Απέναντι στην εξάπλωση της χυδαιότητας
Οι προτομές είναι σήμερα περιττές. Τα πορτρέτα αχρείαστα. Οι γραμμένες διαταγές προκαλούν ευχάριστα τη ματαιοδοξία, αλλά μπροστά στο αυτονόητο χάνουν την δύναμή τους. Σήμερα δεν θα πει κανείς «ήρθα, είδα, κατέκτησα». Σήμερα δεν θα ακούσουμε «το κράτος είμαι εγώ!». Σήμερα δεν θα συναντήσουν καν τη μαφιόζικη έκφραση που λέει «κοίτα, αυτός που σκοτώνει είμαι εγώ, είμαι ο…». Έχουν εξαφανιστεί όλα αυτά; Όχι. Απλώς έχουν μετασχηματιστεί. Η εξουσία -και η άσκησή της, η διάχυσή της και η επιρροή της- έχει βρει, δημιουργήσει, νέο πεδίο εφαρμογής και νέο κοινό στο οποίο απευθύνεται. Δύο προτάγματα κυριαρχούν σήμερα στον πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό χώρο. Το ένα αφορά στην επιθετική κατάκτηση της ψευδομεγαλοσύνης. Οι κυβερνώντες των ισχυρών χωρών, οικονομιών, δεν μπορούν να περιμένουν, δεν μπορούν να σταθούν υπομονετικά απέναντι στη διαδικασία της μόρφωσης, επιμόρφωσης, της παιδείας. Με τα χρήματα, τα όπλα και τις… εφαρμογές τους αγοράζουν, επιβάλλουν, το «μεγαλείο» τους. Το δεύτερο πρόταγμα απορρέει από το πρώτο και έχει να κάνει με το σώμα της κοινωνίας. Η αντανάκλαση της αλαζονικής, άγριας, επιθετικής, συμπεριφοράς γίνεται δεκτή με φανατισμό, εθνικισμό, φασισμό, υποταγή, παραίτηση. Τα συνθήματα που «δαγκώνουν» το πίσω μέρος του μυαλού γίνεται η βιτρίνα αυτού που υπάρχει, υπήρχε, και μπορούμε να το πούμε, να το διαβάσουμε, «Νεωτερικότητα και χυδαιότητα» (Εκδόσεις Ποταμός).
Το «M.A.G.A» του Τραμπ και το δικό μας «ξέρεις ποιος είμαι εγώ, ρε!»
Ο Μπερτράν Μπυφόν παρατηρεί, βιώνει όπως όλοι μας, τη σημερινή, νοσηρή, πραγματικότητα και προσπαθεί να την ερμηνεύσει. Η χυδαιότητα γεμίζει κάθε χώρο και χρόνο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Βρίσκεται παντού και ανυψώνεται ως μαύρο άστρο που φτιάχνουν, επιβάλλουν, άνθρωποι σαν τον Ντόναλντ Τραμπ. Το «Make America Great Again», αντιστοιχεί στο ελιτίστικο ύφος, πρακτική, του Εμανουέλ Μακρόν, στην απόμακρη, επεκτατική φύση της Ε.Ε και στην αυταρχικότητα ανθρώπων όπως ο Πούτιν, ο Ερντογάν, ο Όρμπαν, κ.α. Στη δική μας περίπτωση είναι το λαϊκίστικο «ξέρεις ποιος είμαι εγώ, ρε!». Η σχηματική απεικόνιση του πλαισίου «Νεωτερικότητα και χυδαιότητα» αρκεί για να καταλάβετε τι συμβαίνει ενδιάμεσα. Η αρχομανία, η εξουσιομανία, ο εκφασισμός που αλλάζει το από κάτω πεδίο και επιστρέφει, αυτός ο αέναος κύκλος έχει την εξήγησή του. Διαβάζουμε στην εισαγωγή του βιβλίου: «Συνεπώς το νέο πολιτικό καθεστώς μάς διαφωτίζει ως προς τη φύση του φαινομένου. […] Οι πολέμιοι της χυδαιότητας δεν αρκούνταν στο να την καταγγείλουν από τα πρώτα της βήματα. Την αντιμάχονταν και προσπαθούσαν να λάβουν προληπτικά μέτρα εναντίον της, αντιτάσσοντας ένα ηθικό ιδεώδες και αναπτύσσοντας μια εξελιγμένη αισθητική διαπαιδαγώγηση. Δυστυχώς τα αποτελέσματα δεν στάθηκαν στο ύψος των προσδοκιών με τις όποιες είχαν επενδυθεί. Ακόμα χειρότερα, προκάλεσαν ακριβώς αυτό το οποίο ήθελαν να αποτρέψουν. […] Αυτό το ελάττωμα γεννιέται από την εφαρμογή στην πράξη του συνόλου των νεωτερικών ιδεών, των οποίων η Επανάσταση πυροδοτεί τη διάδοση στην Ευρώπη».
Στέκεσαι σε πολλά σημεία
Ο Μπυφόν φτάνει ως τις φιλοσοφικές και πολιτικές αρχές που αποτελούν τα θεμέλια της νεωτερικότητας. Για να το κάνει χρησιμοποιεί, αξιοποιεί, βιβλιογραφία που καλύπτει την περίοδο πριν το 1800, το διάστημα 1800-1945 και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εξαντλητικές και καλά επιλεγμένες σημειώσεις φωτίζουν τη νεωτερική πορεία και το πώς αυτή «δέχτηκε» την εξάπλωση της χυδαιότητας. Το βιβλίο σε «αναγκάζει» να σταθείς σε πολλά σημεία του. Παράδειγμα. Στη σελίδα 51 διαβάζουμε (σ.σ οι εμφάσεις δικές μας): «Ο χαρακτήρας του απόλυτα χυδαίου ατόμου φαίνεται ακέραιος, αδιαίρετος και κλειστός. Είναι σίγουρος γι’ αυτόν, απόλυτος κυρίαρχος του εαυτού του, αγνοεί κάθε όριο που θα τον σχετικοποιούσε, κάθε καθήκον που θα του επέβαλλε εξαναγκασμούς. Ο κόσμος συρρικνώνεται σε αυτόν, οι άλλοι χρησιμεύουν μόνο για να τον αναδείξουν. Αυτή η απορρόφηση στον εαυτό μπορεί να πάρει τη μορφή τόσο μιας ατημέλειας, μιας τυφλής υπακοής στις παρορμήσεις, όσο κι ενός ελέγχου του εαυτού, αλλά προσανατολισμένου πλήρως στην αυταρέσκεια».
Ο Μπυφόν θεωρεί ότι το αντίδοτο απέναντι στη χυδαιότητα είναι η ταπεινότητα. Η ουσιαστική σύνδεση με φύση και τη φύση του εαυτού μας, με την υπέρβαση της υποκειμενικότητάς. Αυτοί είναι οι αντίθετοι δρόμοι, διέξοδοι, που μπορούν να μας ενισχύσουν για να αναμετρηθούμε με την επικρατούσα χυδαιότητα. Η μετάφραση του Ορέστη Χρυσικόπουλου είναι ουσιαστική. Αναδεικνύει το ύφος και την ορμή του λόγου του Μπυφόν.
