Όταν οι γυναίκες πήραν το τιμόνι, άλλαξε ο κόσμος

• Η Μπέρτα Μπενζ και το πρώτο road trip στην ιστορία
• Οι γυναίκες που άλλαξαν την αυτοκινητοβιομηχανία
• Οι γυναίκες που έσπασαν τα στερεότυπα στους αγώνες
• Όταν οι γυναίκες πήραν το τιμόνι, ο κόσμος δεν ήταν πια ίδιος

Η αυτοκίνηση ήταν ανέκαθεν κάτι παραπάνω από ένας απλός τρόπος μετακίνησης. Για πολλούς, το αυτοκίνητο υπήρξε σύμβολο ελευθερίας, ένα μέσο απόδρασης από τα δεσμά της γεωγραφίας, της κοινωνικής τάξης ή ακόμα και των προσδοκιών που επέβαλε το περιβάλλον. Για τις γυναίκες, ωστόσο, υπήρξε και κάτι ακόμα πιο σημαντικό: ένα όχημα χειραφέτησης.

Από τα πρώτα χρόνια της αυτοκινητοβιομηχανίας, οι γυναίκες δεν ήταν απλώς συνεπιβάτες. Αντίθετα με την κοινή αντίληψη, δεν περίμεναν κάποιον να τους ανοίξει την πόρτα ή να τους εξηγήσει πώς λειτουργεί το γκάζι και το φρένο. Ήταν εκεί, πίσω από το τιμόνι, σε ρόλους που συχνά αγνοούμε: ως οδηγοί, εφευρέτριες, μηχανικοί, επιχειρηματίες και πρωταθλήτριες των αγώνων ταχύτητας.

Ωστόσο, η παρουσία τους δεν ήταν πάντα αυτονόητη. Το δικαίωμα των γυναικών στην οδήγηση και η γενικότερη ενασχόλησή τους με την αυτοκίνηση υπήρξαν διαχρονικά αντικείμενα αμφισβήτησης, προκατάληψης, ακόμα και νομικών περιορισμών. Σε πολλές χώρες, οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να αποκτήσουν δίπλωμα, ενώ αλλού, η ιδέα μιας γυναίκας που οδηγεί θεωρούνταν επικίνδυνη, εξωφρενική ή απλώς… περιττή.

Από τη Μπέρτα Μπενζ, που τόλμησε το πρώτο μακρινό ταξίδι με αυτοκίνητο παρά τις αντιδράσεις, μέχρι τις γυναίκες της Σαουδικής Αραβίας, που χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2018 για να αποκτήσουν το δικαίωμα να οδηγήσουν, η ιστορία της γυναικείας παρουσίας στην αυτοκίνηση είναι μια ιστορία αγώνα. Είναι η ιστορία μιας συνεχούς προσπάθειας να αποδειχθεί ότι η ανεξαρτησία δεν έχει φύλο.

Σήμερα, μπορεί να φαίνεται αυτονόητο ότι μια γυναίκα θα οδηγήσει για να πάει στη δουλειά, θα αλλάξει λάστιχο αν χρειαστεί, θα αγοράσει το δικό της αυτοκίνητο χωρίς να ζητήσει τη γνώμη κανενός. Αλλά η διαδρομή μέχρι εδώ δεν ήταν ούτε εύκολη ούτε σύντομη.

Η Μπέρτα Μπενζ και το πρώτο road trip στην ιστορία

Το όνομα Μπενζ έχει ταυτιστεί με την αυτοκίνηση. Όμως, αν ο Καρλ Μπενζ είναι ο εφευρέτης του πρώτου αυτοκινήτου, η Μπέρτα Μπενζ είναι αυτή που το έκανε πραγματικότητα. Χωρίς εκείνη, η Mercedes-Benz – και ολόκληρη η αυτοκινητοβιομηχανία – μπορεί να μην είχε ποτέ υπάρξει.

Η Μπέρτα Μπενζ δεν ήταν μια συνηθισμένη γυναίκα της εποχής της. Γεννημένη το 1849 στη Γερμανία, μεγάλωσε σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου, δεν μπορούσαν να σπουδάσουν μηχανική και, φυσικά, δεν οδηγούσαν αυτοκίνητα – γιατί απλούστατα δεν υπήρχαν. Παρ’ όλα αυτά, το 1872 παντρεύτηκε τον Καρλ Μπενζ, έναν μηχανικό με ένα όνειρο: να δημιουργήσει ένα αυτοκινούμενο όχημα που θα κινούνταν χωρίς άλογα.

