Τι συμβαίνει όταν ο πολιτισμός κάνει restart
Πριν από λίγες ημέρες, ένα εκτεταμένο μπλακ άουτ άφησε ολόκληρη την Ιβηρική Χερσόνησο χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα. Ισπανία, Πορτογαλία, αλλά και περιοχές της Ανδόρας και της νότιας Γαλλίας βυθίστηκαν προσωρινά σε σιωπή. Νοσοκομεία, μέσα μεταφοράς, επικοινωνίες, υποδομές - όλα σταμάτησαν να λειτουργούν. Για μερικές ώρες, ένας ολόκληρος σύγχρονος πολιτισμός σταμάτησε να λειτουργεί.
Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο - ούτε θα είναι η τελευταία. Αλλά κάθε φορά που το ρεύμα κόβεται, κάτι γίνεται εμφανές που κανονικά είναι αόρατο: πόσα από όσα θεωρούμε «σταθερά» εξαρτώνται από έναν ασταθή μηχανισμό.
Αυτό το περιστατικό μου έφερε στο μυαλό ένα παιδικό βιβλίο που διάβασα σε πολύ μικρή ηλικία, το «Έρχονται οι Διαστημάνθρωποι», του Τζουλιάνο Αμίτσι. Η υπόθεση ήταν απλή και, ταυτόχρονα, συγκλονιστική: σε έναν πλανήτη όπου ο πολιτισμός έχει φτάσει σε οριακό σημείο παρακμής, εξωγήινοι επισκέπτες δεν έρχονται να επιτεθούν ή να κηρύξουν πόλεμο. Απλώς εξαφανίζουν τον ηλεκτρισμό.
Η πράξη τους είναι μια μορφή παρέμβασης. Όχι για να τιμωρήσουν την ανθρωπότητα, αλλά για να της επιτρέψουν να ξαναβρεί την ισορροπία που είχε χάσει. Να ξαναδεί τον εαυτό της χωρίς την τεχνητή διαμεσολάβηση. Να επιστρέψει στη φύση, στη συνύπαρξη. Ή τουλάχιστον να θυμηθεί ότι υπάρχει κι αυτός ο δρόμος.
Και κάπως έτσι, άρχισα να σκέφτομαι: «Μήπως τελικά η μεγαλύτερη απειλή για τον πολιτισμό μας δεν είναι να χαθεί το ρεύμα, αλλά να μην ξέρουμε πια πώς να σταθούμε χωρίς αυτό;».
Η ενέργεια ως προϋπόθεση, όχι ως πολυτέλεια
Ο ηλεκτρισμός δεν είναι πια πολυτέλεια. Είναι η προϋπόθεση. Για όλα. Για τη λειτουργία των νοσοκομείων, των τραπεζών, των επικοινωνιών, του νερού, της τροφής, της μετακίνησης, της πληροφόρησης. Δεν είναι απλώς μια πηγή φωτός ή θερμότητας - είναι η κεντρική γραμμή ζωής του σύγχρονου πολιτισμού. Χωρίς αυτόν, καμία δομή που έχουμε χτίσει δεν λειτουργεί.
Το πρόβλημα δεν είναι ότι εξαρτόμαστε από τον ηλεκτρισμό. Το πρόβλημα είναι ότι το έχουμε ξεχάσει. Ότι το θεωρούμε τόσο αυτονόητο, όσο τον αέρα που αναπνέουμε - με τη διαφορά πως ο αέρας δεν κόβεται, ενώ το ρεύμα κόβεται. Μερικές φορές τοπικά, άλλες φορές εθνικά. Και πάντα, με επιπτώσεις που δεν προλαβαίνουν να γίνουν κατανοητές μέχρι να ξανάρθει το φως.
Στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, η συζήτηση για την ενεργειακή αυτάρκεια παραμένει τεχνική, οικονομική ή ιδεολογική. Αλλά ο πυρήνας της δεν είναι τίποτα απ’ αυτά. Είναι υπαρξιακός. Αν αύριο το δίκτυο καταρρεύσει, τι μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας; Πόσα από όσα θεωρούμε αυτονόητα ξέρουμε να τα εξασφαλίσουμε χωρίς ρεύμα; Δεν είναι ρητορικό ερώτημα. Είναι πρακτικό. Και αφορά όχι κάποιο μακρινό δυστοπικό μέλλον, αλλά το τώρα.
Όχι πίσω - αλλά πιο συνειδητά μπροστά
Δεν χρειαζόμαστε «σωτηρία από την τεχνολογία». Αυτό δεν είναι το νόημα. Δεν επιστρέφεις στον μεσαίωνα επειδή έσβησε για λίγο το Wi-Fi. Ούτε μπορείς να φανταστείς έναν σύγχρονο κόσμο χωρίς ενέργεια, συστήματα, δίκτυα, τεχνητή νοημοσύνη, αυτόνομη κινητικότητα. Αυτά είναι τα εργαλεία της εποχής μας. Είναι δικά μας επιτεύγματα, και ορθώς τα αξιοποιούμε.
Αλλά ίσως χρειάζεται να θυμόμαστε ότι είναι εργαλεία, όχι θεμέλια. Ο άνθρωπος υπήρχε πριν από την τεχνολογία, και είναι καλό να ξέρει πώς να σταθεί και χωρίς αυτήν, όταν (όχι αν) υπάρξει λόγος. Το να σκεφτεί κανείς για λίγο τον κόσμο χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα δεν είναι άσκηση φόβου. Είναι άσκηση συνειδητότητας.
Δεν χρειάζεται να εγκαταλείψουμε τίποτα. Αρκεί να μη νομίζουμε ότι όλα θα λειτουργούν για πάντα. Και ίσως αυτός να ήταν ο λόγος που, σε ένα παλιό παιδικό βιβλίο, κάποιοι διαστημάνθρωποι αποφάσισαν να τραβήξουν την πρίζα: όχι για να τιμωρήσουν, αλλά για να θυμίσουν.
Δεν θα σταματήσουμε να στηρίζουμε τον κόσμο μας πάνω στην τεχνολογία - και καλά κάνουμε. Αλλά όσο τον στηρίζουμε, καλό είναι να θυμόμαστε πού πατάμε. Και να αναγνωρίζουμε, έστω και για λίγα λεπτά, την αξία του να πατάς έναν διακόπτη και να έχεις φως.
Φωτογραφίες: Shutterstock/Unsplash
Ακολουθήστε την σελίδα του gMotion στο Facebook!