Αυτό είμαστε, «Δυο φορές Έλληνας»
Όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα τα ίδια μένουν, στίχοι από τραγούδι του αείμνηστου Νίκου Παπάζογλου. Και το υγρό του χρόνου γεμίζει τον χώρο και τους κόσμους του ανθρώπου. Το στιχουργικό-μουσικό σήμα έρχεται από το παρελθόν, από έναν αιώνα που «έφυγε», και βρίσκει το λογοτεχνικό αντίστοιχο. Τα χρόνια περνούν, οι δεκαετίες αποχωρούν και όλα όσα συμβαίνουν είναι ένα παιχνίδι που δεν σταματά και δεν αλλάζει ποτέ. Ναι, εκεί που κάποτε έπεφταν σφαίρες, τώρα ανταλλάσσονται χειραψίες που ενώνουν και πληγώνουν. Εκεί που υπήρχαν τόποι εξορίας, ξερονήσια, για αναμόρφωση ηθική, πολιτική, κοινωνική, τώρα υπάρχουν οθόνες υψηλής ευκρίνειας, ρομπότ που έχουν όλες τις απαντήσεις και σχέδια νόμου που φτιάχνονται για το καλό σου και για την ακούσια απομόνωσή σου. Εκεί που υπήρχαν σχέσεις αληθινές και δήθεν ευτυχισμένοι γάμοι, τώρα υπάρχει ένα κουμπί ή ένα άγγιγμα του δαχτύλου που όλα τα σαρώνει και όλα τα βάζει στη λειτουργία του αθόρυβου. Εκεί που κάποτε χτίζονταν πολυκατοικίες και καταναλώναμε εφήμερες λάμψεις, τώρα το χτίσιμο δεν έχει όριο και η κατανάλωση αφορά το «τίποτα». Κάποτε θέλαμε να πεθάνουμε για να ζήσουν οι άλλοι και τώρα ψάχνουμε το γαμώτο που δεν ζήσαμε. Όλα, λοιπόν, ίδια, με τις ραφές κάπως αλλαγμένες και το χθες να θυμίζει ένα επαναλαμβανόμενο αύριο. Και εμείς να κουβαλάμε αυτόν, εμάς, που έγινε «Δυο φορές Έλληνας» (Εκδόσεις Πατάκη).
Ατόφια αλήθεια
Το «Δυο φορές Έλληνας» (σ.σ επανέκδοση από τις εκδόσεις Πατάκη. Πρώτα βγήκε από τις εκδόσεις Κέδρος) δίνει απάντηση σε όλα τα ερωτήματα που έθεσε η Ελλάδα στον εαυτό της από το τέλος του Εμφυλίου και μετά. Ο Μένης Κουμανταρέας αποφάσισε να αναμετρηθεί με τα μεγάλα «γιατί» αυτού του τόπου και των ανθρώπων του και μας έδωσε ένα βιβλιο-σταθμό στη νεοελληνική πεζογραφία.
Σε αυτό το έργο ενώνεται άμεσα, με όλο το συναίσθημα του κόσμου, το ατομικό με το συλλογικό. Η αγωνία της συνέχειας της ύπαρξης και της πορείας της χώρας γίνονται ένα χωρίς εκβιαστικά τεχνάσματα. Ο Κουμανταρέας «σκάβει» βαθιά μέσα του και στο «σώμα» της ιστορίας της πατρίδας του και μας προσφέρει την αλήθεια ατόφια.
Η γραφή του βλέπει τον άνθρωπο των δεκαετιών να προχωρά, να προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στις σχέσεις του, στην κοινωνία, στον στρατό, στις πολιτικές, κοινωνικές, τεχνολογικές, εξελίξεις που όλα τα σαρώνουν. Αυτά που βλέπει, όπως είναι, αυτά και γράφει και γι’ αυτό δεν παραμερίζει το συναίσθημα. Όπως τα νιώθει, όπως τα θυμάται, όπως τα ανακάλυψε, έτσι και τα μεταφέρει. Το αποτέλεσμα είναι κάτι που μας αφορά βαθιά και ουσιαστικά. Ο Έλληνας πάντα θα ψάχνει τον εαυτό του, τη θέση του μέσα στα πράγματα, την πατριωτική, ταξική του συνείδηση και πάντα θα διχάζεται, θα είναι δύο, δυο φορές Έλληνας.
Η καθοριστική ρήξη την κατάλληλη στιγμή
Ο Μένης Κουμανταρέας δεν βλέπει μόνο τη γραμμική συνέχεια του χρόνου, αλλά και την παιχνιδιάρικη, ανατρεπτική, ταραχώδη πορεία του. Ο διορθωτής Ευγένιος Ζαφειρίδης σαν άλλος Οδυσσέας ταξιδεύει με το βλέμμα, την ανάμνηση και τον στοχασμό. Με αυτά τα μέσα αποκαλύπτει την κρυμμένη ουσία του γάμου του, της δουλειάς του, των κοινωνικών, πολιτικών αλλαγών. Το ζωτικό ψεύδος οδηγεί την ελληνική μετεμφυλιακή κοινωνία και όλα χάνονται και περιμένουν να σωθούν απ’ αυτό. Μάταια. Απαιτείται οριστική διάρρηξη με το φαίνεσθαι για να ελευθερωθεί το κοινωνικό, προσωπικό, πολιτικό, επαγγελματικό είναι. Ο Κουμανταρέας επιλέγει την καθοριστική ρήξη την κατάλληλη στιγμή, με τη σωστή χρονική απόσταση και όλα όσα βλέπει καλύπτουν το προσκήνιο και το παρασκήνιο της ζωής και των ζωών των ηρώων του. Η δράση των φανταστικών προσώπων καλύπτει την περίοδο 1949-1990 και όλοι τους είναι κομμάτια τους εαυτού μας. Κέντρο αυτού του κόσμου το κέντρο της Αθήνας, η πλατεία Βικτωρίας, ο Άγιος Παντελεήμονας, η Ομόνοια, και το νησί της εξορίας, η Μακρόνησος.
Διαβάζοντας το βιβλίο θέλεις να τσακίσεις όλες τις σελίδες του και να σημειώσεις τα πάντα, να γράψεις κάπου ότι εδώ είναι η ζωή μου, η σχέση μου, ο γάμος μου, οι επιλογές μου, οι επιβεβαιώσεις και οι διαψεύσεις μου. Ο Κουμανταρέας έχει παιδευτεί έντονα με κάθε υπαρξιακό «γιατί» και το αποτέλεσμα της δοκιμασίας το παρέχει αφειδώλευτα στον αναγνώστη. Σε κάθε κεφάλαιο υπάρχουν στιγμές που σε αγγίζουν βαθιά και σου θυμίζουν γιατί είναι δύσκολο να ζήσεις μια φορά και γιατί δεν μπορείς να αποφύγεις το «Δυο φορές Έλληνας». Εξαιρετική πρόζα, σαρκωμένοι και γεμάτη ψυχή χαρακτήρες, αφήγηση που δεν φθίνει και πλοκή γεμάτη αγωνία και ένταση. Το «Δυο φορές Έλληνας» ανήκει στα βιβλία που θα καθορίσουν τη ζωή σας.