Η Μπέρτα δεν ήταν απλώς μια αφοσιωμένη σύζυγος. Ήταν η πρώτη επενδύτρια στην αυτοκινητοβιομηχανία, καθώς χρησιμοποίησε την προίκα της για να στηρίξει τις έρευνες του Καρλ. Όμως, το εγχείρημά τους δεν είχε εύκολη πορεία. Ο Καρλ ήταν ένας εξαιρετικός μηχανικός, αλλά δεν είχε τη διορατικότητα να διαφημίσει την εφεύρεσή του στον κόσμο. Η Μπέρτα, αντίθετα, ήξερε ότι το αυτοκίνητο δεν μπορούσε να παραμείνει ένα περίεργο πρωτότυπο κλεισμένο στο εργαστήριο – έπρεπε να αποδείξει την αξία του στους ανθρώπους.

Κάπως έτσι, το καλοκαίρι του 1888, πήρε μια απόφαση που θα άλλαζε την ιστορία της αυτοκίνησης.

Ένα ταξίδι 106 χιλιομέτρων και ένας ανεφοδιασμός από… φαρμακείο

Ξημερώματα της 5ης Αυγούστου 1888, χωρίς να ενημερώσει τον σύζυγό της, η 39χρονη Μπέρτα πήρε τα δύο από τα πέντε παιδιά τους και το Benz Patent-Motorwagen, το πρώτο αυτοκίνητο της ιστορίας, και ξεκίνησε από το Μάνχαϊμ με προορισμό το πατρικό της σπίτι στο Πφόρτσχαϊμ, 106 χιλιόμετρα μακριά.

Αυτή η απόσταση μπορεί να μας φαίνεται αμελητέα σήμερα, αλλά εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν δρόμοι σχεδιασμένοι για αυτοκίνητα, δεν υπήρχαν βενζινάδικα, δεν υπήρχαν καν μηχανικοί που θα μπορούσαν να βοηθήσουν αν κάτι πήγαινε στραβά. Ήταν, με κάθε έννοια, ένα άγνωστο και ριψοκίνδυνο ταξίδι.

Και, φυσικά, πολλά πήγαν πολλά στραβά...

Το αυτοκίνητο παρουσίασε μηχανικά προβλήματα αρκετές φορές στη διαδρομή, αλλά η Μπέρτα, με παντελή έλλειψη τεχνικής εκπαίδευσης αλλά απεριόριστη ευφυΐα, τα έλυνε επιτόπου. Χρησιμοποίησε την καρφίτσα από το καπέλο της για να ξεβουλώσει ένα σωληνάκι καυσίμου, την καλτσοδέτα της για να επιδιορθώσει το σύστημα ανάφλεξης, και όταν τα φρένα άρχισαν να φθείρονται, σταμάτησε σε έναν τσαγκάρη για να προσθέσει δέρμα στις επενδύσεις τους – μια λύση που θεωρείται η πρώτη «επισκευή φρένων» στην ιστορία.

Όταν ξέμεινε από καύσιμο, έκανε κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ ξανά: επισκέφθηκε ένα φαρμακείο και αγόρασε λιγροΐνη, ένα διαλυτικό που χρησιμοποιούσαν τότε ως καθαριστικό, το οποίο όμως μπορούσε να λειτουργήσει ως καύσιμο. Χάρη σε αυτή την απλή κίνηση, το συγκεκριμένο φαρμακείο του Βίσλοχ θεωρείται το πρώτο πρατήριο καυσίμων στην ιστορία.

Το ταξίδι της διήρκεσε όλη μέρα, αλλά όταν τελικά έφτασε στο Πφόρτσχαϊμ, είχε πετύχει κάτι μοναδικό: είχε αποδείξει στον κόσμο ότι το αυτοκίνητο ήταν κάτι παραπάνω από ένα τεχνολογικό πείραμα. Ήταν ένα λειτουργικό, αξιόπιστο μέσο μετακίνησης που θα μπορούσε να αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων.

Μια βιομηχανία γεννιέται

Το ταξίδι της δεν ήταν απλώς μια προσωπική επιτυχία – ήταν η αρχή της αυτοκινητοβιομηχανίας. Λίγο καιρό μετά, ο Καρλ Μπενζ έκανε βελτιώσεις στο Motorwagen, ενσωματώνοντας ένα επιπλέον γρανάζι για να βοηθά το όχημα να ανεβαίνει ανηφόρες, μια ιδέα που γεννήθηκε από τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η Μπέρτα στο ταξίδι της.

Ακόμα πιο σημαντικό ήταν το γεγονός ότι η είδηση του εγχειρήματός της διαδόθηκε παντού, τραβώντας το ενδιαφέρον επενδυτών και πελατών. Για πρώτη φορά, άνθρωποι άρχισαν να βλέπουν το αυτοκίνητο ως ένα πιθανό μέσο μετακίνησης και όχι ως μια περίεργη εφεύρεση που δεν είχε πρακτική αξία.

