• H μεγάλη χαμένη ευκαιρία
• Οι εναλλακτικές
• Το σχέδιο της Διπλής Ανάπλασης του Δήμου Αθηναίων
• Το δίλημμα της Διπλής Ανάπλασης: Ναι ή Όχι;
• Η κατεδάφιση της Λεωφόρου
• Η σύγχρονη ιστορία του Παναθηναϊκού
• Η Παναθηναϊκή πολιτισμική κληρονομιά
• Το παράδειγμα των προσφυγικών
• Το θέατρο Λυκαβηττού
• Η ανάπλαση είναι διπλή, αλλά δεν είναι Παναθηναϊκή
• Παναθηναϊκή Ταυτότητα
• Η αναβίωση της Παναθηναϊκής Ιδέας
• Παναθηναϊκή Στρατηγική
• Παναθηναϊκό Αθλητικό Πάρκο η Λεωφόρος
• Γήπεδο στο Βοτανικό
• Ένα Μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτισμικής κληρονομιάς
• Μία ιστορική απόφαση

Σε μια ιστορική περίοδο που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ηγετών, τα μέλη του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου καλούνται να λάβουν μια καθοριστική απόφαση για το μέλλον του συλλόγου τα επόμενα 100 χρόνια. Το σχέδιο της Διπλής Ανάπλασης, παρότι προβάλλεται σαν την μεγαλύτερη πολεοδομική, αναπτυξιακή και κοινωνική παρέμβαση που έχει ποτέ επιχειρήσει Δήμος στην Ελλάδα, δεν έχει σκορπίσει τον ανάλογο ενθουσιασμό.

Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, καθώς απουσιάζει κάθε συζήτηση για το όραμα, τις αξίες, τη στρατηγική, τους συμβολισμούς, την ιστορική μνήμη, τη συλλογική εμπειρία και την ταυτότητα που προσδιορίζουν όλα όσα σημαίνει ο Παναθηναϊκός.

Είχα την τύχη να μεγαλώσω μέσα στον Παναθηναϊκό. Να γεννηθώ δίπλα στη Λεωφόρο, στο μαιευτήριο Έλενας Βενιζέλου, να ζω στο Λυκαβηττό, να μου μάθει πως να κλωτσάω τη μπάλα ο Δομάζος, να παίζω ποδόσφαιρο στον κήπο του Απόστολου Νικολαϊδη. Να τρώω πρωινό την ημέρα του αγώνα με την ομάδα και τον Αντώνη Μαντζαβελάκη στο Saint George Lycabettus, να βλέπω τον Γκόρσκι και τον Σενέκοβιτς πως χτίζουν μια ομάδα, να νιώθω σαν οικογένεια τον Παύλο και τον Θανάση Γιαννακόπουλο, να ανεβοκατεβαίνω για ζέσταμα τις εξέδρες στον Τάφο του Ινδού, να με παίρνει από το χέρι ο Καπετάνιος, να ρωτάω για το χορτάρι τον Μπακούρο και τον Αγριμάκη, να προπονούμαι στην Παιανία με την ομάδα του Γαλάκου.

Να πηγαίνω στο γήπεδο με τον Γιώργο Κατσαρό, να πανηγυρίζω με τον Γιάννη Πάριο και τον Νίκο Κούρκουλο, να ακούω την ανάλυση μετά τον αγώνα από τον Αλέξανδρο Λυκουρέζο και τον Φρέντυ Γερμανό, να ταξιδεύω από μικρός σε όλη την Ευρώπη μαζί με τον Παναθηναϊκό. Δίπλα σε όλους τους μεγάλους, μοιάζουν οι άλλοι τόσο μικροί. Μαθήματα ζωής. Τα οφείλω όλα στον πατέρα μου, τον Λεωνίδα Τζιώτη. «Είναι σαν να ντύνεσαι στην Ευρώπη», ακουγόταν η φωνή του Σούρλου από τα μεγάφωνα. Αυτές ήταν οι δικές μας Κυριακές. Άλλες εποχές. Μια ιστορία σαν παραμύθι. «Εκεί που έχω ταξιδέψει εγώ…», έλεγε το τραγούδι μας.

Τα πρότυπά μας, ο Καπετάνιος, ο Παύλος, ο Δομάζος, ο Γκάλης, έβγαιναν πάντα μπροστά. Δεν φοβήθηκαν κανέναν, όποιος και αν ήταν ο αντίπαλος. Ακόμα και όταν είχαν όλο το γήπεδο απέναντί τους. «Έντεκα αυτοί, έντεκα κι εμείς», έλεγε ο Πούσκας στην πορεία προς το Wembley. Σύλλογος μεγάλος δεν υπάρχει άλλος. Σε αυτό τον άθλο ένιωσε για πρώτη φορά η κοινωνία μας τη σχέση με την Ευρώπη. Με αυτές τις αξίες ανατραφήκαμε. Αυτές ήταν οι αρχές στην ακαδημία της Παιανίας. Aυτά τα ιδανικά είχαν οι ήρωες που κατέκτησαν το Euro το 2004.

Η έμπνευση για την ομάδα με το τριφύλλι στο στήθος γεννήθηκε από τον νικητή του Μαραθωνίου δρόμου των Ολυμπιακών Αγώνων του 1906 στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Στο αρχαιότερο εν λειτουργία στάδιο του κόσμου. Εκεί που οι πρόγονοί μας διοργάνωναν πριν από 2.500 χρόνια τα Παναθήναια, τους Αγώνες που απεικονίσθηκαν από τον Φειδία στη ζωφόρο του Παρθενώνα. Το τριφύλλι συμβολίζει την ισορροπία ανάμεσα στο πνεύμα, το σώμα και την ψυχή. Εμείς είμασταν στη Δύση, όταν οι άλλοι ήταν ακόμα στην Ανατολή. «Eλλάς, Ευρώπη, Παναθηναϊκός». Σπίτι μας ήταν η Λεωφόρος. Μια κιβωτός ονείρων.

Στην πρόταση της Διπλής Ανάπλασης, τόσο η Λεωφόρος όσο και ο Βοτανικός γίνονται αντιληπτοί μόνον ως χώροι, σαν να ήταν οικόπεδα. Είναι δύο κρύα projects, που θυμίζουν τη διαδικασία κατασκευής ενός εμπορικού κέντρου. Λείπει το συναίσθημα. Σαν ένα πουκάμισο αδειανό. Από τις συμβάσεις και τα σχέδια έχουν αφαιρεθεί οι συμβολισμοί και τα βιώματα. Η ίδια η ζωή και το νόημα που αποκτά ο χώρος μέσα από την κοινή δράση των ανθρώπων. Όταν ένας άψυχος χώρος μετουσιώνεται σε συμβολικό τόπο.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Διπλής Ανάπλασης βρίσκεται στην αντίληψή της για τους δύο μητροπολιτικούς πόλους. Αφαιρώντας τις μνήμες, τις αξίες και το νόημα της ανθρώπινης δράσης, τα σχέδια για τις δύο παρεμβάσεις καταλήγουν να μη σημαίνουν τίποτα. Διαγράφουν την Παναθηναϊκή πολιτισμική κληρονομιά. Η ανάπλαση είναι διπλή, αλλά δεν είναι Παναθηναϊκή.

Η κατεδάφιση της Λεωφόρου, της ζωντανής ιστορίας του τριφυλλιού, όχι μόνο δεν εκφράζει τα όνειρα των φιλάθλων του, αλλά ανοίγει μια πληγή που δύσκολα θα επουλωθεί. Μας ξεριζώνει από το σπίτι μας, όπως τους πρόσφυγες απέναντι, με τους οποίους συνδεθήκαμε πριν από 100 χρόνια, όταν ξεκίνησε το χτίσιμο της ιστορικής μας έδρας. Έναν τόπο που θεωρούσαν όλοι ιερό. Με το χώμα αυτού του γηπέδου σκέπαζαν τους δικούς μας ήρωες όταν έφευγαν από τη ζωή.

Το καταστατικό του σωματείου, πολύ σωστά, ορίζει ότι μια τέτοια απόφαση μπορεί να ληφθεί μόνο από την πλειοψηφία των 2/3 των μελών του. Η ιστορική αυτή ευθύνη οφείλει να αναληφθεί από όλους μαζί, παμψηφεί.

H μεγάλη χαμένη ευκαιρία

Η βασική αιτία του προβλήματος βρίσκεται στη διαχρονική αδυναμία του κράτους να εκπονήσει μια ολοκληρωμένη Στρατηγική για τον αθλητισμό. Το γεγονός ότι έγιναν Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα και ο Παναθηναϊκός, η ομάδα της πρωτεύουσας, δεν έχει γήπεδο είναι αδιανόητο. Το ότι δεν έμεινε τίποτα την επόμενη ημέρα των Αγώνων στην πόλη και τους κατοίκους της ξεπερνάει κάθε λογική. Το ότι ακόμα και το Ολυμπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών φθείρεται αναξιοποίητο επί 18 χρόνια αποδεικνύει πέρα από κάθε αμφιβολία την ανεπάρκεια του πολιτικού μας συστήματος και τις διαχρονικές αιτίες της χρεοκοπίας μας. Όλα θα ήταν διαφορετικά εάν το 2004, μετά την κατάκτηση του Euro από την Ελλάδα, τα Ολυμπιακά έργα είχαν μελετηθεί σωστά και οι πέντε μεγάλοι σύλλογοι της χώρας αγωνίζονταν στα νέα γήπεδά τους. Δεν θα είχε αλλάξει μόνο το ποδόσφαιρο. Θα είχε δημιουργηθεί μία σύγχρονη αθλητική οικονομία.

