Το «H κυρία του κυρίου» ανήκει σε άλλη εποχή και πρέπει να χαθεί οριστικά στη λήθη

• Από τα σαλόνια του ποδοσφαίρου στις πίστες της F1
• Ο φακός που επιλέγει τι αξίζει να δεις
• Μέρος του brand του οδηγού
• Η υποκρισία πίσω από τα χαμόγελα
• Τι πρέπει να αλλάξει

Σε κάθε Grand Prix της Formula 1, η κάμερα κάνει μια γνώριμη διαδρομή: από τα μονοθέσια και τα pit wall, στα paddock και στα γκαράζ των ομάδων. Σε αυτά τα μέρη πολύ συχνά εστιάζει στα πρόσωπα των γυναικών που συνοδεύουν τους οδηγούς. Πλάνα από χαμόγελα, χειρονομίες, ρούχα, μαλλιά. Μερικά δευτερόλεπτα που υποτίθεται πως «συμπληρώνουν» την αφήγηση του αγώνα.

Μόνο που αυτή η αφήγηση δεν είναι αθώα. Είναι η πιο σύγχρονη εκδοχή μιας πολύ παλιάς ιδέας: η γυναίκα ως προέκταση του άνδρα, ως «η κυρία του κυρίου». Και το γεγονός ότι αυτό συνεχίζει να προβάλλεται στη Formula 1 -το κορυφαίο τεχνολογικό και επικοινωνιακό θέαμα στον κόσμο- λέει πολλά για το πόσο αργά αλλάζει η οπτική μας.

Από τα σαλόνια του ποδοσφαίρου στις πίστες της F1

Ο όρος WAG (Wives And Girlfriends) γεννήθηκε στα βρετανικά tabloids, όταν τα ΜΜΕ αποφάσισαν πως οι σύντροφοι των ποδοσφαιριστών ήταν εξίσου «ειδησεογραφικά ενδιαφέρουσες» όσο και οι ίδιοι. Η ιδέα εξαπλώθηκε σε όλα τα σπορ - και πλέον στη Formula 1. Μόνο που, ενώ πολλές από αυτές τις γυναίκες είναι επαγγελματίες, αθλήτριες, καλλιτέχνιδες ή επιχειρηματίες, στα πλάνα της τηλεόρασης γίνονται απλώς «η σύντροφος του οδηγού».

Η εμμονή με αυτό το framing είναι διπλά άδικη: μειώνει τις ίδιες και φτωχαίνει το ίδιο το άθλημα. Γιατί κάθε φορά που ένα ρεπορτάζ αντικαθιστά την τεχνική ανάλυση με ένα κοντινό σε μια τσάντα designer, η Formula 1 χάνει λίγη από τη σοβαρότητά της και η ενημέρωση μετατρέπεται σε ψυχαγωγικό θέαμα δεύτερης ταχύτητας.

Ο φακός που επιλέγει τι αξίζει να δεις

Η κάμερα δεν είναι ουδέτερη. Είναι ένα εργαλείο που αποφασίζει τι είναι σημαντικό. Και όταν, ξανά και ξανά, αυτή η απόφαση οδηγεί σε πλάνα γυναικών που δεν έχουν καμία συμμετοχή στο αγωνιστικό γεγονός, δημιουργεί μια παραπλανητική ιεραρχία: ο άνδρας οδηγεί, η γυναίκα διακοσμεί.

Η τηλεόραση βέβαια θα πει πως απλώς «δείχνει αυτό που ενδιαφέρει τον κόσμο». Όμως το τι ενδιαφέρει τον κόσμο, σε μεγάλο βαθμό, διαμορφώνεται από το τι του δείχνει η τηλεόραση. Αν κάθε εβδομάδα αναπαράγεις την εικόνα μιας γυναίκας που χαμογελά δίπλα στο βάθρο, κάποια στιγμή αυτή η εικόνα θα θεωρηθεί φυσική - όπως ακριβώς κάποτε θεωρούνταν φυσικό να μην υπάρχουν γυναίκες στα paddock.

