Γιατί οι Αμερικανοί πάχυναν ξαφνικά τη δεκαετία του 1980;
- Ένα απότομο σημείο καμπής
- Οι διατροφικές οδηγίες που γύρισαν μπούμερανγκ
- Η επέλαση του HFCS
- Μερίδες που μεγάλωναν χρόνο με τον χρόνο
- Η μεγάλη σιωπηλή αλλαγή: η καθιστική ζωή
- Η μείωση του καπνίσματος και οι «παράπλευρες» συνέπειες
- Γιατί μας αφορά σήμερα
Για χρόνια η δημόσια συζήτηση αναζητά ενόχους: τα σπορέλαια, τη ζάχαρη, το fast food, τις κυβερνητικές οδηγίες, ακόμη και τις φαρμακευτικές εταιρείες. Η πραγματικότητα, όμως, είναι πολύ πιο σύνθετη. Κανένας μεμονωμένος παράγοντας δεν εξηγεί την απότομη αύξηση της παχυσαρκίας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό που συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ήταν μια σπάνια σύμπτωση εξελίξεων που άλλαξαν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο ζούσαν και έτρωγαν οι Αμερικανοί.
Ένα απότομο σημείο καμπής
Τα δεδομένα του NHANES δείχνουν κάτι που δύσκολα μπορεί να αγνοηθεί: για δεκαετίες τα ποσοστά παχυσαρκίας παρέμεναν περίπου σταθερά. Στη συνέχεια, μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, σημειώθηκε θεαματική άνοδος. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως τις αρχές του 1980, η παχυσαρκία εκτοξεύθηκε από περίπου 15% σε πάνω από 30% στα επόμενα 20 χρόνια. Δεν άλλαξαν οι γενετικοί παράγοντες - δεν αλλάζουν τόσο γρήγορα. Άλλαξε το περιβάλλον.
Οι διατροφικές οδηγίες που γύρισαν μπούμερανγκ
Το 1977, η περίφημη Επιτροπή ΜακΓκόβερν κάλεσε τους Αμερικανούς να μειώσουν τα λιπαρά και να αυξήσουν τους υδατάνθρακες. Οι πρώτες Διατροφικές Οδηγίες του 1980 έκαναν αυτή την προσέγγιση επίσημη πολιτική.
Η βιομηχανία τροφίμων αντέδρασε άμεσα. Το “χαμηλά σε λιπαρά” έγινε το νέο μάρκετινγκ. Μόνο που για να παραμείνουν νόστιμα τα προϊόντα, οι εταιρείες αντικατέστησαν το λίπος με ζάχαρη και εξαιρετικά επεξεργασμένα άμυλα. Έτσι, τα ράφια γέμισαν με τεχνητά «υγιεινά» τρόφιμα, τα οποία όμως επηρέασαν αρνητικά τον μεταβολισμό.
Η επέλαση του HFCS
Την ίδια περίοδο, μια νέα πρώτη ύλη έκανε θραύση: το σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης. Η χρήση του αυξήθηκε κατά 1.000% σε δύο δεκαετίες. Ήταν φθηνό, σταθερό και απίστευτα γλυκό. Σύντομα βρέθηκε σε σχεδόν κάθε επεξεργασμένο τρόφιμο: αναψυκτικά, σάλτσες, ψωμί, μπάρες δημητριακών, ακόμη και σε προϊόντα που δεν θα φανταζόταν κανείς ότι περιέχουν γλυκαντικά. Η συνολική κατανάλωση προστιθέμενης ζάχαρης έφτασε σε ιστορικά υψηλά.
Μερίδες που μεγάλωναν χρόνο με τον χρόνο
Παράλληλα, οι θερμίδες που κατανάλωνε ο μέσος Αμερικανός αυξήθηκαν σημαντικά. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 έως τις αρχές του 2000, η ημερήσια πρόσληψη αυξήθηκε κατά 200-300 θερμίδες. Αυτό οφειλόταν κυρίως σε τρεις κατηγορίες: αναψυκτικά, γρήγορο φαγητό και επιδόρπια με βάση τα δημητριακά.
Το φαινόμενο του «Super Size» μπορεί να έγινε εμβληματικό τη δεκαετία του 1990, αλλά οι μεγαλύτερες μερίδες είχαν ήδη καθιερωθεί από τα χρόνια του Ρέιγκαν.
Η μεγάλη σιωπηλή αλλαγή: η καθιστική ζωή
Την ίδια στιγμή, ο τρόπος ζωής άλλαζε δραστικά. Η εργασία μετατοπιζόταν από χειρωνακτική σε καθιστική, η καθημερινή μετακίνηση γινόταν σχεδόν αποκλειστικά με αυτοκίνητο και ο ελεύθερος χρόνος περνούσε πλέον μπροστά σε τηλεοράσεις, κονσόλες και, αργότερα, στους πρώτους οικιακούς υπολογιστές.
Για τα παιδιά, η σωματική δραστηριότητα μειώθηκε ακόμη πιο απότομα. Το διάλειμμα μικρύνθηκε, τα σχολικά προγράμματα φυσικής αγωγής περικόπηκαν και ο χρόνος οθόνης αυξήθηκε κατακόρυφα.
Η μείωση του καπνίσματος και οι «παράπλευρες» συνέπειες
Η μείωση του καπνίσματος είναι μια από τις μεγαλύτερες δημόσιες επιτυχίες. Όμως, η διακοπή του συχνά συνοδεύεται από μικρή αύξηση βάρους. Σε επίπεδο πληθυσμού, αυτό προσέθεσε 1-2 ποσοστιαίες μονάδες στα ποσοστά παχυσαρκίας - όχι καταλυτικός παράγοντας, αλλά μέρος της συνολικής εικόνας.
Μελέτες αποδίδουν το 50-70% της αύξησης βάρους στην αυξημένη πρόσληψη επεξεργασμένων δημητριακών, ζάχαρης και πρόσθετων λιπαρών. Το υπόλοιπο σχετίζεται με μείωση της σωματικής δραστηριότητας.
Η δεκαετία του ’80 δημιούργησε μια «τέλεια καταιγίδα»: αλλαγές πολιτικής, φθηνά και υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα, μεγαλύτερες μερίδες και μια κοινωνία που κινείτο ολοένα και λιγότερο.
Γιατί μας αφορά σήμερα
Η αναζήτηση ενός και μοναδικού ενόχου -τα σπορέλαια, η ζάχαρη, οι υδατάνθρακες- δεν βοηθά. Η κρίση προέκυψε επειδή άλλαξε ολόκληρο το οικοσύστημα διατροφής και τρόπου ζωής: από τον αστικό σχεδιασμό έως την εκπαίδευση και τη διατροφική πολιτική. Η κατανόηση των πραγματικών αιτιών είναι το μόνο βήμα που μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστικές λύσεις.