Αρχικά, όμως, κανένα κόμμα δεν πίστεψε ότι η Αθήνα θα κέρδιζε τους Αγώνες και όταν συνέβη αυτό που ξεπερνούσε τις δυνατότητές τους, πρώτο τους μέλημα ήταν να καρατομήσουν τους ανθρώπους που το πέτυχαν. Προτεραιότητα του συστήματος ήταν να φάνε τη Γιάννα. Έτσι χάθηκαν τα πρώτα τρία κρίσιμα χρόνια του σχεδιασμού, από ανθρώπους που δεν είχαν καμία σχέση με το αντικείμενο. Όταν υπήρχαν τα λεφτά στην Ελλάδα, αντί να εκπονήσουν οι υπεύθυνοι ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τη μεγιστοποίηση της ανταποδοτικότητας των επενδύσεων των Ολυμπιακών έργων, κατασκεύασαν με μικροκομματικά κριτήρια λευκούς ελέφαντες σε όλη την χώρα για να ικανοποιήσουν την εκλογική τους πελατεία. Το Business Plan του 2004 δεν έγινε ποτέ. Κανείς δεν έψαξε γιατί.

Οι εναλλακτικές

Στη συνέχεια, η συγκυρία ήταν αρνητική για τον Παναθηναϊκό, καθώς δεν υπήρχε ο ηγέτης που θα επέβαλε την κατασκευή ενός σύγχρονου γηπέδου στη φυσική έδρα των πρασίνων, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, όπως έγινε με τον Ολυμπιακό και την ΑΕΚ.

Αρχικά, το καλύτερο δυνατό σενάριο θα ήταν να δημιουργηθεί ένα νέο γήπεδο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Από το 1997 όμως που κερδίσαμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες μέχρι σήμερα έχουν περάσει 25 χρόνια, το ένα πέμπτο σχεδόν της σύγχρονης Παναθηναϊκής ιστορίας, και κανείς δεν παρουσίασε μια ολοκληρωμένη πρόταση για την εφαρμογή του. Εάν δεν υλοποιήθηκε όταν υπήρχε ο Νόμος Πλαίσιο του 2004 που έδινε τη δυνατότητα να λυθούν όλα τα νομικά προβλήματα, σε μια εποχή που τα λεφτά έτρεχαν από τα μπατζάκια, πόσο πιθανό είναι να γίνει υπό τις σημερινές περιστάσεις; Εάν δεν βρέθηκε λύση για τη Λεωφόρο όταν υπήρχε η πολυτέλεια της οικογένειας Βαρδινογιάννη, πως θα βρεθεί τώρα; Eάν δεν έγινε κάτι ούτε στη συνέχεια, την εποχή της πολυμετοχικότητας, πόσο πιθανό είναι να γίνει σήμερα που το budget όλης της ομάδας είναι μικρότερο από τους αναπληρωματικούς του Ολυμπιακού;

Ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος ήταν ο μόνος που κατέθεσε μία συνολική πρόταση με αναπτυξιακή προοπτική για την εγκατάσταση όλων των τμημάτων του συλλόγου στο Ολυμπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών. Η εμβέλειά της, όμως, ξεπερνούσε το επίπεδο άσκησης της μικροπολιτικής στην Ελλάδα για να γίνει αποδεκτή. Το δεύτερο αυτό σενάριο, με στόχο τη δημιουργία μιας Παναθηναϊκής πολιτείας για όλα τα τμήματα του συλλόγου, κάτι που δεν συμβαίνει με το σχέδιο της Διπλής Ανάπλασης, είχε ακόμα μεγαλύτερες προοπτικές. Εφόσον, όμως, κακώς δεν δέχεται την πρόταση η πολιτεία και για αυτό το λόγο αποχώρησε από τα διοικητικά του συλλόγου ο μοναδικός άνθρωπος που θα μπορούσε να το υλοποιήσει, αυτή η δυνατότητα φαίνεται ότι δεν κάθεται πια στο τραπέζι.

Το σχέδιο της Διπλής Ανάπλασης του Δήμου Αθηναίων

Σε αντίθεση με όλους τους προκατόχους του, ο Δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης, αντιμετώπισε το θέμα με μία διαφορετική φιλοσοφία. Προτίμησε τον δύσκολο δρόμο να προχωρήσει ένα σχέδιο, αντί για την εύκολη λύση να μην κάνει τίποτα. Δείχνοντας ένα άλλο πρότυπο ηγεσίας. Η στάση του είναι έντιμη και αυτός είναι Παναθηναϊκός. Δεν κρύφτηκε, όπως οι περισσότεροι, και αυτό είναι σεβαστό. Όπως σεβαστή είναι και η στάση της διοίκησης του συλλόγου, σε πολύ δύσκολες περιστάσεις. Τώρα δεν είναι η ώρα για πολιτικά παιχνίδια. Από την απόφαση των μελών του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου εξαρτάται η εφαρμογή αυτού του σχεδίου. Μία ιστορική στιγμή.

Με την πρόταση της διπλής ανάπλασης στις περιοχές του Βοτανικού και της Λεωφόρου Αλεξάνδρας του Δήμου Αθηναίων επιδιώκεται η εξειδίκευση και εφαρμογή των χωροταξικών κατευθύνσεων του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας, για τη δημιουργία δύο υπερτοπικών-μητροπολιτικών πόλων αναψυχής, αθλητισμού, πολιτιστικών και άλλων συμπληρωματικών λειτουργιών εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων και συγκεκριμένα αφενός στο Βοτανικό, στην περιοχή του Ελαιώνα Αττικής, και αφετέρου στο Ο.Τ. 22, περιοχής 69, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας των Αμπελοκήπων.

Ειδικότερα, επιδιώκονται:

α) Η απομάκρυνση των αθλητικών εγκαταστάσεων του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου από την περιοχή της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, όπου σήμερα είναι εγκατεστημένες, και η μετατροπή της έκτασης (Ο.Τ. 22) σε υπερτοπικό πόλο πρασίνου και αναψυχής.

β) Η μεταφορά των αθλητικών εγκαταστάσεων στην υποβαθμισμένη και προβληματική σήμερα περιοχή του Ελαιώνα/Βοτανικού, με ταυτόχρονη μετατροπή της τελευταίας από άναρχη ζώνη βιομηχανίας-βιοτεχνίας και χονδρεμπορίου σε ορθολογικώς πολεοδομούμενη περιοχή με σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις, κοινοχρήστους χώρους και χώρους πρασίνου καθώς και κτίρια κεντρικών λειτουργιών. Η μετατροπή αυτή όχι μόνον άγει σε ουσιαστική βελτίωση της υφιστάμενης πραγματικής καταστάσεως και στην πολεοδομική εξυγίανση της περιοχής του Ελαιώνα, η οποία παρά τις θεσμοθετημένες ήδη από το 1985 προβλέψεις του ΡΣΑ και των αλληλοδιαδόχως ισχυσάντων π.δ/των 1991 και 1995-1995 ουδέποτε μπόρεσε να υλοποιηθεί, αλλά και σε διεύρυνση των επιλογών αναψυχής, ψυχαγωγίας και εργασίας στην περιοχή αυτή, προς όφελος κυρίως των δυτικών και λοιπών υποβαθμισμένων συνοικιών της πρωτεύουσας.

Το δίλημμα της Διπλής Ανάπλασης: Ναι ή Όχι;

Υποτεθείσθω ότι δεν υπάρχουν άλλες λύσεις, η Διπλή Ανάπλαση παρουσιάζεται σαν μία μεγάλη χωροταξική και πολεοδομική παρέμβαση με σκοπό τη δημιουργία δύο υπερτοπικών - μητροπολιτικών πόλων αναψυχής, αθλητισμού, πολιτιστικών και άλλων συμπληρωματικών λειτουργιών στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας και στον Βοτανικό. Τίποτα, όμως, από όλα αυτά δεν είναι απτό. Ούτε στα σχέδια που έχουν παρουσιαστεί, ούτε στις συμβάσεις που έχουν δημοσιευτεί μπορεί να γίνει αντιληπτή η ταυτότητά τους. Η ονομασία με την οποία περιγράφεται το σχέδιο αποτυπώνει ξεκάθαρα το επίπεδο τα ωρίμανσης του. Διπλή Ανάπλαση. Οι δύο αυτοί πόλοι θα μπορούσαν να βρίσκονται οπουδήποτε και να υποδηλώνουν οτιδήποτε.

Εάν η πρόταση εγκριθεί από τα μέλη του Παναθηναϊκού, η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν θα συμβεί γιατί έχουν αγκαλιάσει τη συγκεκριμένη πρόταση, αλλά γιατί αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καμία εναλλακτική.

Σε διαφορετική περίπτωση, εάν η πρόταση καταψηφιστεί και η απόφαση των μελών δεν γίνει σεβαστή, μια προσπάθεια βίαιης επιβολής της Διπλής Ανάπλασης αποτελεί εγγύηση για την αποτυχία της. Σαν το Παγκρήτιο Στάδιο, που κατασκευάστηκε εκτός τόπου και χρόνου χωρίς την έγκριση της τοπικής κοινωνίας για να σκουριάζει από την έλλειψη θεατών, που προτιμούν το ζεστό γήπεδο του ΟΦΗ.

