H τροχαία ξεχνά την ασφάλεια και κυνηγά τον πολίτη σαν θήραμα

• Η «παγίδα» ως στρατηγική
• Πρόληψη: Η μεγάλη χαμένη
• Ο φόβος αντί για σεβασμό
• Η ταξική παράμετρος
• Το πραγματικό ζητούμενο
• Χωρίς δικαιοσύνη στους δρόμους, δεν υπάρχει δικαιοσύνη πουθενά

Σε έναν κόσμο που οι αριθμοί των τροχαίων δυστυχημάτων παραμένουν τραγικοί και οι δρόμοι γίνονται όλο και πιο απαιτητικοί για τους οδηγούς, θα περίμενε κανείς η παρουσία της τροχαίας να λειτουργεί σαν δίχτυ ασφαλείας. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Η τροχαία δεν βρίσκεται εκεί για να προστατέψει. Βρίσκεται εκεί για να τιμωρήσει.

Όχι για να προλάβει ένα ατύχημα, αλλά για να αιφνιδιάσει τον οδηγό σε μια στιγμή απροσεξίας. Ένας μηχανισμός που αντί να υπηρετεί την πρόληψη και την ενημέρωση, έχει μετατραπεί σε εργαλείο εισπρακτικής λογικής και σε μια αθέατη απειλή στην άκρη του δρόμου. Μια απειλή που σε κάνει να νιώθεις όχι ασφαλής, αλλά κυνηγημένος.

Η «παγίδα» ως στρατηγική

Αντί η τροχαία να δίνει το παράδειγμα, να καθοδηγεί και να προβάλλει την παρουσία της ως προληπτικό μέσο, καταφεύγει συχνά στην κρυψώνα. Περιπολικά παρκαρισμένα πίσω από θάμνους ή πινακίδες, κάμερες ταχύτητας χωρίς προειδοποίηση, μπλόκα σε σημεία χωρίς πραγματική επικινδυνότητα - όλα συνθέτουν μια τακτική «ενέδρας» που έχει ως στόχο όχι την πρόληψη της παραβατικότητας, αλλά τη σύλληψη του παραβάτη. Αν το ζητούμενο είναι απλώς να βεβαιώσουμε παραβάσεις, τότε ίσως η μέθοδος αυτή να είναι αποτελεσματική. Αν το ζητούμενο είναι να αποτρέψουμε το λάθος και να μειώσουμε τα ατυχήματα, τότε πρόκειται για στρατηγική καταδικασμένη σε αποτυχία.

Σε ένα περιβάλλον όπου η τροχαία λειτουργεί σαν κρυφός εχθρός, ο πολίτης δεν εσωτερικεύει τους κανόνες, δεν κατανοεί την ανάγκη για ασφαλή οδήγηση. Αντιθέτως, μαθαίνει να βλέπει την τήρηση των ορίων ταχύτητας ή της προτεραιότητας όχι ως αναγκαιότητα για την ασφάλεια όλων, αλλά ως μια πράξη στρατηγικής αποφυγής προστίμου. Σε μια τέτοια νοοτροπία, ο οδηγός συμμορφώνεται από φόβο και όχι από σεβασμό, υπονομεύοντας τη μακροπρόθεσμη καλλιέργεια οδικής συνείδησης.

Πρόληψη: Η μεγάλη χαμένη

Η ουσία της τροχαίας είναι η πρόληψη. Να βρίσκεται ορατή στους δρόμους, να υπενθυμίζει την παρουσία της, να επιβλέπει και να αποτρέπει τις παραβάσεις προτού εξελιχθούν σε ατυχήματα. Μια αστυνομική παρουσία διακριτή αλλά συνεχής λειτουργεί ως υπενθύμιση της ανάγκης για σωστή συμπεριφορά. Το περιπολικό που περνάει από μια εθνική οδό, ο αστυνομικός που ελέγχει τη ροή σε μια δύσκολη διασταύρωση, η πινακίδα που προειδοποιεί για κάμερα ελέγχου ταχύτητας: όλα αυτά στέλνουν το σωστό μήνυμα: οδηγήστε σωστά, όχι γιατί θα σας τιμωρήσουμε, αλλά γιατί είναι ασφαλές για όλους.

