Η φωνή του τραύματος!
Αν δεν δεις το τέρας πώς να πιστέψεις ότι υπάρχει; Και όμως εκεί είναι, εκεί ήταν πάντα. Μαζί και τα τραύματα που προκάλεσε. Φανερά, φοβερά, οριστικά. Τα ατομικά, γιατί το συλλογικό ποτέ δεν γράφει στο δέρμα, ποτέ δεν ματώνει το κορμί και ποτέ δεν «φωνάζει». Αθόρυβα δουλεύει και υποτάσσει μνήμες, συμπεριφορές, κοινωνίες, χρόνους και χώρους. Το συλλογικό τραύμα των Γερμανών είναι η άνοδος των Ναζί στην εξουσία, είναι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, είναι το Ολοκαύτωμα, είναι η ενοχή που δεν κλείνεται σε τέσσερις τοίχους και δεν περιορίζεται σε μια δικαστική απόφαση. Ένοχοι, λοιπόν, οι Γερμανοί για τον Χίτλερ, το Άουσβιτς, το Μαουτχάουζεν… Και όμως υπάρχει ένσταση και όμως ο χρόνος μπορεί να καμφθεί και τα γεγονότα να «λυγίσουν» (για λίγο). Ο λόγος στους ανθρώπους που ήταν εκεί, στην καρδιά του σκότους και δεν είδαν την πορεία προς το έρεβος και το αίμα. Δεν είχαν ιδέα για το τι γινόταν. Κι ας του προκάλεσαν λέξεις όπως μποϊκοτάζ, εξαφάνιση και φράσεις όπως η νύχτα των κρυστάλλων. Αυτά τα ψυχρά και αποφασιστικά περί Τελικής Λύσης δεν τους συνάντησαν, δεν πήγαν κάτω από τη γλώσσα τους. «Άρα δεν μπορείτε να με κάνετε να νιώθω ένοχη» δηλώνει «Μια Γερμανίδα γραμματέας», δηλώνει η Ρένη Πιττακή στο θέατρο «Ιλίσια Βολανάκης». [Photo credits: Μιχάλης Κλουκίνας]
Το σημείο ισορροπίας
Ο μονόλογος του Κρίστοφερ Χάμπτον προσεγγίζει το τόσο λεπτό και ευαίσθητο θέμα για τους Γερμανούς με την ισορροπία ακροβάτη. Στη μία μεριά η αθώα άγνοια και στην άλλη ένοχη αδιαφορία. Ανάμεσα τους η γερμανίδα γραμματέας, καθισμένη σε μια πολυθρόνα, με το φόρεμα της, κρατώντας το τσάι της, ηλικιωμένη πια, την ασημένια ταμπακέρα της… Ναι, αυτή η γυναίκα είναι το σημείο ισορροπίας, αυτό τουλάχιστον επιδιώκει ο συγγραφέας του θεατρικού έργου. Η Μπρουνχίλντε Πόμσελ προσπαθεί να εξηγήσει την ενοχή και την αθωότητα του γερμανικού λαού. Το αν τα καταφέρνει αυτό αφήνεται στην κρίση του κοινού. Σκοπός της πάντως δεν είναι να καθοδηγήσει, να επιβάλλει, να αποφασίσει σαν άλλος δικαστής. Όχι. Μόνο να εξηγήσει, να υπερασπιστεί και γιατί όχι να δεχτεί το συλλογικό τραύμα του λαού της. Να το δεχτεί χωρίς την ιστορική ανάγκη και καταπίεση. Πώς βλέπει τον εαυτό της χρόνια μετά τη λήξη του Πολέμου και την καταμέτρηση των θυμάτων; Σημαντικό ερώτημα, κομβικό, σαν άθραυστος, επίμονος καθρέφτης που αντανακλά προθέσεις, συναισθήματα, αφέλειες, παραδοχές, υπεκφυγές. Η Μπρουνχίλντε Πόμσελ -η γερμανίδα γραμματέας- προσπαθεί να περπατήσει σε τεντωμένο σχοινί και να φτάσει στη μεγάλη έξοδο. Μεγάλο το ρίσκο, μεγάλη η διαδρομή και η ήρεμη δύναμη της παράστασης σε υποτάσσει χωρίς να το καταλάβεις.