Το έργο θα μπορούσε να είναι σημαντικό για την πόλη. Δεν είναι όμως ακόμα, ούτε πλήρες ούτε επαρκές. Παρ’ όλα αυτά, σε μια χώρα που το σύστημα λειτουργεί για να μην κινείται τίποτα, το γεγονός ότι προσφέρεται μία δυνατότητα μπορεί να «είναι μια κάποια λύση». Το ποτήρι δεν είναι μισοάδειο, είναι μισογεμάτο. Είναι γεγονός ότι οι προτεινόμενες συμβάσεις δεν αντικατοπτρίζουν τις αξίες και τα ιδανικά του συλλόγου. Αυτό είναι πρόβλημα. Όμως, το δυσμενέστερο δυνατό σενάριο είναι να επιστρέψουμε στο τίποτα.

Με αυτά τα δεδομένα, οι μόνες επιλογές φαίνεται ότι είναι ένα Ναι ή ένα Όχι. Υπέρ ή Κατά. Σε ένα πολύ συγκεκριμένο σχέδιο, χωρίς εναλλακτικές. Είναι, όμως, μόνον αυτές;

Η κατεδάφιση της Λεωφόρου

Με την κατεδάφιση της Λεωφόρου δεν γκρεμίζεται απλά ένα κτίριο. Κατεδαφίζονται η ιστορική μνήμη, η συλλογική εμπειρία και οι συμβολισμοί που δίνουν νόημα στη ζωή.

Σε αντίθεση με τη διεθνή εμπειρία αξιοποίησης της σύγχρονης κληρονομιάς των πόλεων και την αναγνώριση της συμβολής τους στην ιστορία, η προτεινόμενη επέμβαση απονεκρώνει τους ιστορικούς κοινωνικούς χρήστες του χώρου, ακυρώνοντας τη συλλογική τους μνήμη και ταυτότητα.

Η μνήμη του κάθε ανθρώπου συντίθεται μέσα από τις ομάδες στις οποίες συμμετέχει και διαμορφώνεται από την αλληλεπίδραση μαζί τους. Στην αρχαιότητα, η Μνημοσύνη, η μητέρα των Μουσών - πηγή των τεχνών και του πολιτισμού, υπενθύμιζε στην κοινωνία την ανάμνηση των ηρώων της. Η συλλογική μνήμη ξετυλίγεται σε ένα χωρικό πλαίσιο. Σύμφωνα με τον Halbwachs, η συλλογική μνήμη αποτελεί την προβολή όλων αυτών που το κοινωνικό σύνολο επιλέγει να μην ξεχάσει. Και κατά τον Αldo Rossi, η μνήμη στο εσωτερικό της πόλης είναι η συνείδηση της πόλης.

Το ιστορικό γήπεδο της Λεωφόρου που φέρει από το 1981 το όνομα του Πατριάρχη του συλλόγου, Απόστολου Νικολαΐδη, είναι το παλαιότερο ποδοσφαιρικό γήπεδο της Ελλάδας. Σε αυτό, οι φίλαθλοι όλων των ομάδων έχουν ζήσει τις κορυφαίες στιγμές του ελληνικού ποδοσφαίρου. Την επική πορεία προς τον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών στο Wembley το 1971, την πρόκριση της Εθνικής Ελλάδας στο Euro του 1980 και την κορυφαία στιγμή της πρόκρισης στο Euro του 2004, το οποίο κατέκτησε.

Κατά τα χρόνια της Κατοχής, οι άνθρωποι του Παναθηναϊκού μετέτρεψαν αίθουσες του γηπέδου σε χώρους Αντίστασης, που ονομάζονταν «κρυφό σχολειό».

Στη Λεωφόρο κατασκευάστηκε η πρώτη εξέδρα γηπέδου το 1928. Ήταν το πρώτο ελληνικό γήπεδο με προβολείς από το 1938 για τη διεξαγωγή νυχτερινών αγώνων, το πρώτο που απέκτησε χλοοτάπητα το 1958, το πρώτο γήπεδο στην Ελλάδα με σκεπαστή κερκίδα.

Στη Λεωφόρο κινηματογραφήθηκαν για πρώτη φορά αγώνες ποδοσφαίρου και παρουσιάστηκαν στην Ελλάδα ορισμένα παντελώς άγνωστα -μέχρι τότε- αθλήματα, όπως το χόκεϋ, το ράγκμπι και το μπέιζμπολ. Έχει χρησιμοποιηθεί από πολλές άλλες ομάδες ως έδρα, μεταξύ των οποίων ο Ολυμπιακός, η ΑΕΚ, ο Απόλλων, ο Αθηναϊκός.

Το κλειστό Γυμναστήριο της Λεωφόρου, που φέρει το όνομα του Παύλου Γιαννακόπουλου, γνωστό και ως «ο Τάφος του Ινδού», ήταν το πρώτο κλειστό γήπεδο μπάσκετ και βόλλεϋ και αποτελούσε επί δεκαετίες την έδρα των αντίστοιχων τμημάτων του συλλόγου. Στα προπονητήριά του ασκούνται ακόμα πολλά από τα ερασιτεχνικά τμήματα του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου.

Η σύγχρονη ιστορία του Παναθηναϊκού

Στο γήπεδο της Λεωφόρου καταγράφεται ο χρόνος στο χώρο. Πως είναι δυνατόν αυτή η κληρονομιά να χωρέσει και να μεταφερθεί στις επόμενες γενιές σε ένα μουσείο μόλις 400 τετραγωνικών μέτρων; Τετρακόσια τετραγωνικά δεν είναι αρκετά ούτε για ένα μουσείο προς τιμήν του Δομάζου. Η Ιστορία αυτή δεν επιτρέπεται από κανέναν να γκρεμιστεί.

Με βάση τον αριθμό των διαφορετικών αθλητικών τμημάτων που διατηρεί, ο Παναθηναϊκός είναι ένας από τους μεγαλύτερους αθλητικούς συλλόγους σε όλο τον κόσμο.

O Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος ιδρύθηκε από τον Γιώργο Καλαφάτη, όταν μαζί με τον αδελφό του Αλέξανδρο και άλλους 40 αθλητές έφυγαν από τον Πανελλήνιο για να δημιουργήσουν έναν σύγχρονο ποδοσφαιρικό σύλλογο. Στις 3 Φεβρουαρίου 1908 πραγματοποιήθηκε στο Πεδίον του Άρεως η ιδρυτική συγκέντρωση του Ποδοσφαιρικού Ομίλου Αθηνών, που το 1924 μετονομάστηκε Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1920 στην Αμβέρσα, ο Καλαφάτης ήταν ο εκλέκτορας, προπονητής και αρχηγός της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου, με την οποία αγωνιζόταν ο Απόστολος Νικολαΐδης.

Ο Απόστολος Νικολαΐδης εντάχθηκε από τον Καλαφάτη στις τάξεις του συλλόγου το 1914. Ο άνθρωπος που δεν έλεγε ποτέ εγώ, υπηρέτησε πιστά τον Παναθηναϊκό και την ιδέα του για περισσότερα από 40 χρόνια. Ο Πατριάρχης του Παναθηναϊκού ήταν απόστολος της Παναθηναϊκής Ιδέας, πρόεδρος της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής, του Σ.Ε.Γ.Α.Σ., της Ε.Λ.Π.Α. και της Ε.Π.Ο. Το γήπεδο που φέρει το όνομά του μεγάλωσε χάρη σε δικές του πρωτοβουλίες, προσφέροντας στο σύλλογο τη δυνατότητα να κατακτήσει 1.559 τίτλους.

Ο Γιώργος Βαρδινογιάννης είναι ο μακροβιότερος πρόεδρος στην ιστορία της ΠΑΕ, από τον Ιούλιο του 1979 έως τις 29 Μαΐου του 2000, για 21 συναπτά έτη. Ήταν ο πρώτος Έλληνας παράγοντας που κατανόησε τη σημασία ενός άρτιου προπονητικού κέντρου και κατασκεύασε τις εγκαταστάσεις της Παιανίας. Αντιλήφθηκε τη σπουδαιότητα της ακαδημίας και δημιούργησε πρότυπα τμήματα υποδομής, στα οποία ανδρώθηκε η πλειοψηφία των παικτών που κατέκτησε το Euro 2004 για την Ελλάδα. Είναι ο πιο επιτυχημένος πρόεδρος της ποδοσφαιρικής ομάδας, ενδυναμώνοντας το ευρωπαϊκό προφίλ του Συλλόγου. Επί των ημερών του, ο σύλλογος στέφθηκε πρωταθλητής έξι φορές, κυπελλούχος 9, ενώ κατέκτησε και 3 Σούπερ Καπ. Ο Παναθηναϊκός καθιερώθηκε ως ο «Panathinaikos», μία υπολογίσιμη δύναμη στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο και έδωσε συνέχεια στο μύθο του Γουέμπλεϊ. Ήταν ο πρώτος εκπρόσωπος της χώρας μας στο πειραματικό Champions League τη σεζόν 1990-1991. Η ομάδα έπαιξε στα ημιτελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών τη σεζόν 1984-1985, στα ημιτελικά του Champions League τη σεζόν 1995-1996 και στα προημιτελικά του Κυπέλλου ΟΥΕΦΑ τη σεζόν 1987-1988.