Όταν αυτή η λογική αντικαθίσταται από αιφνιδιαστικά μπλόκα και κρυφές κάμερες, το μήνυμα διαστρεβλώνεται. Αντί η οδική ασφάλεια να αποτελεί κοινό στόχο, γίνεται μια υπόθεση ατομικής στρατηγικής επιβίωσης. Η κοινωνία χάνει την ευκαιρία να εκπαιδευτεί στην υπεύθυνη συμπεριφορά και η αστυνομία χάνει την ευκαιρία να λειτουργήσει ως σύμμαχος των πολιτών. Το αποτέλεσμα είναι μια διαρκής εχθρότητα και αμφισβήτηση που υπονομεύει την αποτελεσματικότητα της πρόληψης.

Ο φόβος αντί για σεβασμό

Η αστυνόμευση μέσω φόβου έχει κοντά ποδάρια. Ο φόβος μπορεί να περιορίσει πρόσκαιρα τις παραβάσεις, δεν δημιουργεί όμως οδηγούς με συνείδηση. Ένα περιβάλλον όπου οι οδηγοί προσέχουν μόνο όταν υποψιάζονται παρουσία της τροχαίας είναι ένα περιβάλλον επισφαλές. Μόλις νιώσουν «μόνοι» στο δρόμο, επιστρέφουν σε επικίνδυνες συνήθειες: υπερβολική ταχύτητα, χρήση κινητού, αδιαφορία για τους κανόνες.

Σε κάθε σοβαρή στρατηγική οδικής ασφάλειας, το ζητούμενο είναι η αλλαγή νοοτροπίας. Η μετάβαση από τη συμμόρφωση λόγω φόβου στη συμμόρφωση λόγω συνειδητής επιλογής. Όταν η τροχαία προβάλλει ως συνεργάτης και καθοδηγητής και όχι ως τιμωρός, τότε οι οδηγοί μαθαίνουν να βλέπουν τους κανόνες όχι ως βάρος, αλλά ως όρους ενός αμοιβαίου κοινωνικού συμβολαίου για τη διαφύλαξη της ζωής όλων.

Η ταξική παράμετρος

Όλα τα παραπάνω αφορούν, φυσικά, τους «απλούς» πολίτες. Εκείνους που κινούνται καθημερινά με το αυτοκίνητό τους, που παλεύουν να φτάσουν στην ώρα τους στη δουλειά ή να γυρίσουν στο σπίτι τους μετά από μια κουραστική μέρα. Για αυτούς ισχύουν τα μπλόκα πίσω από τις κολώνες, οι κρυφές κάμερες και οι αιφνιδιαστικοί έλεγχοι. Για αυτούς τα πρόστιμα, οι πόντοι στο point system και οι αφαιρέσεις διπλωμάτων. Για αυτούς το κράτος είναι άτεγκτο και η τροχαία αμείλικτη.

Την ίδια ώρα, υπάρχει μια άλλη κατηγορία οδηγών που μοιάζει να κινείται σε διαφορετικό καθεστώς. Οι «πλούσιοι και δυνατοί» (πολιτικοί παράγοντες, επιχειρηματίες, celebrities και γενικώς όσοι έχουν τη δύναμη ή τη δυνατότητα) οδηγούν, ή μάλλον επιβάλλονται στον δρόμο, με τρόπο που μοιάζει να βρίσκεται έξω από τους κανόνες. Υπερβολική ταχύτητα, κίνηση σε λεωφορειολωρίδες, αντικανονικά προσπεράσματα, μπλοκαρίσματα δρόμων από συνοδείες, κορναρίσματα και προκλήσεις χωρίς κανένα ενδιαφέρον για την ασφάλεια των υπολοίπων. Κι όλα αυτά χωρίς να τους αγγίζει ούτε η τροχαία ούτε κανένας άλλος ελεγκτικός μηχανισμός.

