Η τέχνη του να πηγαίνεις… πουθενά (και να το αντέχεις)

• Η διαχείριση της κίνησης δεν είναι τεχνική. Είναι στάση ζωής
• Δεν χωρούν όλα σε ένα φανάρι
• Όχι λύσεις-θαύματα, αλλά επιλογές με νόημα
• Επιστροφή στην ουσία

Η κυκλοφορία στα μεγάλα αστικά κέντρα δεν είναι πια ζήτημα μετακίνησης. Είναι πεδίο διαχείρισης πόρων, χρόνου, ψυχραιμίας και –όλο και συχνότερα– αυτοσαρκασμού. Οι χαμηλές ταχύτητες, τα φανάρια που αλλάζουν χωρίς να μετακινηθείς ούτε ένα μέτρο και η αίσθηση ότι οδηγείς σε replay της προηγούμενης μέρας, συνθέτουν μια νέα μορφή αστικής καθημερινότητας.

Σε επίπεδο αριθμών, οι χαμένες εργατοώρες λόγω κυκλοφοριακής συμφόρησης υπολογίζονται σε δεκάδες χιλιάδες για κάθε μεγάλη πόλη, με τις περιβαλλοντικές και ψυχολογικές συνέπειες να είναι εξίσου ανησυχητικές. Αλλά ας είμαστε ειλικρινείς: αυτό που μας καίει περισσότερο είναι ότι κολλάμε πάλι στον Κηφισό, επειδή κάποιος αποφάσισε να αλλάξει λωρίδα χωρίς φλας, σε ώρα αιχμής, 100 μέτρα πριν από την έξοδο.

Το ερώτημα λοιπόν είναι απλό: πώς συνεχίζεις να οδηγείς σε μια πόλη που κάνει ό,τι μπορεί για να σε αποθαρρύνει από το να πιάσεις το τιμόνι, χωρίς να σου δίνει εναλλακτικές;

Η διαχείριση της κίνησης δεν είναι τεχνική. Είναι στάση ζωής

Αρχικά, είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί κάτι βασικό: δεν υπάρχει “ιδανική ώρα” για μετακίνηση σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη. Οι πρωινές και απογευματινές αιχμές είναι αυτονόητα δύσκολες. Οι ενδιάμεσες ώρες κρύβουν παγίδες: έκτακτα έργα, φορτοεκφορτώσεις σε διπλή σειρά, φανάρια που υπολειτουργούν ή διαδρομές που ξαφνικά γεμίζουν χωρίς προφανή λόγο. Σχεδόν κάθε χρονική στιγμή συνοδεύεται από τις δικές της μορφές καθυστέρησης.

Η επίγνωση αυτής της πραγματικότητας είναι κρίσιμη, διότι αλλάζει τον τρόπο προσέγγισης. Το ζήτημα δεν είναι πλέον πώς θα αποφευχθεί η κίνηση, αλλά πώς θα αντιμετωπιστεί, όταν θεωρείται δεδομένη. Και εκεί, αναδεικνύονται συγκεκριμένες τακτικές.

Η ψυχραιμία δεν είναι αρετή - είναι λειτουργικό εργαλείο. Όσοι επιτρέπουν στον εκνευρισμό να κυριαρχήσει, φθείρονται πρώτοι και περισσότερο. Η πίεση δεν επηρεάζει την κίνηση, ούτε λύνει προβλήματα. Μόνο συσσωρεύεται και επαναλαμβάνεται, καθημερινά.

Η πρόβλεψη εξελίσσεται σε σημαντικότερο εργαλείο από το GPS. Όποιος μπορεί να διαβάσει τι πρόκειται να συμβεί με βάση αυτό που ήδη βλέπει -μια στένωση, μια έξοδος που πλησιάζει, μια συμπεριφορά ασυνήθιστη από άλλους οδηγούς- κερδίζει χρόνο, ηρεμία και -συχνά- κατανάλωση.

Η συνεχής εναλλαγή λωρίδων είναι σχεδόν πάντα ψευδαίσθηση ελέγχου. Τα στατιστικά και η εμπειρία συγκλίνουν: η διπλανή λωρίδα φαίνεται να κινείται γρηγορότερα μόνο όταν κανείς δεν βρίσκεται ήδη μέσα της. Με την είσοδο, ο ρυθμός της αλλάζει. Είναι νόμος ανεπίσημος, αλλά καθολικά παρατηρημένος.

