμβαίνει στην εποχή μας. Η επιλογή όμως βασίστηκε και στο γεγονός πως πρόκειται για μοιρασμένο έργο. Η σπονδυλική του στήλη είναι ο Διόνυσος τον οποίο ερμηνεύει ο Άκης Σακελλαρίου, ο οποίος πρέπει να πω ότι υπήρξε στήριγμα μου από το ξεκίνημα της προετοιμασίας του έργου. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να είναι ο μαέστρος επί σκηνής. Γι’ αυτό και παρεμβαίνει και όλα τα πρόσωπα που μπαίνουν στη σκηνή από μια κρύπτη-μήτρα (σκηνικό Λουκία Μινέτου) είναι επηρεασμένα από τον Διόνυσο. Ο μόνος που ανθίσταται σθεναρά είναι ο Πενθέας(έρχεται μεσα απο το κοινό), για μας ισοδύναμο θηρίο με τον Διόνυσο. Η σύγκρουση αποτυπώνεται μέσα από την ερμηνεία των Άκη Σακελλαρίου, Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου.

Ποια είναι η μεγαλύτερη απαίτηση του κειμένου;
Είναι πολλές οι απαιτήσεις. Λέγεται «Βάκχες», μιλάμε για όργια. Με την αρχαϊκή έννοια όμως η βακχία είναι η τυφλή πίστη, είναι το δόσιμο σ’ έναν Θεό, σε υποστάσεις θεϊκές που σε κάνουν να βλέπεις τη ζωή με διαφορετική ματιά. Η αφοσίωση και τα όργια είναι θρησκευτικές τελετές. Σε μας βακχία είναι το ακραίο και το ταυτίζουμε με τον μαιναδισμό. Ωστόσο υπάρχει διαφοροποίηση. Μαινάδες γίνονται οι γυναίκες που κάνουν το τελετουργικό της ορειβασίας, χάνουν την ανθρώπινη φύση που έχει όρια, και ατρόμητες επιτίθενται σε ζώα που νομίζουν ότι τις απειλούν και τα κομματιάζουν. Αυτές είναι οι Μαινάδες. Οι Βάκχες είναι οι γυναίκες που ακολουθούν πιστά τον Διόνυσο και όνειρο τους είναι να πάνε στο βουνό και να βακχεύσουν όπως οι άλλες. Να φύγουν δηλαδή από καθετί που τις κρατά σε μια κανονικότητα, να απελευθερωθούν από τα δεσμά τους.

Δημιουργείται ανισορροπία, διαταράσσεται η φύση.
Ναι.

Γεννιούνται ακραίες καταστάσεις
Ναι, ανεξέλεγκτες.

«Ο Διόνυσος απευθύνεται στο ασυνείδητο»

Χρησιμοποιούνται όλα τα εκφραστικά μέσα του θεάτρου
Ναι, γιατί ο Διόνυσος είναι ο θεός του Θέατρου. Στις «Βάκχες» ταυτίζεσαι αλλά και κρατάς απόσταση γιατί στον έλλογο θεατή δεν μπορεί να λειτουργήσει απολύτως και στο διηνεκές η ταύτιση. Να τον κάνει να γδάρει; Να σκοτώσει; Όχι. Τον κάνει όμως να σκεφτεί πώς και γιατί μπορεί να φτάσει σε ακραίες συμπεριφορές. Ο θεός αυτός δεν απευθύνεται στο υποσυνείδητο, αλλά στο ασυνείδητο, τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης.

Ενώ ήταν ο θεός του κρασιού
Όχι. Στην πορεία έγινε, τον εξημερώσανε, τον κάνανε οικόσιτο.

Αυτό είναι το αληθινό πρόσωπο του Διονύσου;
Το πρώτο, το αρχέγονο, είναι ο θεός των ενστίκτων και των παθών.

Μας έχει μείνει ο βάκχος
Έχει καθιερωθεί ο βάκχος, ο χαμογελαστός που βγάζει το κρασί, αυτός που εφηύρε την παυσίλυπον άμπελον, το κρασί που διώχνει κάθε λύπη και είναι το μεγάλο δώρο που έδωσε στους ανθρώπους. Ακόμη κι αυτό όμως αν το καταχραστείς γίνεσαι και επιθετικός και χυδαίος.