Σήμερα, η διαδρομή που ακολούθησε η Μπέρτα Μπενζ είναι αναγνωρισμένη ως «Bertha Benz Memorial Route", ένας ιστορικός δρόμος μήκους 194 χιλιομέτρων που ακολουθεί τα χνάρια της πρώτης μεγάλης οδικής διαδρομής με αυτοκίνητο.

Γιατί η Μπέρτα Μπενζ ήταν πρωτοπόρος

Η Μπέρτα Μπενζ δεν ήταν απλώς η πρώτη γυναίκα που οδήγησε σε μεγάλη απόσταση. Ήταν η πρώτη πραγματική οδηγός της ιστορίας, η πρώτη άνθρωπος που χρησιμοποίησε το αυτοκίνητο με τον τρόπο που το χρησιμοποιούμε σήμερα.

Πάνω απ’ όλα, όμως, ήταν μια γυναίκα που πίστεψε σε κάτι πριν το πιστέψει ο υπόλοιπος κόσμος. Σε μια εποχή που οι γυναίκες είχαν ελάχιστα δικαιώματα και ακόμα λιγότερες ευκαιρίες, εκείνη όχι μόνο στήριξε οικονομικά και ηθικά τον σύζυγό της, αλλά έκανε και το αποφασιστικό βήμα που χρειαζόταν για να απογειωθεί η ιδέα του αυτοκινήτου.

Χωρίς εκείνη, ίσως ο κόσμος να μην είχε γνωρίσει την αυτοκίνηση όπως την ξέρουμε. Και σίγουρα, η Mercedes-Benz δεν θα είχε γίνει ποτέ η αυτοκρατορία που είναι σήμερα.

Οι γυναίκες που άλλαξαν την αυτοκινητοβιομηχανία

Η Μπέρτα Μπενζ ήταν η πρώτη που έδειξε στον κόσμο την αξία του αυτοκινήτου, αλλά δεν ήταν η μόνη γυναίκα που διαμόρφωσε την ιστορία της αυτοκίνησης. Από εφευρέτριες που βελτίωσαν την οδική ασφάλεια, μέχρι γυναίκες που έφτασαν σε θέσεις εξουσίας στις μεγαλύτερες αυτοκινητοβιομηχανίες, η συμβολή τους υπήρξε καθοριστική.

Η Φλόρενς Λόρενς, μια σταρ του βωβού κινηματογράφου, μπορεί να μην είχε μηχανικές γνώσεις, αλλά είχε διορατικότητα. Παρατηρώντας τους κινδύνους της οδήγησης, επινόησε τα πρώτα φλας και τα φώτα φρένων, μια καινοτομία που έσωσε αμέτρητες ζωές στους δρόμους.

Η Μαίρη Άντερσον, το 1903, σχεδίασε τον πρώτο υαλοκαθαριστήρα, όταν διαπίστωσε ότι οι οδηγοί αναγκάζονταν να σκουπίζουν το παρμπρίζ τους με το χέρι εν μέσω βροχής ή χιονιού. Παρότι η εφεύρεσή της θεωρήθηκε «περιττή» από τους κατασκευαστές της εποχής, μέσα σε λίγες δεκαετίες έγινε βασικό στοιχείο κάθε οχήματος.

Η Τζουν ΜακΚάρολ είχε μια ιδέα που σήμερα θεωρείται αυτονόητη: τη λευκή γραμμή στη μέση του δρόμου. Ύστερα από ένα ατύχημα το 1917, συνειδητοποίησε ότι η έλλειψη διαχωριστικών σημάνσεων ήταν ένας σημαντικός κίνδυνος και έπεισε τις αρχές να την υιοθετήσουν.

Η Μάργκαρετ Γουίλκοξ, σε μια εποχή όπου οι γυναίκες σπάνια έμπαιναν σε τεχνικά επαγγέλματα, σχεδίασε το πρώτο καλοριφέρ αυτοκινήτου, φέρνοντας επανάσταση στην άνεση των επιβατών.

Προχωρώντας στον 21ο αιώνα, οι γυναίκες έφτασαν σε κορυφαίες ηγετικές θέσεις. Η Μαίρη Μπάρα έγινε το 2014 η πρώτη γυναίκα CEO μεγάλης αυτοκινητοβιομηχανίας, αναλαμβάνοντας τα ηνία της General Motors και οδηγώντας την εταιρεία σε μια νέα εποχή ηλεκτροκίνησης και τεχνολογικών εξελίξεων. Παράλληλα, η Λίντα Τζάκσον ανέλαβε τη Citroën και αργότερα την Peugeot, αποδεικνύοντας ότι η αυτοκινητοβιομηχανία δεν είναι αποκλειστικά ανδρικό πεδίο.