Το 1992 ο Παύλος Γιαννακόπουλος ανέλαβε το μπασκετικό τμήμα του Παναθηναϊκού και κατάφερε να το αναγεννήσει μαζί με τον αδερφό του Θανάση. Το 1992 έκανε τη μεταγραφή του αιώνα στην Ελλάδα ντύνοντας το Νίκο Γκάλη στα πράσινα. Το 1995 έφερε στον Παναθηναϊκό τον καλύτερο Αμερικάνο παίκτη που έχει αγωνιστεί ποτέ σε ευρωπαϊκή ομάδα, τον θρύλο του ΝΒΑ, Ντομινίκ Γουίλκινς. Με τον Ντομινίκ μπροστάρη, το 1996 ο Παναθηναϊκός έγινε η πρώτη ελληνική ομάδα που κατέκτησε το Κύπελλο Πρωταθλητριών. Ο Παύλος και ο Θανάσης Γιαννακόπουλος οδήγησαν τον Παναθηναϊκό στην κατάκτηση έξι ευρωπαϊκών τροπαίων, 13 πρωταθλημάτων και 9 κυπέλλων Ελλάδας. Δημιούργησαν μια ομάδα που έγινε μύθος. Την καλύτερη ομάδα στην ιστορία του ελληνικού αθλητισμού.

Τα λόγια από την τελευταία ομιλία του Απόστολου Νικολαΐδη, για τον εορτασμό των 70 ετών από την ίδρυση του συλλόγου, μοιάζουν σήμερα πιο επίκαιρα από ποτέ: «Εχρειάστηκαν μεγάλες προσπάθειες, ανυποχώρητοι αγώνες, μεγάλος και συνεχής ενθουσιασμός, ακάματοι πόθοι, ασίγαστο πάθος και πολλές θυσίες για να επιβιώσει, να ανδρωθεί και επιβληθεί ο Παναθηναϊκός μας».

«Εμείς οι αθλητές του Παναθηναϊκού, οι φίλαθλοί και οι στενοί σου συνεργάτες, σου ορκιζόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε στη γραμμή που εσύ χάραξες και δεν θα δεχτούμε ποτέ, ούτε εμείς ούτε οι διάδοχοί μας, ο Παναθηναϊκός σου να πάψει να είναι εκείνος που οραματίστηκες», ήταν ο όρκος όλων όσοι τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία.

Η Παναθηναϊκή πολιτισμική κληρονομιά

Η Παναθηναϊκή πολιτισμική κληρονομιά δεν ανήκει σε κανέναν. Η πολιτιστική μας κληρονομιά είναι δημόσιο αγαθό. Συμβάλει στη βελτίωση της καθημερινής ζωής των πολιτών και λειτουργεί ως παράγοντας οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ανάπτυξης σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Η ενσωμάτωση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην οικονομική και κοινωνική ζωή οφείλει να αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία του σχεδιασμού και της ανάπτυξης σε επίπεδο εθνικό, περιφερειακό και τοπικό. Και για αυτό η προστασία της είναι υποχρέωσή μας.

Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρθρου 24 του Συντάγματος, η προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για το λόγο αυτό, ο Νόμος 3028/2002 προβλέπει ότι στην προστασία που παρέχεται με τις διατάξεις του υπάγεται η πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας από τους αρχαιοτάτους χρόνους μέχρι σήμερα. H προστασία αυτή έχει ως σκοπό τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης χάριν της παρούσας και των μελλοντικών γενεών. Για την εφαρμογή των διατάξεων του νόμου, ως πολιτιστικά αγαθά νοούνται οι μαρτυρίες της ύπαρξης και της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Ως μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν υλικές μαρτυρίες.

Ως νεότερα μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που είναι μεταγενέστερα του 1830. Ως ιστορικοί τόποι νοούνται σύνθετα έργα του ανθρώπου και της φύσης μεταγενέστερα του 1830, τα οποία συνιστούν χαρακτηριστικούς και ομοιογενείς χώρους, που είναι δυνατόν να οριοθετηθούν τοπογραφικά, και των οποίων επιβάλλεται η προστασία λόγω της λαογραφικής, εθνολογικής, κοινωνικής, τεχνικής, αρχιτεκτονικής, βιομηχανικής ή εν γένει ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους.

Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Χώρας συνίσταται στον εντοπισμό, την έρευνα, την καταγραφή, την τεκμηρίωση και τη μελέτη των στοιχείων της, στη διατήρηση και στην αποτροπή της καταστροφής, της αλλοίωσης και γενικά κάθε άμεσης ή έμμεσης βλάβης της, στη συντήρηση και την κατά περίπτωση αναγκαία αποκατάστασή της, στη διευκόλυνση της πρόσβασης και της επικοινωνίας του κοινού με αυτήν, στην ανάδειξη και την ένταξή της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή και στην παιδεία, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών. Η προστασία των μνημείων και των ιστορικών τόπων οφείλει να περιλαμβάνεται στους στόχους κάθε επιπέδου χωροταξικού, αναπτυξιακού, περιβαλλοντικού και πολεοδομικού σχεδιασμού ή σχεδίων ισοδύναμου αποτελέσματος ή υποκατάστατών τους. Αυτά προβλέπουν το Σύνταγμα και ο Νόμος.

Το παράδειγμα των προσφυγικών

Το συγκρότημα των Προσφυγικών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, απέναντι ακριβώς από το γήπεδο, αποτελείται από οκτώ πολυκατοικίες που κατασκευάστηκαν την περίοδο 1933-1935. Στόχος της ανέγερσής τους ήταν να στεγαστούν οι μικρασιάτες πρόσφυγες. Οι δυο μπροστινές πολυκατοικίες επί της Λεωφόρου αποτελούνται από 24 διαμερίσματα, οι υπόλοιπες 6 από 30, συνολικά 228 διαμερίσματα. Στέκουν εκεί επί δεκαετίες ως ιστορικά τεκμήρια μιας άλλης εποχής.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα γκρεμιστούν για να μετατραπεί το οικόπεδο των 14,5 στρεμμάτων σε πάρκο αναψυχής, με βάση το ίδιο αρχικό σχέδιο για την εφαρμογή του οποίου κινδυνεύει να κατεδαφιστεί η Λεωφόρος. Σε μια τριετία είχαν πειστεί να πουλήσουν τα σπίτια τους 137 ιδιοκτήτες. Παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, η Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου πήρε άλλες σαράντα ιδιοκτησίες με τη διαδικασία της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Οι τέσσερις πρώτες πολυκατοικίες ανήκαν πλέον στο Δημόσιο, τα 177 από τα 228 διαμερίσματα. Οι ιδιοκτήτες που αρνούνταν πεισματικά ως το τέλος να πουλήσουν και έδωσαν τη μάχη για να σταματήσει η κατεδάφισή τους ήταν 51.

Την πρώτη φορά σώθηκαν από την κατεδάφιση, μετά από πολύχρονους αγώνες πολιτών, συλλόγων, φοιτητών και καθηγητών της Σχολής Αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Τη δεύτερη φορά σώθηκαν από το μεταγενέστερο σχέδιο πώλησής τους μέσω του ΤΑΙΠΕΔ.

Το 2009 επικυρώθηκε απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, που ζήτησε τον χαρακτηρισμό του συγκροτήματος ως μνημείου, λόγω της ιδιαίτερης κοινωνικής και ιστορικής σημασίας των κτιρίων, τα οποία συνδέονται άρρηκτα με την αποκατάσταση και ένταξη των Μικρασιατών προσφύγων στον παραγωγικό και κοινωνικό ιστό της χώρας.

Είχε προηγηθεί απόφαση του ΣτΕ, στο οποίο προσέφυγε πλήθος φορέων κατά προηγούμενης απόφασης του υπουργείου Πολιτισμού για τον χαρακτηρισμό μόνο δύο πολυκατοικιών ως διατηρητέων, σε συνέχεια σχετικού σχεδίου του πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ, που επιδίωκε την αξιοποίηση του χώρου.

Τελικά, το Υπουργείο Πολιτισμού ενέκρινε τη συνολική αποκατάστασή τους. Στα 220 διαμερίσματα θα στεγαστούν κοινωνικές κατοικίες, οι 53 ιδιοκτήτες, ξενώνες για τους συνοδούς ασθενών του «Άγιος Σάββας» και η μουσειακή έκθεση Μικρασιατικής μνήμης, συνεχίζοντας να συνομιλούν με την Ιστορία.

Το θέατρο Λυκαβηττού

Το Θέατρο Λυκαβηττού κατασκευάστηκε το 1965, ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε το 1977. Το όραμα της Άννας Συνοδινού, της οποίας η συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο είχε λήξει, οδήγησε τον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, να δηλώσει: «Η έμπνευση του θεάτρου οφείλεται στην Άννα Συνοδινού, δόξα του ελληνικού θεάτρου, που συνδυάζει την καλλιτεχνική ευαισθησία με την ανυποχώρητη θέληση». Η χούντα των συνταγματαρχών και η λογοκρισία ήταν ο λόγος για τον οποίο η Άννα Συνοδινού το εγκατέλειψε.

Από τη δεκαετία του ’70 μέχρι το 2008, ο Λυκαβηττός υπήρξε σημείο αναφοράς για τις μεγάλες μουσικές εκδηλώσεις που συνδέθηκαν με τη συλλογική μνήμη όλων των κατοίκων της Αθήνας.

Τον Μάιο του 1998 δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ 519) η απόφαση του υπουργού Πολιτισμού, ύστερα από γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, βάσει σχετικής εισήγησης της 1ης Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ, που αναφέρει ότι οι κατασκευές του Θεάτρου και το Θέατρο στο σύνολό του είναι «ιστορικό - διατηρητέο μνημείο», άριστα ενταγμένο στο φυσικό περιβάλλον και άρα προστατευόμενο από το υπουργείο Πολιτισμού. Επίσης, ο χώρος που καταλαμβάνουν οι κατασκευές του θεάτρου χαρακτηρίζονται ως «ιστορικός τόπος», δεδομένου ότι πρόκειται για το πρώτο ανοιχτό θέατρο που φιλοξένησε μεγάλες παραστάσεις και είναι άμεσα συνδεδεμένο με τις ιστορικές μνήμες των κατοίκων.