«Ο Ευριπίδης έγραψε ένα έργο πολύ τολμηρό»

Άρα ο Ευριπίδης σαν να ήθελε να τον αποκαταστήσει;
Δεν νομίζω. Ο Ευριπίδης έγραψε ένα έργο πολύ τολμηρό και για τα δικά μας μέτρα εξαιρετικά σουρεαλιστικό. Πρόκειται για κείμενο που άπτεται πολλών και διαφορετικών θεμάτων. Οι «Βάκχες» είναι μεγάλη τραγωδία επειδή έχει για πρωταγωνιστή έναν θεό, ο οποίος «φοράει» το κακό του πρόσωπο, που δεν είναι άλλο από το πρόσωπο του ανθρώπου, το γεμάτο αδυναμίες και εμμονές. Είναι σαν να βάζει τον άνθρωπο απέναντι στην ευθύνη που φέρει, όταν επιτρέπει σε όλους αυτούς τους αυτόκλητους προφήτες και σωτήρες να τον κάνουν ό,τι θέλουν. Σα να μας λέει πώς εύκολα ο άνθρωπος γίνεται μέλος αγέλης, χάνει τις αντιστάσεις του, αποκτά την ψυχολογία του όχλου και οδηγείται σε ακραίες συμπεριφορές. Δεν συνειδητοποιεί τι κάνει καθώς έχει χαθεί η κριτική του ικανότητα. Όταν γράφτηκε το έργο, η Αθήνα, ήταν σε παρακμή, και οι πολίτες της ψάχνανε να βρούνε τρόπο να σωθούν. Όσοι δεν είχαν πάρει μέρος στην εκστρατεία της Σικελίας κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, δηλαδή οι γυναίκες ,οι ηλικιωμένοι και τα νέα παιδιά, δεν ξέραν προς τα πού να στραφούν. Μετά το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου, η Αθήνα δεν ξανασηκώνει κεφάλι,η έπαρση των αθηναίων τιμωρήθηκε σε όλα τα επίπεδα: πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό.

Οι «Βάκχες» αναφέρονται στο τρίπτυχο «Ύβρις-Τιμωρία-Κάθαρση». Σήμερα η κοινωνία μας μπορεί να βρει την κάθαρση;
Αυτά είναι μεγάλα ερωτήματα. Κάθε εποχή βρίθει υβριστών, αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε πόσοι από αυτούς τιμωρούνται και αν η τιμωρία τους θα μας οδηγούσε στην κάθαρση.

Θεατρικά βρίσκει
Δεν είναι σημαντικό θεατρικά να κλείνει ένας κύκλος εννοιών και αρχών ώστε να δεχόμαστε ερεθίσματα και να σκεφτόμαστε τι θα γίνει στη συνέχεια;

Απ’ αυτές τις τραγωδίες παίρνουμε μαθήματα ή μένουμε στο ψυχαγωγικό κομμάτι;
Δεν πάει κανείς να ψυχαγωγηθεί βλέποντας «Βάκχες», πάει να ταραχτεί. Στη φετινή διαδρομή με εντυπωσιάζουν οι αντιδράσεις του κοινού. Η ζεστασιά του κόσμου στο τέλος και οι συζητήσεις που γίνονται μετά την παράσταση μεταξύ τους. Είναι σαν να ξύνει πληγές αυτή η τραγωδία. Λειτουργεί σε διάφορα επίπεδα και έχει να κάνει με το πόσο έτοιμος είναι ο θεατής. Πιστευω πως ο θεατής των Βακχών, ο οποίος δεν πάει να δει τραγωδία που έχει ένα ισχυρό όνομα,«Ηλέκτρα», «Ιφιγένεια», «Οιδίπους», «Μήδεια», είναι πιο συνειδητοποιημένος.
Οι τραγωδίες πραγματεύονται απόλυτες έννοιες. Οι «Βάκχες» είναι μοιρασμένο έργο δραματουργικά, αν και ο Διόνυσος ορίζει τα πάντα. Χρειάζονται καλοί ηθοποιοί να υποστηρίξουν τους ρόλους και τα νοήματα της τραγωδίας για να επικοινωνήσει και ο θεατής με αυτά. Αυτό συντελείται μέσα από εργαλεία καθαρά θεατρικά: Λόγος, σαφήνεια, παρενδυσία, μεταμόρφωση, ειρωνεία, διαφορετικά προσωπεία, κλπ. Η έννοια της μεταμόρφωση είναι έντονη στον Διόνυσο. Είναι θεός, άρα πνεύμα. Παίρνει ανθρώπινη μορφή, λειτουργεί σαν άνθρωπος και εκδικείται σαν άνθρωπος. Τον φυλακίζει ο Πενθέας, και απελευθερώνεται γιατί είναι πιο δυνατός, και οι γυναίκες του Χορού, πιστεύουν πως αυτές τον ελευθέρωσαν. Επίσης οι γυναίκες αυτές πιστεύουν πως ο θεός που τους παρουσιάζεται είναι ο αντιπρόσωπος του θεού Διόνυσου επί της γης, και στο πρόσωπο του λατρεύουν τον Διόνυσο. Όλη αυτή η σύγχυση τόσο αληθινή και τόσο συνηθισμένη. Κι αφού Διόνυσος επιτελέσει τον σκοπό του, καταφθάνει από τα βουνά, η Αγαύη, η μητέρα του Πενθέα και βασίλισσα της Θήβας (Κωνσταντίνα Τάκαλου). Είναι η Μαινάδα του έργου. Κρατάει στα χεριά της το κεφάλι του ίδιου της του παιδιού θεωρώντας ότι κατάφερε να κάνει κομμάτια ενα λιονταράκι και να του κόψει το κεφάλι! Θριαμβολογεί για το κατόρθωμα της! Ο ίδιος της ο πατέρας, ο βασιλιάς Κάδμος ( Δημητρης Πετρόπουλος) την κάνει να συνέλθει, να αναγνωρίσει το κεφάλι του παιδιού της και να το θρηνήσει σπαραχτικά! Τότε εμφανίζεται σαν σκιά ο Διόνυσος, ως ο από μηχανής Θεός, κι αντί να δώσει λύση –όπως συνέβαινε στα προηγούμενα έργα του Ευριπίδη- φαντάζει πλάσμα αδύναμο που φωνάζει είμαι Θεός και σεις με κοροϊδέψατε. Είμαι θεός και σεις με αγνοήσατε. Ουρλιάζει Εγώ! Εγώ! Εγώ! Κι ολοί αφανίζονται... Στην παράσταση μας ο ηθοποιός που ερμήνευσε τον Διόνυσο, ξαναβγαίνει στη Σκηνή και ενώ ξεβάφει το πρόσωπό του, μοιράζεται με τους θεατές ένα απόσπασμα από τον Υπερίωνα του Χέλντερλιν.

