Ανάμεσα στη ζωή και στην ταχύτητα

• Ο κίνδυνος ως συστατικό της ανθρώπινης υπέρβασης
• Η ανάγκη του θεατή να βλέπει το φόβο κατάματα
• Η ταχύτητα ως μέτρο της ανθρώπινης φύσης

Αυτό το κείμενο ήθελα να το γράψω από την Κυριακή. Από τη στιγμή που είδα το ατύχημα στη Μαλαισία με τους αναβάτες της Moto3 και τα ελικόπτερα να σηκώνονται πάνω από τη Σεπάνγκ. Αλλά δεν μπορούσα. Δεν ήθελα να γράψω κάτι όσο ο Ντετβίλερ πάλευε ακόμη για τη ζωή του. Έπρεπε πρώτα να μάθω ότι τα κατάφερε, ότι ο κίνδυνος πέρασε, έστω προσωρινά. Μόνο τότε μπορούσα να επιστρέψω σ’ εκείνο το ερώτημα που έμενε να αιωρείται, σιωπηλό και βασανιστικό: γιατί συνεχίζουμε;

Γιατί εκείνοι συνεχίζουν να αγωνίζονται γνωρίζοντας ότι το τίμημα μπορεί να είναι το μέγιστο; Κι εμείς, γιατί συνεχίζουμε να κοιτάζουμε, χωρίς να μπορούμε να πάρουμε τα μάτια μας από την οθόνη; Δεν είναι απλή περιέργεια ούτε έλξη προς τον κίνδυνο - είναι κάτι βαθύτερο, σχεδόν υπαρξιακό. Ίσως γιατί κάθε αγώνας ταχύτητας είναι, στην ουσία, μια υπενθύμιση του πόσο κοντά βρίσκονται η ζωή και η απώλειά της, και του πόσο λεπτή είναι η γραμμή που τις χωρίζει.

Ο κίνδυνος ως συστατικό της ανθρώπινης υπέρβασης

Κάθε φορά που ένας αναβάτης ή οδηγός τραυματίζεται σοβαρά, ο κόσμος του μηχανοκίνητου αθλητισμού σιωπά. Για λίγο, η ένταση των αγώνων παγώνει. Οι οθόνες μαυρίζουν, τα κράνη μένουν κρεμασμένα και όλοι θυμούνται το αυτονόητο: ότι πίσω από το κράνος και τη φόρμα υπάρχει ένας άνθρωπος. Το πρόσφατο ατύχημα του Νόα Ντετβίλερ στη Μαλαισία ξύπνησε ξανά αυτή τη συνείδηση. Ένας νεαρός αθλητής, μόλις είκοσι ετών, βρέθηκε ξαφνικά από την απόλυτη ταχύτητα της πίστας στην απόλυτη ακινησία της εντατικής μονάδας. Η κατάστασή του σταθεροποιήθηκε, αλλά το γεγονός παραμένει: ο κίνδυνος δεν έχει φύγει ποτέ από τους αγώνες - απλώς έχουμε μάθει να ζούμε μαζί του.

Η επικινδυνότητα είναι εγγενής στον μηχανοκίνητο αθλητισμό. Δεν είναι μια ανεπιθύμητη συνέπεια, αλλά βασικό του χαρακτηριστικό. Χωρίς τον κίνδυνο, οι αγώνες θα έχαναν μέρος από το ηθικό τους βάρος, από το νόημά τους. Γιατί το νόημα του να αγωνίζεσαι δεν βρίσκεται μόνο στην ταχύτητα, αλλά και στην εκούσια αποδοχή του ρίσκου. Οι οδηγοί ξέρουν ότι κάθε γύρος μπορεί να είναι ο τελευταίος. Δεν υπάρχει αφέλεια ούτε αυταπάτη· υπάρχει επίγνωση, πειθαρχία και μια αίσθηση πεπρωμένου. Όποιος κάθεται πάνω σε μια μοτοσικλέτα ή μπαίνει σε ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο δεν ξεχνά τον κίνδυνο. Τον δαμάζει, έστω προσωρινά, και μέσα από αυτό ανακαλύπτει κάτι βαθύτερο για τον εαυτό του.