Το καλοκαίρι του 2008, μετά από αίτημα που κατέθεσε η Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης στο δήμο Αθηναίων, την οποία ακολούθησε η απόφαση 2354/11-6-2008, ανέστειλε τη δραστηριότητά του και σφραγίστηκε από τη Δημαρχιακή Επιτροπή. Η εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης που ήταν η τότε διαχειριστική αρχή του Λυκαβηττού επικαλέστηκε ζήτημα στατικότητας του θεάτρου, το οποίο καθιστούσε τις κερκίδες επικίνδυνες. Ακολούθησε μια μακρά περίοδος απαξίωσης και εγκατάλειψης.

Ο Δήμος Αθηναίων είχε την κυριότητα και διαχείριση του λόφου του Λυκαβηττού, εκτός από τα 35,6 στρέμματα που βρίσκονται στην κορυφή του, τα οποία ανήκαν στο Δημόσιο.

Επί σειράν ετών ζητούσε την παραχώρησή τους, ωστόσο αυτή δεν προχώρησε ποτέ επειδή η ΕΤΑΔ (η οποία βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Υπερταμείου) δεν επιτρεπόταν να παραχωρήσει κάποιο από τα ακίνητά της χωρίς αντάλλαγμα. Τελικά, επετεύχθη συμφωνία για τη μίσθωση του χώρου στον Δήμο Αθηναίων. Ο επανασχεδιασμός του υπαίθριου χώρου πέριξ του θεάτρου του Λυκαβηττού στοχεύει στην ανασύσταση και μετατροπή του σε ένα σημαντικό δημόσιο χώρο κεντρικής σημασίας για την Αθήνα, ανοιχτό και επισκέψιμο όλο το 24ωρο, πεδίο συγκρότησης ενός μοναδικού «Παν-οράματος» για το Αθηναϊκό τοπίο.

Η ανάπλαση είναι διπλή, αλλά δεν είναι Παναθηναϊκή

Τόσο τα Προσφυγικά όσο και το θέατρο του Λυκαβηττού, παρότι κινδύνευσαν, τελικά διασώθηκαν, διατηρώντας την ιστορική ταυτότητά τους και τις χρήσεις τους.

Aπό την πρόταση για την οποία καλούνται να αποφασίσουν τα μέλη του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου, απουσιάζουν τα στοιχεία που προσδιορίζουν την ταυτότητα του συλλόγου. Όπως λέει ο Φερνάν Μπρωντέλ, «ταυτότητα είναι η συνείδηση της ενότητας», επισημαίνοντας την έννοια της συλλογικότητας.

Τα κτίρια -μνημεία λειτουργούν σαν τεκμήρια της ιστορίας, νοηματοδοτημένα με κοινωνικές πολιτικές ή πολιτισμικές παραμέτρους. Ενισχύουν τη λειτουργία της συλλογικής μνήμης και της ιστορικής συνέχειας μίας κοινότητας. Αποτελούν την έκφραση των αξιών μας και την υλική παρουσία του παρελθόντος. Την κληρονομιά του τόπου.

Συγκροτούν την ιδεολογική ταυτότητα του κάθε τόπου, προσδίδοντας στην ιστορική του πορεία σύγχρονη μορφή. Είναι φορέας τοπικότητας και με τη διατήρησή τους διασφαλίζεται η συνέχιση της παράδοσης, η ύπαρξη και η καταχώρηση της ιδιαιτερότητας μιας συγκεκριμένης κοινότητας.

Παναθηναϊκή Ταυτότητα

Η ταυτότητα είναι το σύνολο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που συγκροτούν το Είναι μας, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Η ταυτότητα των ανθρώπων συνδέεται άμεσα με την ταυτότητα του τόπου. Τα συναισθήματα και οι μνήμες εγγράφονται στα υλικά στοιχεία του, δημιουργώντας ισχυρούς δεσμούς συλλογικότητας.

Οι συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα, η ιστορία και τα βιώματα, δημιουργούν ένα πολιτισμικό περιβάλλον, την κουλτούρα, η οποία γεννιέται από τις συνθήκες κάθε τόπου. Ο χώρος, ως φορέας κοινά αναγνωρίσιμων νοημάτων λειτουργεί ως τόπος αναφοράς της συλλογικής μνήμης, διαμορφώνοντας την ιστορικότητα. Σύμφωνα με τον Σταύρο Σταυρίδη, η προσπάθεια διαγραφής της ιστορίας ορισμένων κτηρίων για αισθητικούς λόγους αποτελεί δείγμα μιας πολιτιστικής και αισθητικής διαστροφής που λαμβάνει χώρα ενώπιον μας.

Ως παράδειγμα, η Μπαρτσελόνα είναι κάτι περισσότερο από μια ποδοσφαιρική ομάδα.

Με τη φράση «més que un club», εκφράζει την ταυτότητα του τόπου και το πνεύμα του συλλόγου. Αυτοπροσδιορίζεται σε ένα πολύ υψηλότερο συναισθηματικό και πολιτιστικό επίπεδο από έναν αθλητικό σύλλογο. Τοποθετείται ως «ο πιο θαυμαστός, αγαπητός και παγκόσμιος αθλητικός σύλλογος», ως κάτι περισσότερο από μια ομάδα μεγάλων αστέρων, από ένα γήπεδο γεμάτο όνειρα, από τα γκολ που έχει πετύχει και από τα τρόπαια που έχει κατακτήσει σε όλη την ιστορία της. Ως αντανάκλαση των ευγενών αρχών του και της αφοσίωσής του σε κοινωνικούς σκοπούς. Υπερασπίζεται τις αρχές της δημοκρατίας και την ελευθερία της έκφρασης του καθενός. Με ένα μότο που αποτυπώνεται ακόμα και στα καθίσματα του γηπέδου της, εκφράζοντας την περηφάνεια των φιλάθλων για τις αξίες της.

Αντίστοιχα, τα ιδανικά της Παναθηναϊκής ιδέας, εκπροσωπώντας τις αξίες του τόπου, αποτελούν τον πυρήνα της ταυτότητας του συλλόγου. Ο Παναθηναϊκός, σαν την Μπαρτσελόνα, συμβολίζει πολλά περισσότερα από μια ομάδα, είναι φορέας αξιών.

Η αναβίωση της Παναθηναϊκής Ιδέας

Η αναγέννηση της Παναθηναϊκής ιδέας ξεκίνησε κατά τη διάρκεια των σημαντικότερων Ολυμπιακών Αγώνων της σύγχρονης ιστορίας, που διοργανώθηκαν το 1906 στην Αθήνα. Όταν ο Γεώργιος Καλαφάτης αγωνίσθηκε στη διοργάνωση του ποδοσφαίρου και ο νικητής του Μαραθωνίου δρόμου Γουίλιαμ Σέρινγκ μπήκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο με το πράσινο τριφύλλι στο στήθος.

Η ονομασία του συλλόγου παραπέμπει στο αρχαίο έργο του Ισοκράτη «Παναθηναϊκός», το οποίο παρουσίαζε την ανωτερότητα των Αθηναίων ως προς την εκπαίδευση, τη δημοκρατική λειτουργία και τη στρατιωτική ισχύ τους, την οποία αξιοποιούσαν προς όφελος όλων των Ελλήνων.

Ο θεσμός των Παναθηναίων χάνεται στην προϊστορία. Η λέξη Παναθήναια σημαίνει «γιορτή για όλους τους Αθηναίους», δηλαδή για όλους τους κατοίκους της Αττικής. Στους αρχαιότερους χρόνους, οι κάτοικοι της Αθήνας, δηλαδή οι κάτοικοι της περιοχής γύρω από την Ακρόπολη γιόρταζαν τα «Αθήναια». Όταν ο Θησέας ένωσε τους δήμους της Αττικής και όρισε την Αθήνα ως πρωτεύουσα, η γιορτή αυτή ονομάστηκε «Παναθήναια».

Η σημασία των Παναθηναίων Αγώνων απεικονίζεται στη ζωφόρο του Παρθενώνα. Ο Φειδίας επέλεξε ως θέμα της τη μεγάλη γιορτή της πόλης, προς τιμήν της θεάς Αθηνάς. Θεοί, ήρωες και πολίτες γιορτάζουν μαζί. Διοργανωνόταν κάθε 4 χρόνια, διαρκούσε 12 μέρες και περιελάμβανε τελετές, θυσίες, αθλητικούς και μουσικούς αγώνες. Η πιο επίσημη μέρα ήταν η τελευταία, η 28η του μηνός Εκατομβαιώνος, στην καρδιά του καλοκαιριού, τα γενέθλια της θεάς. Την ημέρα αυτή σχηματιζόταν πομπή που έφτανε στο ναό της Αθηνάς Πολιάδος, ο οποίος αντικαταστάθηκε από το Ερέχθειο, για να παραδώσει στους ιερείς τον καινούργιο πέπλο της θεάς. Αυτή ακριβώς η πομπή ξετυλίγεται στα 160 μέτρα της ζωφόρου του Παρθενώνα.