«Είναι πολλά τα επίπεδα που μπορεί να μιλήσει το έργο»

Δεν μένει στην αίσθηση της ερημιάς, του άδειου χώρου;
Για λίγο ναι… Όμως, επειδή με τον δραματολόγο μου τον Μάνο Λαμπράκη δουλέψαμε επί ενάμιση χρόνο πάνω στο κείμενο, όταν έφτασε η ώρα να ξεκινήσουμε τις πρώτες μας αναγνώσεις τον Απρίλιο του 2021, είχαμε διαμορφώσει ενα κείμενο πρόβας , το οποίο σύμφωνα με την ανάγκη μας, αποτολμούσε να υπογραμμίσει διαχρονικά, αλλά και σύγχρονα πανανθρώπινα θέματα, όπως την έννοια της ταυτότητας (ποιος είμαι, τι λέω, τι κανω/, εγω! Εγω;/ Είμαι ,δεν είμαι/ που πάω, με ποιον,), του υπερεγώ, των χαρισματικών που γητεύουν τα πλήθη, του κατά πόσο είμαστε χειραγωγήσιμοι και πόσο εύκολα χάνουμε τη λογική και την κρίση μας, της έννοια Ξένος=ανεπιθύμητος, κ.ο.κ. Επίσης είχαμε να διαχειριστούμε τη Φύση ως θεϊκή οντότητα, τις διαταραχές που υφίσταται και την ευθύνη του ανθρώπου που παίρνει από αυτήν δύναμη, αλλά της επιστρέφει ερήμωση και αφανισμό.

Είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε τον αντίκτυπο αυτών των έργων ή μένουμε στη στιγμή;
Τα έργα αυτά αντέχουν στον χρόνο, κάτι σημαίνει αυτό. Για άλλους ίσως πως είναι μακρινά και άρα απενοχοποιούμαστε. Άλλους τους κάνει πιο ενοχικούς, άλλους πιο δυστυχείς, άλλους πιο ευτυχείς…
Ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης, που ερμηνεύει τον πρώτο και τον δεύτερο αγγελιοφόρο, και δίνει καθαρά τη μεταστροφή των «Βακχών» σε «Μαινάδες», πώς η μάνα δηλαδή κατασπάραξε το παιδί της και πώς του πήρε το χέρι και το ξερίζωσε, δεν αφήνει κανέναν θεατή ασυγκίνητο. Είναι πολλά τα επίπεδα που μπορεί να «μιλήσει το έργο», ανάλογα με τη διάθεση στην οποία βρίσκεται ο θεατής και πόσο ανοιχτός είναι να δεχτεί τις ωμές αλήθειες που ξεστομίζονται στη διάρκεια του. Παρ’ όλα αυτά είναι ένα έργο δύστροπο.