Η «αθόρυβη» συνομιλία
Ο Γιάννης Μόσχος, ο σκηνοθέτης της παράστασης, άφησε τη γυναίκα να αφηγηθεί τα νεανικά της χρόνια στη Ναζιστική Γερμανία, από την άνοδο του Ναζισμού στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέχρι την ήττα και την κατάρρευση της Γερμανίας. Και τι έκανε ο Μόσχος; Έβαλε στο κέντρο της σκηνής την πολυθρόνα, χαμήλωσε τα φώτα, πίσω της μια κουρτίνα-τοίχος προβολής του παρελθόντος και δίπλα από τη Γερμανίδα το είδωλο της σε μια οθόνη. Ο άλλος εαυτός, αλλά και η ίδια με την απόσταση του χρόνου, το βιντεοσκοπημένο πρόσωπο να συμπληρώνει το πραγματικό, αυτό που κάθεται στην πολυθρόνα και θυμάται, εξομολογείται. Εδώ, έρχεται η αξιέπαινη Ρένη Πιττακή. Πότε δεν είναι εύκολος ένας μονόλογος, ποτέ. Και δεν έχει να κάνει μόνο με τη μοναξιά πάνω στη σκηνή. Η δυσκολία έγκειται στη μεταφορά του συλλογικού μέσα από το ατομικό. Στο πώς ο ηθοποιός θα δώσει στο κοινό… τα πάντα μόνος του. Η εικόνα της κοινωνίας, των ανθρώπων, οι ψυχικές μεταπτώσεις, τα σωματικά τραύματα… Εδώ, η Πιττακή έπρεπε να φτιάξει έναν χαρακτήρα βασισμένο σε αληθινό πρόσωπο. Και η Μπρουνχίλντε Πόμσελ ήταν μια συνηθισμένη γυναίκα, μια Γερμανίδα που είχε απλές φιλοδοξίες, ταπεινά όνειρα και ένιωθε τη βουή του κόσμου. Η αμφισημία της είναι που κυριαρχεί, η διακριτικότητα, η συστολή, ο συντηρητισμός της και οι συγκυρίες που την έφεραν δίπλα στον Γκέμπελς, γραμματέα του. Στα 85 λεπτά της παράστασης η Πιττακή πατά σε όλες τις περιοχές της ηρωίδας και χωρίς ίχνος υπερβολής μεταφέρει τα λόγια και τη σκέψη της Πόμσελ. Το 2016 η Πόμσελ -σε προχωρημένη ηλικία- δέχτηκε να μιλήσει για πρώτη φορά δημόσια για την περίοδο που δούλευε για τους Ναζί. Ε, αυτή τη συνομιλία, την «αθόρυβη», ταπεινή, μας την έδωσε άψογα η Πιττακή. Πρέπει να γίνει μνεία στο video design, τους φωτισμούς και τις φωτογραφίες του Μιχάλη Κλουκίνα, όπως και στο φιλικό σκηνικό και τα κοστούμια της Τίνας Τζόκα. «Η Γερμανίδα γραμματέας» σίγουρα θα ζεστάνει την ψυχή και θα κινητοποιήσει τη σκέψη σας.
Ταυτότητα παράστασης
«Μια Γερμανίδα γραμματέας», του Κρίστοφερ Χάμπτον
Μετάφραση-σκηνοθεσία: Γιάννης Μόσχος
Σκηνικά-κοστούμια: Τίνα Τζόκα
Video design-φωτισμοί-φωτογραφίες: Μιχάλης Κλουκίνας
Μουσική-Ηχητικό περιβάλλον: Θοδωρής Οικονόμου
Βοηθός σκηνοθέτη-εκτέλεση παραγωγής: Θάλεια Γρίβα
Β’ Βοηθός σκηνοθέτη: Ελίνα Ρίζου
Βοηθός σκηνογράφου: Άννα Ζούλια
Ευχαριστούμε τον Χρόνη Τζήμο για το σχεδιασμό της περούκας
της κας Πιττακή.
Παραστάσεις: Παρ., Σάβ. 9 μ.μ., Κυρ. 6 μ.μ., Τετ. 7 μ.μ.
Εισιτήρια: 16, 14 ευρώ
