ΣΙΝΕΜΑ

«2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος»: Η απάντηση σε όλα!

Σας έχει τύχει να βρεθείτε απέναντι στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής; Ξέρετε, να προσπαθήσετε να απαντήσετε τα Ποιος είμαι; Από πού έρχομαι; Γιατί υπάρχω; Τι υπάρχει πέρα από το άπειρο; Τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε; Υπάρχει ζωή στο διάστημα; Αν η απάντηση είναι «όχι», τότε να ξέρετε ότι όλα αυτά «ζουν» και δρουν μέσα σας. Κάθε στιγμή της ύπαρξης και της δράσης σας ορίζει και τις πιθανές απαντήσεις στα προηγούμενα. Αν η απάντηση είναι «ναι», ότι προσπαθήσατε δηλαδή να δώσετε τις μεγάλες απαντήσεις, τότε γνωρίζετε ότι δεν υπάρχει τέλος σε αυτή τη διαδρομή. Κάθε λεπτό, κάθε ώρα, κάθε μικρό-μεγάλο γεγονός της ζωής μας πλησιάζει τις καθοριστικές απαντήσεις. Εκτός κι αν… Εδώ εισέρχεται η υπόνοια των «σίγουρων» απαντήσεων. Κάποιος, κάπου, κάποτε, έλυσε όλους τους γρίφους της ύπαρξης και της ανυπαρξίας. Πήρε την κάμερα, τα λόγια, τη φαντασία, τα βιβλία, το ταλέντο και έφτιαξε μια ταινία που έγινε πρότυπο, μέτρο και θεμέλιος λίθος της προσωπικής αναζήτησης. Αυτός ο τύπος ήταν ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Κοίταξε ψηλά, κοίταξε μπροστά, κοίταξε πίσω, κοίταξε τον ήλιο, κοίταξε τη νύχτα και τα άστρα και μας έδωσε την πηγή της αλήθειας και της αέναης αναζήτησης. Κυρίες και κύριοι, το φιλμ «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» είναι η απάντηση σε όλα.

Εδώ δεν υπάρχουν όρια

Η πρώτη φορά είναι πάντα η καλύτερη. Και πώς να μην είναι όταν δεν έχεις λόγια! Ο υπογράφων όταν είδε την εν λόγω ταινία δεν μπόρεσε να βγάλει μιλιά. Μέσα του, βέβαια, γινόταν, χαμός. Τι ήταν τώρα αυτό; Από πού ήρθε; Τι είδαμε; Η επανάληψη οδήγησε στη γνώση και αυτή σε ένα κομμάτι σοφίας. Ο Κιούμπρικ αποφάσισε να ασχοληθεί με τα εξής: υπαρξισμό, ανθρώπινη εξέλιξη, τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη εξωγήινη ζωή. Και πώς το έκανε; Πήγε στο άπειρο και ακόμα παραπέρα! Όταν, λοιπόν, αυτό το βλέπεις σε εικόνα και το νιώθεις ως εικόνα που σου «μιλάει» και σε προκαλεί, τότε, στην πρώτη θέαση, δεν έχεις απαντήσεις και σχόλια. Τι να σχολιάσεις; Τον «χορό» των πλανητών και των ανθρώπινων μηχανών; Την αυγή του κόσμου, την πρώτη ομιλία, την πρώτη επιβολή και το άφθαρτο άλμα προς το διάστημα; Ο Κιούμπρικ έδωσε μορφή, κίνηση και κατεύθυνση στο ασαφές, μα ξεκάθαρο στην προοπτική του, ανθρώπινο ξεκίνημα. Οι άναρθρες κραυγές, τα ζωώδη ένστικτα και οι συμπεριφορές έγιναν απειλητικές φωνές, ανυποχώρητα ερωτηματικά και υπεροπτικές βεβαιότητες. Ο φακός της κάμερας, το σενάριο, τα εφέ, η μουσική, η εξερεύνηση των ηθοποιών, έγιναν το συμπαντικό συμπλήρωμα του δίχως όρια σκηνοθετικού οράματος. Και ξέρετε τι είναι το «όραμα»; Να γράφεις έναν αριθμό και να τον «υψώνεις» στο διάστημα. Αυτό, δηλαδή, που είδαμε, βλέπουμε, στο «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος».