Η αίσθηση του χρόνου μέσα στην κίνηση είναι σχετική, αλλά η συναισθηματική του διαχείριση όχι. Ο χρόνος που χάνεται είναι συνήθως αμετάκλητος. Η διάθεση όμως με την οποία φτάνει κάποιος στον προορισμό του είναι εντελώς στο χέρι του. Και εκεί κρίνεται η επιτυχία της μετακίνησης περισσότερο από κάθε άλλο παράγοντα.

Δεν χωρούν όλα σε ένα φανάρι

Η αναμονή στην κίνηση είναι ένας χώρος αμηχανίας. Δεν είσαι ακριβώς ακίνητος, αλλά ούτε και πραγματικά σε κίνηση. Και μέσα σε αυτή τη γκρίζα ζώνη, πολλοί θεωρούν ότι έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν με… οτιδήποτε.

Το κινητό τηλέφωνο είναι η πιο συχνή -και πιο επικίνδυνη- επιλογή. Είτε για γρήγορα μηνύματα, είτε για ενημέρωση, είτε απλώς από συνήθεια, η απόσπαση της προσοχής έχει κανονικοποιηθεί σε βαθμό που δύσκολα γίνεται αντιληπτή ως κίνδυνος. Η κίνηση μπορεί να είναι αργή, αλλά αυτό δεν την καθιστά ακίνδυνη.

Υπάρχουν όμως και παραδείγματα που φτάνουν σε επίπεδο σχεδόν σουρεαλισμού: ανάγνωση εφημερίδας στο τιμόνι, λύση σταυρόλεξου με ανοιχτό περιοδικό, φροντίδα μαλλιών στον καθρέφτη, ακόμη και χρήση φορητών υπολογιστών ακουμπισμένων στο τιμόνι. Δεν πρόκειται απλώς για έλλειψη υπευθυνότητας - αλλά για λανθασμένη αντίληψη του τι σημαίνει “σταματημένος στο αυτοκίνητο”.

Ακόμα και οι πιο «αθώες» συνήθειες, όπως το να βάζει κανείς μουσική από το κινητό ή να πλοηγείται σε μενού infotainment με υπερβολική επιμονή, ενέχουν κίνδυνο. Η προσοχή διασπάται εύκολα όταν όλα φαίνονται αβλαβή.

Η λύση δεν είναι ούτε η υπερένταση ούτε η πλήξη. Είναι η συνειδητοποίηση ότι κάθε λεπτό πίσω από το τιμόνι είναι ευθύνη - ακόμη κι αν η ταχύτητα είναι μηδενική. Ό,τι ξεκινά «για να περάσει η ώρα», μπορεί να γίνει το κλικ που θα λείψει όταν χρειαστεί άμεση απόκριση.

Όχι λύσεις-θαύματα, αλλά επιλογές με νόημα

Ας είμαστε ρεαλιστές: οι βασικές λύσεις στο κυκλοφοριακό πρόβλημα δεν είναι καινούργιες. Είναι γνωστές, καταγεγραμμένες και -δυστυχώς- σε μεγάλο βαθμό ανεκπλήρωτες.

Η χρήση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς θα μπορούσε θεωρητικά να αποφορτίσει σημαντικά τον κυκλοφοριακό φόρτο. Όμως, για να αποτελέσει πραγματική επιλογή, χρειάζεται αξιοπιστία, καθαριότητα, ασφάλεια και συνέπεια. Πολλοί πολίτες σήμερα νιώθουν ότι δεν επιλέγουν ανάμεσα σε μετακίνηση και άνεση, αλλά ανάμεσα σε δύο ταλαιπωρίες διαφορετικού τύπου. Η κριτική είναι δικαιολογημένη. Και χωρίς μια συνολική αναβάθμιση, το «πάρε το λεωφορείο ή το μετρό» δεν μπορεί να ειπωθεί με ελαφριά καρδιά.