Η εικόνα είναι γνώριμη: μαύρα SUV με φιμέ τζάμια να ανοίγουν δρόμο αδιαφορώντας για φανάρια και προτεραιότητες, μοτοσικλέτες συνοδών να κόβουν τη ροή της κυκλοφορίας λες και είναι αυτονόητο δικαίωμα. Κανένα περιπολικό δεν στήνει μπλόκο για αυτούς, κανένας τροχονόμος δεν θα κάνει σήμα να τους σταματήσει. Το μήνυμα είναι σαφές: για τους λίγους, οι κανόνες είναι απλώς ενοχλητικές λεπτομέρειες. Για τους πολλούς, είναι θηλιά.

Αυτά τα διπλά μέτρα και σταθμά δεν είναι απλώς άδικα - είναι υπονομευτικά για την ίδια την ιδέα της ισότητας απέναντι στον νόμο. Όταν η οδική συμπεριφορά μετατρέπεται σε προνόμιο ανάλογο της κοινωνικής σου θέσης, όταν οι δυνατοί απολαμβάνουν την ασυλία της σιωπής και οι αδύναμοι τη σκληρότητα της καταστολής, τότε η αδικία γίνεται καθημερινότητα. Και μια κοινωνία που ανέχεται αυτή τη διάκριση στους δρόμους, πολύ σύντομα θα τη δει να επεκτείνεται και σε κάθε άλλη της πτυχή.

Το πραγματικό ζητούμενο

Οι έλεγχοι είναι αναγκαίοι. Τα πρόστιμα έχουν θέση. Η επιβολή του νόμου είναι απαραίτητη. Όμως όλα αυτά πρέπει να εντάσσονται σε μια στρατηγική που έχει ως επίκεντρο τη διαφάνεια, την ενημέρωση και τη συνεχή παρουσία. Όχι στα κρυφά μπλόκα για να πιαστείς στον ύπνο, αλλά στην καθημερινή υπενθύμιση ότι κάποιος είναι εκεί για να διασφαλίζει ότι όλοι φτάνουν ασφαλείς στον προορισμό τους.

Χρειαζόμαστε μια τροχαία που να βλέπει τον ρόλο της πιο κοντά σε αυτόν του παιδαγωγού παρά του διώκτη. Που να δημιουργεί κουλτούρα οδικής ασφάλειας και να ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Που να επενδύει στην ενημέρωση στα σχολεία, στη συνεργασία με την τοπική κοινωνία, στην πρόληψη. Γιατί η οδική ασφάλεια δεν επιτυγχάνεται με το να φυλακίζεις τον οδηγό σε ένα καθεστώς φόβου. Επιτυγχάνεται με το να τον κάνεις να καταλάβει γιατί πρέπει να φέρεται σωστά ακόμη κι όταν δεν τον βλέπει κανείς.

Χωρίς δικαιοσύνη στους δρόμους, δεν υπάρχει δικαιοσύνη πουθενά

Οι δρόμοι μιας χώρας είναι καθρέφτης της κοινωνίας της. Εκεί αποτυπώνεται καθημερινά το αν οι κανόνες ισχύουν για όλους ή μόνο για όσους δεν έχουν τη δύναμη να τους παρακάμψουν. Όταν η τροχαία λειτουργεί ως φοροεισπρακτικός μηχανισμός για τους πολλούς και ως ανεπαίσθητη παρουσία για τους λίγους, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: το κράτος δεν προστατεύει, απλώς τιμωρεί.

Η ασφάλεια στους δρόμους δεν χτίζεται με παγίδες και τιμωρητική διάθεση. Χτίζεται με διαρκή παρουσία, ουσιαστική πρόληψη και δίκαιη, αμερόληπτη εφαρμογή των κανόνων. Όσο αυτά απουσιάζουν, όσο το κράτος επιλέγει να βλέπει μόνο όσους δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, το πρόβλημα δεν θα λυθεί. Θα βαθύνει.

Και μαζί του θα βαθαίνει και η ρωγμή στη σχέση των πολιτών με την Πολιτεία. Μια ρωγμή που ξεκινά από τις κρυψώνες της τροχαίας και καταλήγει, αργά αλλά σταθερά, να διαβρώνει την ίδια την έννοια της δημοκρατίας.

Φωτογραφίες: Eurokinissi