Η ανάγκη του θεατή να βλέπει το φόβο κατάματα

Αυτό το βαθύτερο είναι που μαγνητίζει κι εμάς, τους θεατές. Μπορούμε να πούμε ότι βλέπουμε τους αγώνες για την τεχνολογία, για τις επιδόσεις, για τη στρατηγική - αλλά δεν λέμε όλη την αλήθεια. Τους βλέπουμε γιατί αντιπροσωπεύουν κάτι που λείπει από την καθημερινότητά μας: την απόλυτη ένταση της ζωής. Εκεί όπου κάθε απόφαση έχει συνέπειες, κάθε λάθος κοστίζει, κάθε στιγμή μετρά. Στην εποχή της προσομοίωσης και της ασφάλειας, οι αγώνες είναι το τελευταίο πεδίο όπου ο άνθρωπος θυμάται τι σημαίνει πραγματικός κίνδυνος. Δεν παρακολουθούμε για να απολαύσουμε το θέαμα· παρακολουθούμε για να θυμηθούμε την αξία του ρίσκου, το πόσο βαθιά συνδεδεμένο είναι με την έννοια της ελευθερίας.

Η τεχνολογία έχει αλλάξει σχεδόν τα πάντα. Τα κράνη, οι στολές, τα αυτοκίνητα και οι πίστες έχουν γίνει απείρως ασφαλέστερα σε σχέση με το παρελθόν. Όμως, όσο κι αν η τεχνολογία απορροφά ενέργεια, το σώμα παραμένει εύθραυστο. Οι μηχανές εξελίσσονται, αλλά η ανθρώπινη φυσιολογία δεν αλλάζει. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται η τραγική γοητεία του μηχανοκίνητου αθλητισμού: είναι το σημείο όπου η ανθρώπινη αντοχή συναντά τα όρια της φυσικής. Όσες δικλίδες κι αν μπουν, ο κίνδυνος δεν εξαφανίζεται. Απλώς καμουφλάρεται πίσω από ανθρακονήματα, ζώνες ασφαλείας και αισθητήρες. Το να τρέχεις εξακολουθεί να σημαίνει να ρισκάρεις. Και το να ρισκάρεις, με πλήρη επίγνωση, είναι από μόνο του πράξη σπάνιας γενναιότητας.

Η ταχύτητα ως μέτρο της ανθρώπινης φύσης

Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι γιατί οι αγωνιζόμενοι συνεχίζουν. Το ερώτημα είναι γιατί εμείς συνεχίζουμε να παρακολουθούμε. Γιατί δεν μπορούμε να αποστρέψουμε το βλέμμα όταν κάτι πάει στραβά· γιατί ακόμη κι αν μας τρομάζει, δεν μπορούμε να σταματήσουμε να αγαπάμε αυτό το σπορ. Η απάντηση είναι ίσως απλή: επειδή, όπως εκείνοι, έτσι κι εμείς έχουμε ανάγκη να δούμε την υπέρβαση να συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας. Οι αγώνες μάς προσφέρουν ένα είδος καθαρτικής αγωνίας. Μας επιτρέπουν να νιώθουμε το φόβο, την ένταση, το άγνωστο - αλλά από ασφαλή απόσταση. Είναι ένα παράδοξο θέαμα: επικίνδυνο αλλά ελκυστικό, απάνθρωπο κι όμως βαθιά ανθρώπινο.

Η ταχύτητα δεν είναι μόνο φυσικό μέγεθος· είναι μεταφορά του ανθρώπινου πάθους για πρόοδο. Όσο υπάρχει αυτό το πάθος, θα υπάρχουν και αγώνες. Γιατί κάθε αγωνιστική δραστηριότητα είναι στην ουσία της μια μικρογραφία του ανθρώπινου πολιτισμού: μια προσπάθεια να δαμάσουμε τις δυνάμεις που δημιουργήσαμε, να κινηθούμε πιο γρήγορα απ’ ό,τι αντέχουμε, να φτάσουμε λίγο πιο πέρα απ’ όσο πρέπει. Κι αν καμιά φορά αυτό έχει κόστος, δεν είναι επειδή δεν μάθαμε· είναι επειδή δεν θέλουμε να σταματήσουμε να προσπαθούμε. Ο μηχανοκίνητος αθλητισμός θα συνεχίσει να υπάρχει όσο υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν ότι αξίζει να ρισκάρουν τη ζωή τους για μια στιγμή απόλυτης πληρότητας και όσο υπάρχουν άλλοι που θέλουν να τη δουν με τα μάτια τους.

Κάθε φορά που κάποιος πέφτει, σωπαίνουμε. Κάθε φορά που κάποιος σηκώνεται, χειροκροτούμε. Ίσως γιατί, βαθιά μέσα μας, καταλαβαίνουμε πως αυτό που βλέπουμε στην πίστα δεν είναι μόνο αγώνας ταχύτητας· είναι αντανάκλαση του ίδιου του ανθρώπινου όντος. Ενός όντος που γνωρίζει το φόβο του, αλλά παρ’ όλα αυτά συνεχίζει. Γιατί η ταχύτητα δεν είναι μόνο φυγή από τη ζωή, είναι και ένας τρόπος να τη ζήσεις πιο έντονα.