Μας έδωσε εικόνες και ήχους πέρα από τους αιώνες

Το sci-fi έπος του Κιούμπρικ μας έδειξε πώς είναι να ταξιδεύεις στο διάστημα, μας έδωσε εικόνες και ήχους πέρα από τους αιώνες και μας εντυπωσίασε με την τεχνολογική και φιλοσοφική του πρακτική, με την ουσιαστική εμβάθυνση σε οπτικά/ακουστικά εφέ και την εις βάθος εξερεύνηση του ανθρώπινου μυστηρίου.
Όλα, όμως, ξεκινάνε από το σενάριο και ο Κιούμπρικ συνεργάστηκε με τον κατάλληλο άνθρωπο γι’ αυτό, τον Άρθουρ Κλαρκ. Ο συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας συνέγραψε με τον σκηνοθέτη την ιστορία του «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος». Οι δυο άντρες σχεδίαζαν να αναπτύξουν το έργο πρώτα σε λογοτεχνική μορφή μια και δεν ήθελαν να έχουν, αρχικά, τους περιορισμούς του κινηματογράφου. Μετά θα ερχόταν το σενάριο όπως το ξέρουμε. Μάλιστα, στους συντελεστές αυτού του πεδίου σκέφτονταν να γράψουν «Σενάριο από τους Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Άρθουρ Σ. Κλαρκ. Βασισμένο σε μυθιστόρημα των Άρθουρ Σ. Κλαρκ, Στάνλεϊ Κιούμπρικ». Τελικά, το σενάριο αναπτύχθηκε παράλληλα με το μυθιστόρημα και υπήρξε μοίρασμα στοιχείων μεταξύ τους.

Μια οπτική, μη λεκτική εμπειρία

Το μυθιστόρημα και το σενάριο αναπτύσσονταν ταυτόχρονα. Κι αν το όραμα ήταν κοινό, υπήρχαν κάποιες αποκλίσεις μεταξύ των δύο ειδών (βιβλίου-σεναρίου). Ο Κλαρκ, για παράδειγμα, ζητούσε να υπάρχουν στο μυθιστόρημα ξεκάθαρες εξηγήσεις για τον μονόλιθο και την «Αστρική Πύλη». [Star Gate] που περνά ο αστροναύτης. Αντίθετα, ο Κιούμπρικ ήθελε το φιλμ να είναι αινιγματικό, να έχει όσο το δυνατόν λιγότερους διαλόγους και επεξηγήσεις. Τα λόγια του είναι ξεκάθαρα. «Η ταινία, στην ουσία, είναι μια οπτική, μη λεκτική εμπειρία η οποία βρίσκει τον θεατή στο εσωτερικό επίπεδο της συνείδησης, όπως γίνεται με τη μουσική και τη ζωγραφική».
Το τελικό αποτέλεσμα φυσικά και αγγίζει τα όρια της τελειότητας. Βέβαια, στην πρεμιέρα της ταινίας δεν το είδαν όλοι έτσι. Μαθαίνουμε, λοιπόν, ότι 242 άτομα αποχώρησαν από την αίθουσα την πρώτη μέρα προβολής του έργου. Μπορεί να κούρασε η διάρκειά του, αν και τα 142 λεπτά δεν φαντάζουν και τόσο πολλά για ένα τέτοιο έπος. Μάλιστα, το συνολικό υλικό ξεπερνά κατά πολύ τον επίσημο χρόνο. Το να ενόχλησαν τα οπτικά εφέ μοιάζει αδύνατο. Η δουλειά που έγινε πάνω σε αυτό το κομμάτι ήταν, και είναι, αριστοτεχνική. Γι’ αυτό και χρειάστηκαν 18 μήνες για να γυριστούν! Κι αν τα εφέ είναι ένα από τα αξιοσημείωτα κομμάτια του φιλμ, το άλλο είναι οι τεχνικές που χρησιμοποίησε ο Κιούμπρικ. Μία απ’ αυτές αφορά την μπροστινή προβολή. Σε αυτή συνδυάζεται η απόδοση στο προσκήνιο με μαγνητοσκοπημένο υλικό στο παρασκήνιο. Πάνω σε αυτή τη διαδικασία πρόσθεσε τη χρήση της ανακλαστικής επίστρωσης, δηλαδή της μείωσης της ανάκλασης του φωτός για να βελτιωθεί η ποιότητα της εικόνας.
Κι αν σήμερα συζητάμε και έχουμε αυτή την ταινία πρότυπο για όλα τα sci-fi, οι «ειδικοί» της Ακαδημίας Κινηματογράφου των ΗΠΑ φαίνεται δεν είχαν την ίδια άποψη-εκτίμηση. Η ταινία κέρδισε μόνο το Όσκαρ Καλύτερων Οπτικών Εφέ. Τίποτε άλλο! Παρεμπιπτόντως, αυτό είναι και το μοναδικό Όσκαρ του Κιούμπρικ!
Τελικά, τι μένει από το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος»; Μα, οι ερωτήσεις φυσικά! Και είναι αυτές που δίνουν όλες τις απαντήσεις. Η αμφισβήτηση, η περιέργεια και η αγωνιώδης αναζήτηση είναι που πήγαν, πάνε, τον κόσμο μπροστά και σε αυτή την ταινία παρουσιάστηκαν ακριβώς αυτά. Ο Άρθουρ Κλαρκ έχει πει πως «Αν καταλάβατε απόλυτα το “2001”, αποτύχαμε. Θέλαμε να θέσουμε περισσότερα ερωτήματα από απαντήσεις». Φυσικά και δεν απέτυχαν οι δημιουργοί. Το σημερινό 2025 είναι το 1968 και το 1968 το άγνωστο μέλλον που κομμάτια του βλέπουμε στο παρόν! Και η ερώτηση που όλοι κάνουμε, άμεσα, έμμεσα, ενδόμυχα, αποκαλυπτικά, είναι «τι θα ανακαλύψουμε την αυριανή μέρα;».