Δύστροπο γιατί;
Βγαίνει ο Διόνυσος και λέει τι πρόκειται να συμβεί. Μεσολαβεί ο Χορός (Θαλεια Γρίβα, Ελένη Στεργιου, Σοφία Κουλέρα,Ιωάννα Τζικα, Φραγίσκη Μουστακη, Σμαραγδα Κάκκινου, Ιουλία Γεωργιου) ,και μετά ο Μάντης Τειρεσίας (Ιωάννα Παππά), ο οποίος ενώ βακχεύει, έχει παράλληλα και στιγμές βαθιάς ενόρασης, όπου εξακοντίζει φοβερές κατάρες για όσους αρνούνται να δεχθούν τον νέο θεό. Στη συνέχεια εμφανίζεται ο Πενθέας, ο νεαρός βασιλιάς, ο οποίος βρίζει και λοιδωρεί τη θρησκεία του Διονύσου. Ξεκινά η σύγκρουση Πενθέα-Διόνυσου και ο Πενθέας τον αντιμάχεται και τον φυλακίζει! Αυτό το συνεχές παιχνίδι στην κόψη του ξυραφιού, που δεν ξέρεις που θα καταλήξει, ενώ γνωρίζεις από την πρώτη στιγμή πως ο Πενθέας θα πληρώσει, κρατά άσβεστο το ενδιαφέρον του θεατή. Στην εξέλιξη της ιστορίας δείχνουν να καταλαμβάνονται όλοι-ακόμα και ο Πενθέας- από τη Μανία του Διονύσου. Επιστέγασμα της παράστασης ο θρήνος της Αγαύης.

Είστε ικανοποιημένη από την πορεία της παράστασης;
Είμαι πολύ ευχαριστημένη. Είμαι ευγνώμων που συνταιριάξαμε, ένας θίασος 13 άτομα που είναι σαν μια γροθιά, υποστηρίζουν το έργο με όλη τους την ψυχή. Βέβαια έπαιξαν σημαντικό ρόλο και οι «Θραξ Πανκc».

Παίζουν σε κάθε παράσταση;
Όχι δυστυχώς. Οι υποχρεώσεις τους δεν επέτρεπαν την παρουσία τους σε όλη την περιοδεία, πάρα μόνον στις 3 παραστάσεις της Επιδαύρου, και τη μια και μοναδική στο Ηρώδειο, στις 2 Οκτωβρίου, η οποία θα είναι και η τελευταία μας. Έγραψαν τη μουσική πάνω στον λόγο του κειμένου, τους αυτοσχεδιασμούς των ηθοποιών, και την σκηνοθετική καθοδήγηση. Ήταν παρόντες σχεδόν σε όλες μας τις πρόβες, σε καθημερινή βάση! Σε αυτή τη διαδικασία συνέβαλαν οι μουσικές γνώσεις και η εμπειρία του Άκη Σακελλαρίου. Οι «Θραξ Πανκc» βοήθησαν κατα πολύ να απελευθερωθούν τα σώματα των ηθοποιών (χορογραφία Ανδρονικη Μαραθάκη) και να περάσουν τα όρια τους τα ερμηνευτικά –ζητούμενο που καθόρισε εξαρχής την παράσταση. Γιατί η Θρακιώτικη Μουσική είναι δυνατή, απελευθερωτική, κατεξοχήν Διονυσιακή.

Ταυτότητα παράστασης

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Νικαίτη Κοντούρη
Σκηνικά-κοστούμια: Λουκία Μινέτου
Μουσική σύνθση-διδασκαλία: «Θραξ-Punks»
Επιμέλεια κίνησης: Ανδρονική Μαραθάκη
Φωτισμοί: Νίκος Σωτηρόπουλος
Δραματουργία: Μάνος Λαμπράκης, Νικαίτη Κοντούρη
Βοηθός σκηνοθέτη: Θάλεια Γρίβα
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Artwork: Ιφιγένεια Βασιλείου
Μακιγιάζ: Αχιλλέας Χαρίτος
Διεύθυνση παραγωγής: Σταμάτης Μουμουλίδης
Επικοινωνία: Ειρήνη Λαγουρού

Ερμηνεύουν
Άκης Σακελλαρίου: Διόνυσος
Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος: Πενθέας
Ιωάννα Παππά: Τειρεσίας
Κωνσταντίνα Τάκαλου: Αγαύη
Δημήτρης Πετρόπουλος: Κάδμος
Κωνσταντίνος Ασπιώτη: Αγγελιοφόρος

Χορός
Ιουλία Γεωργίου, Θάλεια Γρίβα, Σμαράγδα Κακκίνου, Σοφία Κουλέρα, Φραγκίσκη Μουστάκη, Ελένη Στεργίου, Ιωάννα Τζίκα.