Διαλύοντας το σκοτάδι
Η μικρή απόσταση από τα γεγονότα αφήνει τη μνήμη μόνη απέναντι στην εικόνα. Και όσο κι αν φαντάζει καθαρή, εντούτοις πάντα υπάρχει κάτι που δεν βλέπουμε, δεν μπορούμε να αποκαλύψουμε, να μάθουμε… Ξαφνικά τον έλεγχο παίρνει η περιέργεια και μαζί με τον χρόνο μεγαλώνουν το κάδρο και φωτίζουν τα σημεία που κρύβονται και στην ουσία αφήνουν το οπτικό στιγμιότυπο ανολοκλήρωτο. Οι περίεργοι ανήκουν, συνήθως, σε δύο κατηγορίες: στους καλλιτέχνες και στους δημοσιογράφους. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με καλλιτέχνη, αλλά με δημοσιογράφο που ήθελε να ξέρει τι συνέβη το διάστημα 1967-74 στην Ελλάδα. Η περίοδος της χούντας των συνταγματαρχών και αυτής του Ιωαννίδη δεν αφορά μόνο τη χώρα μας. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι εμπλέκεται όλος ο ισχυρός κόσμος εκείνης της εποχής: ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Μεγάλη Βρετανία. Η Τουρκία φυσικά και έχει πρωταγωνιστικό ρόλο εκείνα τα χρόνια και είναι συνυπεύθυνη για τις σημερινές ελληνοτουρκικές διαφορές. Ο Αλέξης Παπαχελάς στο βιβλίο του «Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974» (Εκδόσεις Μεταίχμιο) μας βοηθά να δούμε καλύτερα την τελευταία τραγωδία του τόπου μας: Κατάλυση της Δημοκρατίας και διχοτόμηση Κύπρου. Και φυσικά η μόνιμη απειλή ενός γενικευμένου ελληνοτουρκικού πολέμου. Η λογοτεχνική γωνιά του Gazzetta παρουσιάζει ένα βιβλίο που έχει αξία ντοκούμεντου και πρέπει να διαβαστεί από κάθε αναγνώστη.
Τι συνέβη και πώς
Ο υπότιτλος του βιβλίου εμφανίζει το πλαίσιο ανάπτυξης του βιβλίου: «Ο Ιωαννίδης και η παγίδα της Κύπρου. Τα πετρέλαια στο Αιγαίο. Ο ρόλος των Αμερικάνων». Η περίοδος που εξετάζει ο δημοσιογράφος στην ουσία της μας είναι άγνωστη. Γνωρίζουμε το τι συνέβη αλλά για το πώς συνέβη διαθέτουμε στοιχεία που κινούνται μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Κι ενώ δεν μιλάμε για μια μακρινή ιστορική περίοδο, ωστόσο η αμφισημία κυριαρχεί στα «ζωντανά» γεγονότα. Αντιφατικές μαρτυρίες, απόψεις αδύναμα τεκμηριωμένες μα μ’ έναν τρόπο καθιερωμένες και μαζί σ’ αυτά όσα επισήμως αποκρύπτονται. Το ερώτημα γιατί ορισμένα αρχεία μένουν απόρρητα είναι δύσκολο να απαντηθεί. Σίγουρα όμως η ύπαρξη τέτοιων εγγράφων συσκοτίζει μόνο και αποπροσανατολίζει την έρευνα και την ανάγκη για γνώση. Τα όσα «σίγουρα» ξέρουμε εξαντλούνται σε δεδομένα χωρίς σαφή αιτιολόγηση. Ναι, οι Αμερικάνοι… αλλά πώς και γιατί; Ναι η διαφθορά του καθεστώτος αλλά πώς και γιατί; Ναι το πραξικόπημα Ιωαννίδη και η ανατροπή του Μακάριου αλλά πώς και γιατί; Πώς συνέβησαν όλα αυτά, γιατί και τι προκάλεσαν που μέχρι σήμερα μας ταλανίζει; Ο Παπαχελάς μέσα από 25ετη έρευνα δίνει απαντήσεις και είναι δύσκολο να αμφισβητηθούν καθώς στηρίζονται -σε μεγάλο βαθμό- σε πρωτογενείς πηγές: συνεντεύξεις άμεσα εμπλεκομένων, αποχαρακτηρισμένα έγγραφα φτιάχνουν έναν γερό σκελετό και δικαιώνουν την πρόθεση και την προσπάθεια του δημοσιογράφου-ερευνητή.
Ατράνταχτα στοιχεία
Ο Παπαχελάς «αφήνει» τις πηγές, τα γεγονότα και πρόσωπα να τον κατευθύνουν. Αξιοποιώντας την εμπειρία του και τους κανόνες που επιβάλλει ένα βιβλίο έρευνας, επιλέγει εκείνα τα στοιχεία, τα τεκμήρια, που είναι κρυστάλλινα και δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Ο λόγος του γίνεται απόλυτος και αδιαπραγμάτευτος αφού αυτό ορίζουν τα ευρήματα του. Η πρώτη εικόνα που έχουν σχηματίσει τα ίδια τα γεγονότα της επταετίας ενισχύεται και καθαρίζει. Το βιβλίο φωτίζει μερικά από τα πλέον πολυσυζητημένα ερωτήματα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας: την ανατροπή του δικτάτορα Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη, τον ρόλο σημαντικών παραγόντων της εποχής, όπως του Αριστοτέλη Ωνάση, την ανακάλυψη πετρελαίων στο Αιγαίο, το πώς άρχισε η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1974, το αν και ποιος έδωσε διαβεβαιώσεις στον Ιωαννίδη πριν το μοιραίο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ερευνά ακόμα πώς αντιμετώπιζαν οι Αμερικανοί τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου, καθώς και ποιες ήταν οι προβλέψεις τους για τον ρόλο που θα έπαιζαν στη μελλοντική ιστορία του τόπου. Επίσης, ο αναγνώστης θα ακούσει (περιλαμβάνει QR code με μαρτυρίες) τις φωνές του Δημήτριου Ιωαννίδη και του αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγού Γρηγορίου Μπονάνου στο πολεμικο συμβούλιο της 20ης Ιουλίου 1974.