H ζωφόρος αποτελείτο από 115 λίθους. Είχε συνολικό μήκος 160 μέτρα, ύψος 1,02 μέτρα και πάχος 0,6 μέτρα. Στην πομπή εικονίζονταν περίπου 378 ανθρώπινες και θεϊκές μορφές, καθώς και περισσότερα από 200 ζώα, κυρίως άλογα. Oμάδες ιππέων και αρμάτων καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της. Ακολουθεί η πομπή της θυσίας, με τα ζώα και τις ομάδες ανδρών και γυναικών που φέρουν ιερά τελετουργικά σκεύη και προσφορές. Στη μέση της ανατολικής πλευράς, πάνω από την είσοδο του ναού, εικονίζεται το τέλος της πομπής, το αποκορύφωμα του πολυήμερου εορτασμού των Παναθηναίων, η παράδοση του πέπλου, του δώρου των Αθηναίων. Αριστερά και δεξιά εικονίζονται καθιστοί οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου. Από το σύνολο της ζωφόρου, σήμερα σώζονται 50 μέτρα στο Μουσείο της Ακρόπολης, 80 μέτρα στο Βρετανικό Μουσείο, ένας λίθος στο Μουσείο του Λούβρου, ενώ άλλα τμήματα είναι διασκορπισμένα σε μουσεία στο Παλέρμο, στο Βατικανό, στη Βιέννη, στο Μόναχο και στην Κοπεγχάγη. Από τη λαμπαδηδρομία των Παναθηναίων εμπνεύσθηκε η λαμπαδηδρομία των Ολυμπιακών Αγώνων στη σύγχρονη εποχή.

Το Καλλιμάρμαρο, στο οποίο διεξάγονταν οι Αγώνες, αποτελεί σήμερα το αρχαιότερο εν λειτουργία στάδιο στον κόσμο. Σε αυτό διοργανώθηκαν τέσσερις φορές οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Το 1870 - έτος της αληθινής αναβίωσής τους, το 1896 - όπου διοργανώθηκαν για πρώτη φορά ως Διεθνείς, το 1906 - όταν διασώθηκε ο θεσμός στους πιο σημαντικούς Αγώνες της ιστορίας και το 2004.

Ο Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος ιδρύθηκε από αθλητές του Πανελληνίου, έναν από τους παλαιότερους αθλητικούς συλλόγους της Ελλάδας, καθώς δημιουργήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου του 1891. Πρώτος πρόεδρος του Πανελληνίου ήταν ο Ιωάννης Φωκιανός, ο οποίος είχε αποκτήσει τεράστια οργανωτική εμπειρία από την ευθύνη διοργάνωσης των Ολυμπίων μετά την επιτυχημένη αναβίωσή τους το 1870, σύμφωνα με τη διαθήκη του εθνικού ευεργέτη Ευαγγέλη Ζάππα.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, μετά την επιτυχία των Αγώνων του 1870, το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη γυμναστική και τις αθλοπαιδιές είχε ως αποτέλεσμα τη διοργάνωση του Διεθνούς Αθλητικού Συνεδρίου στο Παρίσι. Το Συνέδριο διεξήχθη τον Απρίλιο του 1894. Θα εξέταζε πλείστα ζητήματα σε σχέση με τις σωματικές ασκήσεις, κυρίως όμως θα επεδίωκε την εγκαθίδρυση διεθνών αγώνων, οι οποίοι θα τελούνταν στο εξής ανά τετραετία, κατά τον τύπο των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας. Στο Παρίσι προσκλήθηκε ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος, ενώ είχε γνωστοποιηθεί στον πρόεδρο του Συλλόγου, τον Ιωάννη Φωκιανό, πως ήταν ήδη προτεινόμενος επίτιμος αντιπρόεδρος του Συνεδρίου. Τελικά, με πρόταση του Φωκιανού, τον Πανελλήνιο Γυμναστικό Σύλλογο εκπροσώπησε ο λόγιος Δημήτριος Βικέλας.

Το Συνέδριο στη Σορβόνη παρακολούθησαν αντιπρόσωποι 13 εθνοτήτων, σε ένα ακροατήριο 2.000 ατόμων. Συνοδευόμενη από άρπες, η διακεκριμένη καλλιτέχνιδα της εποχής Ζαν Ρενκλ έψαλε, με τη συνδρομή χορωδίας, τον ανακαλυφθέντα στους Δελφούς «Ύμνο στον Απόλλωνα». Πριν λήξουν οι εργασίες του Συνεδρίου συγκροτήθηκε η Διεθνής Επιτροπή, από την οποία ανατέθηκε η διοργάνωση των Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων στην πόλη των Αθηνών. Πρώτος Πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής Επιτροπής εξελέγη ο εκπρόσωπος του Πανελληνίου Δημήτριος Βικέλας και Γενικός γραμματέας ο Πιέρ ντε Κουμπερτέν.

Αμέσως μετά την επιτυχημένη ολοκλήρωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, εκφράστηκε από ελληνικής πλευράς το αίτημα για μόνιμη διεξαγωγή τους στην Αθήνα. Ωστόσο, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή παρέμενε σθεναρά αντίθετη. Ο συμβιβασμός των δύο πλευρών επήλθε με την αποδοχή της θέσπισης ξεχωριστών αγώνων, οι οποίοι θα τελούνταν μόνιμα στην Αθήνα κατά τα διάμεσα των Αγώνων που διεξάγονταν σε διαφορετικές πόλεις και θεσμοθετήθηκε με τον νόμο του 1899.

Καθώς η Γαλλία και οι ΗΠΑ απέτυχαν να διοργανώσουν τους Ολυμπιακούς που είχαν αναλάβει το 1900 και το 1904, η εμπειρία του 1896 συνέβαλε κατά πολύ στην επιτυχημένη διοργάνωση και διεξαγωγή των Αγώνων του 1906, με τη συμμετοχή 900 περίπου αθλητών και για πρώτη φορά και αθλητριών, από 18 χώρες. Οι νίκες των Ελλήνων αθλητών (9 πρώτες, 20 δεύτερες, 13 τρίτες θέσεις) προκάλεσαν μεγάλο ενθουσιασμό στους 60.000 θεατές, οι οποίοι σε καθημερινή βάση παρευρίσκονταν στο πλήρως πλέον αναμαρμαρωμένο Παναθηναϊκό Στάδιο.

Από τη διοργάνωση του ποδοσφαιρικού τουρνουά των Ολυμπιακών Αγώνων του 1906, ο Γεώργιος Καλαφάτης, αγωνιζόμενος με τον αριθμό 357, παρακινήθηκε για τη δημιουργίας μιας ποδοσφαιρικής ομάδας και από τον νικητή του Μαραθωνίου δρόμου με το πράσινο τριφύλλι στο στήθος εμπνεύσθηκε το σήμα του Παναθηναϊκού.

Παναθηναϊκή Στρατηγική

Η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για το μέλλον του συλλόγου δεν μπορεί παρά να βασίζεται στις αξίες και την ιστορία του.

Στο αντίστοιχο όραμα για τη Στρατηγική της Μπάγερν Μονάχου, ακρογωνιαίο λίθο αποτελεί η διαφύλαξη όλων αυτών των στοιχείων που καθιστούν την ομάδα ξεχωριστή. «Ένας ανεξάρτητος, αυτοπροσδιοριζόμενος και βιώσιμος σύλλογος».

Το επαγγελματικό ποδοσφαιρικό τμήμα της Μπάγερν διοικείται και λειτουργεί ως μια ανώνυμη εταιρεία, οι μετοχές της οποίας δεν είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο. Το 75,01% της εταιρείας FC Bayern München AG ανήκει στο ιδρυτικό σωματείο, το 8,33% ανήκει στην εταιρεία αθλητικών ειδών Adidas, το 8,33% ανήκει στην εταιρεία αυτοκινήτων Audi και το 8,33% στην εταιρία Αllianz. Tα χρήματα από τη διάθεση των μετοχών στις τρεις εταιρίες διατέθηκαν για τη χρηματοδότηση του γηπέδου της. Όλα τα υπόλοιπα αθλητικά τμήματα της Μπάγερν διοικούνται από το ιδρυτικό σωματείο. Με αυτή τη στρατηγική και τον τρόπο διοίκησης, ο σύλλογος αριθμεί 290.000 μέλη.

Ο Παναθηναϊκός δεν είναι απλά ένας σύλλογος. Είναι φορέας μιας ιδέας, η αξιοποίηση της οποίας δεν έχει ακόμα χαραχθεί σε μια ολοκληρωμένη Στρατηγική.

Παναθηναϊκό Αθλητικό Πάρκο η Λεωφόρος

Στην πρόταση που θα κληθούν τα μέλη του Παναθηναϊκού να αποφασίσουν με σκοπό την κατασκευή του γηπέδου στο Βοτανικό αποτελεί προαπαιτούμενο η κατεδάφιση της Λεωφόρου. Το συμβολικό τοπόσημο της σύγχρονης Παναθηναϊκής ιστορίας. Ένα μνημείο οπτικής αναπαράστασης αγώνων και θριάμβων. Τόπος συγκρότησης της συλλογικής μας μνήμης. Διαγράφοντας για πάντα όλα όσα διαμορφώνουν την Παναθηναϊκή πολιτισμική κληρονομιά.

Ακόμα και αν εγκριθεί η κατασκευή του γηπέδου στο Βοτανικό, θα πρέπει να σωθεί η Λεωφόρος. Η Διπλή Ανάπλαση να μην αποτελέσει ένα project, όπως όλα τα άλλα, χωρίς στρατηγική, ιστορική μνήμη και συναισθηματική νοημοσύνη.

Η Λεωφόρος δεν είναι εμπορικό κέντρο για να κατεδαφιστεί. Για τους φιλάθλους του Παναθηναϊκού είναι πεδίο διεκδίκησης με σκοπό τη διάσωση των συμβόλων τους, αξιοποιώντας την αντίστοιχη εμπειρία από το Γκάζι, τα Προσφυγικά και το θέατρο του Λυκαβηττού.