Μέρος του brand του οδηγού

Η εποχή του personal branding έχει κάνει τα πάντα προϊόν. Οι σύντροφοι των αθλητών μετατρέπονται συχνά, θέλοντας και μη, σε κομμάτι της εμπορικής τους εικόνας - σε brand extension. Δεν είναι απαραίτητα κακό όταν είναι επιλογή τους· είναι όμως προβληματικό όταν προκύπτει από την εμπορική μηχανή των μέσων, που βλέπει σε κάθε ανθρώπινη σχέση ένα ακόμα «περιουσιακό στοιχείο προβολής».

Η αυτονομία, η επαγγελματική τους υπόσταση, η προσωπική τους ζωή υποχωρούν. Μια γυναίκα μπορεί να έχει σπουδάσει, να εργάζεται, να έχει άποψη και έργο· αλλά στις κάμερες είναι πάντα «η σύντροφος του τάδε οδηγού». Αυτό δεν είναι απλώς σεξιστικό. Είναι βαθιά προσβλητικό.

Η υποκρισία πίσω από τα χαμόγελα

Κάποιοι θα πουν ότι αυτά είναι λεπτομέρειες, ότι το κοινό απλώς «θέλει να δει τα πάντα». Ναι, αλλά με ποια ιεράρχηση; Κάθε τέτοιο πλάνο, κάθε επανάληψη αυτού του μοτίβου, διαμορφώνει πρότυπα. Και τα πρότυπα δεν είναι ουδέτερα: δείχνουν στις νέες γυναίκες ότι η ορατότητα έρχεται μέσα από τη σύνδεσή σου με έναν άνδρα. Αυτό δεν είναι απλώς επικοινωνιακό λάθος· είναι κοινωνική υποχώρηση.

Το πιο ειρωνικό είναι ότι αυτή η τάση συνοδεύεται από δηλώσεις «ενδυνάμωσης» και από hashtags για ισότητα. Ο ίδιος μηχανισμός που υποβιβάζει τις γυναίκες σε συνοδευτικά πρόσωπα, γεμίζει τα social media με συνθήματα για diversity και empowerment. Είναι η κλασική υποκρισία της εποχής μας: χρησιμοποιούμε τη γλώσσα της ισότητας για να καμουφλάρουμε τις ανισότητες.

Τι πρέπει να αλλάξει

Δεν χρειάζεται επανάσταση. Χρειάζεται κοινή λογική. Οι παραγωγές μπορούν να θεσπίσουν κανόνες: λιγότερα lifestyle πλάνα, περισσότερη ουσία. Αν προβάλλεις τη σύντροφο ενός οδηγού, δείξε και ποια είναι, τι κάνει, ποια είναι η δική της πορεία. Ζήτα συναίνεση, σεβάσου το χώρο και το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα. Και το σημαντικότερο: δώσε χώρο σε γυναίκες δημοσιογράφους, παραγωγούς και σχολιαστές να αποφασίζουν τι είναι είδηση και τι είναι διακόσμηση.

Αυτό δεν αφορά μόνο τη Formula 1. Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται παντού: στο ποδόσφαιρο, στο τένις, στην πολιτική, στη μουσική. Οι γυναίκες ακόμα παρουσιάζονται σαν «συνοδευτικές φιγούρες» των ανδρών με δημόσιο ρόλο. Αν θέλουμε να μιλάμε για πρόοδο, πρέπει να ξεκινήσουμε από το προφανές: να πάψουμε να βλέπουμε τις γυναίκες μέσα από το ποιος κάθεται δίπλα τους.

Η αλλαγή θα έρθει όχι από μεγάλες δηλώσεις, αλλά από μικρές αποφάσεις. Από κάθε φορά που μια κάμερα θα μείνει λίγο παραπάνω πάνω σε μια μηχανικό, μια δημοσιογράφο, μια αθλήτρια — και λίγο λιγότερο πάνω σε μια «κυρία του κυρίου». Γιατί όταν σταματήσουμε να μετράμε τις γυναίκες με βάση το ποιον συνοδεύουν, τότε ίσως μπορέσουμε να τις δούμε όπως πραγματικά είναι: παρούσες, αυτόνομες και ισότιμες.