Μια άλλη πρακτική λύση είναι το car pooling - η συνεννόηση για κοινή χρήση του αυτοκινήτου από περισσότερα άτομα που ακολουθούν παρόμοια διαδρομή. Πρόκειται για μια πρακτική που εφαρμόζεται εδώ και χρόνια σε πολλές χώρες, περιορίζοντας την κυκλοφορία και τη ρύπανση. Στην Ελλάδα, βρίσκεται ακόμη στα πρώτα της βήματα, περισσότερο ως άτυπη συμφωνία μεταξύ γνωστών παρά ως οργανωμένο σύστημα. Ίσως αξίζει να ενθαρρυνθεί περισσότερο - έστω και σε μικρή κλίμακα.

Όσο για όσους συνεχίζουν να μετακινούνται μόνοι, μέσα σε ένα σταματημένο αυτοκίνητο, υπάρχουν τρόποι να περάσουν το χρόνο πιο εποικοδομητικά χωρίς να αποσπούν την προσοχή τους από τον δρόμο:

• Ακρόαση ηχητικών βιβλίων ή podcasts που κρατούν το μυαλό ενεργό χωρίς να απαιτούν χειρισμό.
• Ακρόαση ραδιοφώνου χωρίς «φλυαρία» – μουσικής ή ενημέρωσης, με ήρεμη ροή.
• Εξάσκηση σε αναπνευστικές ασκήσεις ή τεχνικές mindfulness, πάντα με τα μάτια στον δρόμο (όσο κι αν ακούγεται τέτοιο, δεν είναι αστείο).
• Αποφυγή scroll στα κοινωνικά δίκτυα, ακόμη και όταν το όχημα είναι ακίνητο. Η μετάβαση από το Instagram στην πραγματικότητα ενός απρόσεκτου οδηγού μπροστά, μπορεί να μην είναι εφικτή όταν μετράνε χιλιοστά και δευτερόλεπτα.

Καμία από αυτές τις προτάσεις δεν λύνει το πρόβλημα συνολικά. Αλλά λειτουργούν ως μικρές άμυνες μέσα σε μια καθημερινότητα που συχνά μοιάζει με φρενοκομείο. Και σε μια πόλη που δύσκολα συγχωρεί την απροσεξία, η επίγνωση είναι ίσως το πιο αποτελεσματικό όπλο.

Επιστροφή στην ουσία

Η κίνηση δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Το πιθανότερο είναι πως θα γίνει ακόμη πιο σύνθετη, ακόμη πιο αργή, ακόμη πιο κουραστική. Οι πόλεις μεγαλώνουν, τα οχήματα πολλαπλασιάζονται, ο δημόσιος χώρος παραμένει πεπερασμένος. Και όσο κι αν γίνονται προσπάθειες για έξυπνες λύσεις, η πραγματικότητα επιμένει: η κυκλοφοριακή συμφόρηση είναι πια δομικό στοιχείο της καθημερινότητας.

Αν κάποιος περιμένει ότι η επόμενη μέρα θα είναι πιο άδεια, ότι το επόμενο φανάρι θα ανοίξει «μόνο για εκείνον», θα απογοητευτεί ξανά και ξανά. Το στοίχημα δεν είναι να βρεις τον τρόπο να ξεγλιστρήσεις. Είναι να καταφέρεις να ζήσεις μέσα στην ακινησία χωρίς να σε εξουθενώνει.

Η καθημερινή μετακίνηση είναι, τελικά, ένα τεστ χαρακτήρα. Όχι επειδή κάποιος «αντέχει» να περιμένει, αλλά επειδή βρίσκει τρόπο να μην χάνει το μέτρο. Να μην κάνει τον θυμό του κανόνα. Να μην αφήνει το κορνάρισμα του διπλανού να ορίζει την ημέρα του.

Δεν μπορούμε να επιλέξουμε πόση κίνηση θα έχει. Αλλά μπορούμε να επιλέξουμε πώς θα σταθούμε μέσα σε αυτή. Αν η πόλη δεν μας αφήνει να πάμε γρήγορα, τουλάχιστον ας προσπαθήσουμε να πηγαίνουμε ήρεμα. Ίσως να είναι το μόνο που μπορούμε πραγματικά να ελέγξουμε.

Φωτογραφίες: Eurokinissi