Η πρόβλεψη του υπάρχοντος σχεδίου για τη δημιουργία ενός υποτυπώδους αθλητικού μουσείου – εντευκτηρίου, χώρου αναψυχής και εστίασης 680 τ.μ. και ενός υπόγειου χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων έως 700 θέσεων, δεν αντικαθιστά τη συμβολική αξία της Λεωφόρου. Υποτιμά την Παναθηναϊκή πολιτισμική κληρονομιά.

Ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο το σχέδιο της Διπλής Ανάπλασης μπορεί να γίνει αποδεκτό είναι ο σεβασμός στην ιστορία, τις αξίες και τα σύμβολα του συλλόγου.

Το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας του 1985 είχε ως όραμα τη δημιουργία ενός υπερτοπικού πόλου πρασίνου και αναψυχής. Η επίτευξη αυτού του σκοπού δεν προϋποθέτει την κατεδάφιση της Λεωφόρου. Γιατί το γήπεδο είναι ήδη ένας τεράστιος χώρος πρασίνου.

Αντιθέτως, καθώς το μεγαλύτερο πρόβλημα στη χώρα είναι η διαχείριση αντίστοιχων χώρων, όπως για τόσα χρόνια το όμορο Πεδίο του Άρεως, κανείς δεν μπορεί να διασφαλίσει ότι με την κατεδάφιση των κερκίδων θα εξασφαλιστεί το επίπεδο της αναψυχής που επιδιώκεται.

Την ίδια στιγμή, οι κάτοικοι από την Πανόρμου μέχρι τη Νεάπολη και από του Γκύζη έως το Παγκράτι θα αποστερηθούν τον μοναδικό χώρο άθλησης που υπάρχει στην ευρύτερη περιοχή για τόσα πολλά αθλήματα. Ένα αθλητικό κοινωνικό κύτταρο ενός αιώνα ζωής θα απονεκρωθεί ως λειτουργική μονάδα της πόλης. Η δράση των νέων που ζουν γύρω από τη Λεωφόρο θα απωλέσει για πάντα τη δυναμική αλληλεπίδραση που προσφέρει το γήπεδο ως συστηματικά οργανωμένος αθλητικός χώρος.

Η απαίτηση κατεδάφισης της Λεωφόρου παραβλέπει, όχι μόνο το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του χώρου είναι ήδη πράσινο, αλλά και τον σκοπό που εξυπηρετούν οι δομημένοι χώροι – την άθληση. Ποιό σχέδιο ανάπλασης μετά το γκρέμισμα του ιστορικού γηπέδου θα μπορέσει να υποκαταστήσει τις δυνατότητες άθλησης που ήδη υπάρχουν; Πόσο περισσότερο, από οποιασδήποτε μορφής άλλο πάρκο, θα απολαμβάνουν τα παιδιά τη δυνατότητα να αθλούνται ελεύθερα στο χώρο που μεγαλούργησαν τα ινδάλματά τους;

Αν ανοίξουν οι θύρες και τα γυμναστήρια, πέσουν τα κάγκελα, κατασκευασθεί ο υπόγειος χώρος στάθμευσης, δημιουργηθεί ένα Παναθηναϊκό Μουσείο αντάξιο της ιστορίας του συλλόγου και αναδιαμορφωθεί η όψη του γηπέδου, οι κάτοικοι του κέντρου θα έχουν κερδίσει έναν αυτοχρηματοδοτούμενο πόλο αθλητισμού, ψυχαγωγίας και πολιτισμού. Καθόλα σύμφωνο με το σκοπό του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας για ένα μητροπολιτικό πάρκο αναψυχής, αθλητισμού και πολιτιστικών δράσεων. Ένα περουσιακό στοιχείο με αξία πολλαπλάσια από την προτεινόμενη χρήση του. Ένα Παναθηναϊκό αθλητικό πάρκο.

Γήπεδο στο Βοτανικό

Με την απόφαση των μελών του συλλόγου, εάν επιλέξουν τη λύση του Βοτανικού, θα πρέπει να διασφαλιστεί η αποτύπωση των Παναθηναϊκών αξιών στην αρχιτεκτονική ταυτότητα του γηπέδου και του περιβάλλοντος χώρου. Το μέγεθος του έργου και η χωρική επιδραστική του σημασία που το καθιστά, σύμφωνα με τον Δήμαρχο Αθηναίων, παρέμβαση αστικού ανασχηματισμού, οφείλει να αντικατοπτρίζει σε μία ολοκληρωμένη στρατηγική τη συμβολική σημασία του χώρου για τη διασφάλιση της μελλοντικής του υπεραξίας.

Η προβλεπόμενες επενδύσεις ύψους 470 εκατομμυρίων ευρώ οφείλουν να αξιοποιηθούν με αποστολή τη δημιουργία ενός μητροπολιτικού πόλου αναψυχής, αθλητισμού και πολιτισμού με αρχιτεκτονικά έργα παγκόσμιας ακτινοβολίας.

Η Παναθηναϊκή Ιδέα έχει μια ένδοξη ιστορία 2.500 ετών και ο Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος είναι η σύγχρονη έκφρασή της. Τη στιγμή που διεκδικούμε από το Βρετανικό Μουσείο τα γλυπτά του Παρθενώνα, μοιάζει αδιανόητη η υποτίμηση της συμβολικής έκφρασης των Παναθηναίων στην πόλη του σήμερα.

Εάν κατασκευαστεί το νέο γήπεδο, η μορφή του δεν μπορεί να είναι μια απρόσωπη φούσκα που θα μπορούσε να υπάρχει σε οποιαδήποτε άλλη πόλη του κόσμου. Η αρχιτεκτονική του πρέπει να βρίσκεται σε διαλογική σχέση με τον Παρθενώνα, στη ζωφόρο του οποίου αποτυπώνεται η Παναθηναϊκή ιδέα.

Aντίστοιχα, η διαδρομή προς και από το γήπεδο οφείλει να αντανακλά τους συμβολισμούς της Ιεράς Οδού, του αρχαιότερου δρόμου της Ευρώπης.

Ένα Μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτισμικής κληρονομιάς

Πριν από 132 χρόνια, η Γαλλία σηματοδότησε τον εορτασμό των 100 ετών από τη Γαλλική Επανάσταση σχεδιάζοντας τον Πύργο του Άιφελ. Το ψηλότερο κτίριο, τότε, στον κόσμο κατασκευάσθηκε σε δύο μόλις χρόνια για να συμβολίσει τις απεριόριστες δυνατότητες του ανθρώπου. Ένα μήνυμα με παγκόσμια ακτινοβολία και διαχρονική σημασία. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, η συμβολική του αξία σήμερα ανέρχεται σε 430 δισεκατομμύρια ευρώ. Η οικονομική αποτίμησή του προσμετρά την αναγνωρισιμότητά του ως όνομα και ως σύμβολο, την υλική και άυλη αξία του, τον αριθμό των επισκεπτών, τα έσοδα που αποκομίζει η τοπική οικονομία και το κύρος που προσδίδει η φήμη του.

Το 1989, για να τιμήσουν την επέτειο των 200 ετών από την Επανάστασή τους, οι Γάλλοι εκπόνησαν μια ολοκληρωμένη στρατηγική με οικουμενική εμβέλεια και διαχρονικό αποτύπωμα. Το μήνυμά τους ήταν ξεκάθαρο και αξιοποίησαν πρωτοποριακά αρχιτεκτονικά σχέδια για να το αναδείξουν. Τα έργα που εγκαινίασε πριν από 33 χρόνια ο Φρανσουά Μιτεράν προσέλκυσαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον από την πρώτη στιγμή της παρουσίασης των σχεδίων τους. Όλοι μιλούσαν για τη Γαλλία. Σαν να ήταν και πάλι το Παρίσι το κέντρο του κόσμου, σύμφωνα με την περιγραφή της εφημερίδας New York Times. Το Παρίσι αναδείχτηκε ως μία σύγχρονη οικουμενική μητρόπολη και η κληρονομιά της επετείου συμβάλλει ακόμα και σήμερα στην ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας.

Εάν η πολιτική είναι η διαχείριση των συμβόλων, σύμφωνα με τη διάσημη φράση του προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Φρανσουά Μιτεράν, την οποία διατύπωσε για να νοηματοδοτήσει – σε μια αντίστοιχη ιστορική συγκυρία – τα εμβληματικά αρχιτεκτονικά έργα που συμβόλισαν την επέτειο των 200 ετών από τη Γαλλική Επανάσταση, τότε η οικουμενικότητα, η οικονομική ανταποδοτικότητα και η διαχρονικότητα της κληρονομιάς που άφησαν τα έργα του αποτυπώνουν στην ιστορία το επίπεδο της ηγεσίας του. Τα έργα για τον εορτασμό, τόσο των 100 όσο και των 200 ετών από τη Γαλλική Επανάσταση, αποτελούν τοπόσημα παγκόσμιου βεληνεκούς και διαχρονικής αξίας. Με αυτόν τον αδιαμφισβήτητο συμβολισμό τίμησαν οι Γάλλοι τους προγόνους τους και κατέδειξαν σε όλο τον κόσμο τη σημασία της επανάστασής τους. Γράφοντας ιστορία, αντίστοιχη με τη σπουδαιότητα του γεγονότος που θέλησαν να τιμήσουν.

Δυστυχώς, ο εορτασμός των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση δεν άφησε αντίστοιχη κληρονομιά. Τα σχέδια για την ανάπλαση της Αθήνας, εάν φιλοδοξούν να αποτελέσουν παρεμβάσεις αστικού ανασχηματισμού οφείλουν να ξεφύγουν από τη νεοελληνική πεπατημένη.

Ακόμα και σήμερα, η Ελλάδα δεν μπορεί να διαχειριστεί τον άϋλο πλούτο των αξιών του πολιτισμού της. Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής προασπίζονται παγκοσμίως τις αρχές της Δημοκρατίας, τα Γλυπτά του Παρθενώνα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, η Νίκη της Σαμοθράκης και η Αφροδίτη της Μήλου αποτελούν τα δύο από τα τρία εκθέματα με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στο Λούβρο, η έδρα της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής βρίσκεται στη Λωζάννη, ενώ ακόμα και η Αγιά Σοφιά πρόσφατα μετατράπηκε πάλι σε μουσουλμανικό τέμενος.

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Καποδίστρια, η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι ένα Κράτος Ιερόν. Μία χώρα αφιερωμένη αποκλειστικώς και μόνον εις τας Επιστήμας και την διαφώτισιν του ανθρώπινου γένους.

Η ανάδειξη του Παναθηναϊκού Σταδίου και του περιβάλλοντος πρώτου Ολυμπιακού Πάρκου της σύγχρονης εποχής στο κέντρο της Αθήνας ως Μνημείου Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς της UNESCO αποκαθιστά τον ιστορικό ρόλο της Ελλάδας ως Μητρόπολη των αξιών του Ολυμπισμού. Είναι ένα έργο - σύμβολο με οικουμενική ακτινοβολία. Εκτείνεται από το Ναό του Ολυμπίου Διός -προς τιμήν του οποίου διεξάγονταν οι Αγώνες – μέσω του Μεγάρου των Ολυμπίων, έως και το Παναθηναϊκό Στάδιο - το αρχαιότερο εν λειτουργία στάδιο σε όλο τον κόσμο. Στο κέντρο της πόλης, μέρος της καθημερινής ζωής των πολιτών, διαμορφώνοντας έναν ζωντανό χώρο άθλησης, διαχρονικό πόλο προσέλκυσης επισκεπτών - το Central Park της Αθήνας.

Σε μία έκταση που ανήκει στην Επιτροπή Ολυμπίων Κληροδοτημάτων, το ίδρυμα που διαχειρίζεται την αμύθητη περιουσία που άφησε ο Εθνικός Ευεργέτης Ευαγγέλης Ζάππας, με σκοπό την αναβίωση και τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα, ακολουθώντας τις προσταγές που δίνονταν στο ιδεολογικό μανιφέστο της Ελληνικής Επανάστασης, την «Ελληνική Νομαρχία του Ανωνύμου Έλληνος». Μια δωρεά, χάρις στην οποία, η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών προσέδωσε από το 1858 στους γυμνικούς αγώνες της αρχαιότητας τη μορφή με την οποία αντιλαμβάνεται η ανθρωπότητα σήμερα τον αθλητισμό.

Υλοποιώντας το σχέδιο νόμου «Περί της καθιερώσεως Εθνικών Εορτών και Δημοσίων Αγώνων κατά το πρότυπο της αρχαιότητας» που συνέταξε το 1834 ο Παναγιώτης Σούτσος, μαθητής του διαφωτιστή Αδαμάντιου Κοραή, με την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του Ελληνικού κράτους, για την αναβίωση των Αγώνων της αρχαιότητας και την καθιέρωση της 25^ης Μαρτίου ως Εθνικής Εορτής. Μετουσιώνοντας το όραμα του Ρήγα Βελεστινλή, ο οποίος ανέδειξε στο εκδοτικό του έργο από το έτος 1797 την ιστορία και τα σύμβολα του Ολυμπισμού για να προβάλλει τη συνέχεια της ιστορικής ταυτότητας των Ελλήνων στο πέρασμα των αιώνων: «Τουτέστιν Έλληνες είστε απόγονοι εκείνων που ίδρυσαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες». Τονίζοντας ότι, μετά την Επανάσταση, οι Έλληνες οφείλουν να τους προσδώσουν την αίγλη που είχαν στο παρελθόν, ώστε να «πανηγυρίζονται» από τους απογόνους των «προπατόρων» τους. «Συμπλήρωμα του εθνικού προγράμματος του αθανάτου Ρήγα του Φεραίου... Αϊδιον όντως το κλέος του ανδρός όστις ηθέλησεν ίνα οι νέοι αγώνες, αντικαταστήσαντες τους παλαιούς, γείνωσιν αφορμή, ως το πάλαι... του πολλώ τούτων υψηλοτέρου σκοπού... ως το πάλαι υπήρχεν η εκεχειρία, ήτοι η κατάπαυσις των εχθροπραξιών μεταξύ των προσερχομένων, θεσπισθείσα υπό του μεγαλοφυούς Ιφίτου, του κανονίσαντος τους Ολυμπιακούς Αγώνας.... Αλλ’ η μεγαλουργός αυτή ιδέα της αναβιώσεως των Ολυμπιακών Αγώνων, αποκύημα της μεγάλης των ανδρών του 1821 γενεάς...», συνόψιζε ο κορυφαίος αρχιτέκτονας, Ακαδημαϊκός και πρώτος Διευθυντής του Πολυτεχνείου Αθηνών, Λύσανδρος Καυτανζόγλου, το όραμά του για το σχέδιο της πόλης.

Σε αυτόν τον ιερό τόπο αναγεννήθηκε η Παναθηναϊκή Ιδέα. Στο σημείο που τερματίζει ο νικητής του Μαραθωνίου δρόμου, υπενθυμίζοντας την ιστορική διαδρομή του Φειδιππίδη, του ταχύτερου ημεροδρόμου του αθηναϊκού στρατού, κατ΄εντολή του Μιλτιάδη, για να αναγγείλει τη νίκη κατά των Περσών: «Νενικήκαμεν!». Στη Μάχη από την οποία προσδιορίστηκε η σύγκρουση των δύο κόσμων, ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Για την υπεράσπιση των αρχών της ελευθερίας απέναντι στις επεκτατικές βλέψεις μιας απολυταρχικής αυτοκρατορίας. Επιβεβαιώνοντας τα ιδανικά του Ισοκράτη για όλα όσα εκπροσωπεί ο Παναθηναϊκός, προς όφελος όλων των Ελλήνων.

Αυτά τα δεδομένα συγκροτούν τις αρχές μιας ολοκληρωμένης Στρατηγικής με σκοπό η Ανάπλαση να καταστεί Παναθηναϊκή, ώστε η επιδραστική της σημασία να αποτελέσει αληθινά μία χωρική παρέμβαση αστικού ανασχηματισμού. Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις

του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην ομιλία του κατά την θεμελίωση του Ολυμπιακού Αθλητικού Κέντρου Αθηνών, της Παναθηναϊκής μας Πολιτείας: «Κανένας ποτέ λαός δεν επιβλήθηκε στην παγκόσμια συνείδηση με επιτεύγματα υλικά. Επιβλήθηκαν οι λαοί εκείνοι, όπως ο δικός μας, που εδημιούργησαν πολιτισμό και με τον πολιτισμόν τους έγραψαν ιστορία. Μπορούμε κι εμείς σήμερα, με τις πολιτιστικές μας επιδόσεις και μόνον με αυτές, να διεκδικήσουμε θέση τιμητική μεταξύ των προηγμένων λαών του κόσμου. Μέσα στον στρόβιλο των γεγονότων που ταλαιπωρούν σήμερα τον κόσμο, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, αποτελούν φωτεινό σύμβολο ειρηνικού συναγωνισμού και συνυπάρξεως. Και εμείς οι Έλληνες έχουμε εθνικό, αλλά και ανθρώπινο, χρέος να αγωνισθούμε για την επιβίωσή τους.

Θα πρέπει να ετοιμαζόμαστε με όσα μέσα διαθέτουμε και με τον ταχύτερο δυνατό ρυθμό, για να είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε σε μια τέτοια εντολή, που πιστεύω ότι κάποτε θα μας ανατεθεί».

Σε μια εποχή που κάθε μέρα ο κόσμος αλλάζει, μοιάζουν πιο επίκαιρες από ποτέ οι σκέψεις του Μίκη Θεοδωράκη. «Ως κληρονόμοι ενός μοναδικού Πολιτισμού, δεν μπορούμε να μοιρολογούμε διαπιστώνοντας την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι πάντα να αναζητούμε την προοπτική, το Όραμα. Θέτω ως ιδανικό στόχο να γίνει κάποτε η χώρα μας η Ελβετία της Ειρήνης και του Πολιτισμού. Με σύμβολα την Ακρόπολη των Αθηνών, παγκόσμιο σύμβολο Πολιτισμού, την Ολυμπία και τους Δελφούς».

Μία ιστορική απόφαση

Η απόφαση που καλούνται να λάβουν τα μέλη του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου δεν είναι διαχειριστική. Είναι πρωτίστως αξιακή, στρατηγική και αληθινά ιστορική. Θέτει τα πρότυπα για το ρόλο του αθλητισμού στην Ελλάδα του 21^ου αιώνα.

Ο Δημήτρης Τζιώτης www.dimitristziotis.org είναι Σύμβουλος Στρατηγικής και συγγραφέας . Στον τομέα του αθλητισμού έχει σχεδιάσει τη στρατηγική για τη διεκδίκηση των Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004, την Πολιτιστική Ολυμπιάδα, την Ολυμπιακή Εκεχειρία, τη Super League και τη Διεθνή Ολυμπιακή Ακαδημία. Το βιβλίο του με τίτλο "H ιδέα του Φωτός" αναδεικνύει την αληθινή ιστορία της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στη σύγχρονη εποχή.