Αν και τα ονόματά τους δεν είναι τόσο γνωστά όσο αυτά των ανδρών συναδέλφων τους, οι γυναίκες αυτές άλλαξαν την πορεία της αυτοκίνησης, προσθέτοντας καινοτομία, ασφάλεια και νέα προοπτική σε έναν κλάδο που για χρόνια τις είχε στο περιθώριο.

Οι γυναίκες που έσπασαν τα στερεότυπα στους αγώνες

Αν η αυτοκίνηση γενικά θεωρήθηκε για πολλά χρόνια ανδρική υπόθεση, οι αγώνες αυτοκινήτου ήταν ένα ακόμα πιο κλειστό κλαμπ. Ταχύτητα, αδρεναλίνη, ανταγωνισμός – όλα αυτά θεωρούνταν προνόμιο των ανδρών, που μονοπωλούσαν τις πίστες και τα ράλι. Ωστόσο, ορισμένες γυναίκες δεν δέχτηκαν να μείνουν θεατές και έγραψαν τη δική τους ιστορία στους αγώνες ταχύτητας.

Μισέλ Μουτόν: Η «Βασίλισσα των ράλλυ» και το Ράλλυ Ακρόπολις

Αν υπάρχει μία γυναίκα που αμφισβήτησε με τον πιο ηχηρό τρόπο το αν οι γυναίκες μπορούν να ανταγωνιστούν τους άνδρες στον μηχανοκίνητο αθλητισμό, αυτή είναι η Μισέλ Μουτόν.

Γεννημένη το 1951 στη Γαλλία, η Μουτόν δεν είχε μεγαλώσει σε περιβάλλον αγώνων. Ωστόσο, η αγάπη της για την ταχύτητα την οδήγησε σε μια καριέρα που την έκανε θρύλο. Ξεκίνησε στους αγώνες ράλι στα τέλη της δεκαετίας του ’70, αλλά η μεγάλη της στιγμή ήρθε όταν η Audi της έδωσε την ευκαιρία να οδηγήσει το θηριώδες Audi Quattro στις αρχές της δεκαετίας του ’80.

Το Audi Quattro ήταν ένα αυτοκίνητο-επανάσταση: με την τετρακίνηση να αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού, ήταν γρηγορότερο, σταθερότερο και πιο δυνατό από οτιδήποτε άλλο στην εποχή του. Πολλοί πίστευαν ότι μια γυναίκα δεν θα μπορούσε να δαμάσει αυτό το «τέρας» των αγώνων. Η Μισέλ Μουτόν απέδειξε ότι έκαναν λάθος.

Το 1981, έγραψε ιστορία στο Ράλλυ Σαν Ρέμο, κερδίζοντας για πρώτη φορά έναν αγώνα του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Ράλι (WRC). Μέχρι σήμερα, παραμένει η μοναδική γυναίκα που έχει κερδίσει αγώνα στο κορυφαίο επίπεδο του ράλι.

Η Μουτόν έγινε είδωλο και στην Ελλάδα, καθώς το 1982 κατέκτησε το Ράλλυ Ακρόπολις, έναν από τους πιο σκληρούς και απαιτητικούς αγώνες στον κόσμο. Οι δύσβατοι ελληνικοί δρόμοι, η αφόρητη ζέστη και η απίστευτη σκληρότητα του αγώνα δεν την τρόμαξαν. Αντίθετα, ανέβηκε στο βάθρο ως νικήτρια, αποδεικνύοντας ότι η ταχύτητα δεν είναι ανδρική υπόθεση.

Εκείνη τη χρονιά, η Μισέλ Μουτόν έφτασε μια ανάσα από τον παγκόσμιο τίτλο, χάνοντας το πρωτάθλημα από τον Βάλτερ Ρερλ για ελάχιστους βαθμούς. Η ίδια, όμως, είχε ήδη κερδίσει τη θέση της στο πάνθεον του μηχανοκίνητου αθλητισμού.

Μετά την απόσυρσή της από τους αγώνες, η Μουτόν συνέχισε να παλεύει για τη θέση των γυναικών στο motorsport. Έγινε επικεφαλής της Επιτροπής Γυναικών της FIA, συμβάλλοντας στην προώθηση των νέων ταλέντων.

Στον κόσμο των ράλλυ, η Φαμπρίτσια Πονς έγινε μία από τις καλύτερες συνοδηγούς στην ιστορία, κατακτώντας τίτλους δίπλα στους κορυφαίους οδηγούς του σπορ.

Οι γυναίκες που άνοιξαν τον δρόμο στις πίστες

Η Μισέλ Μουτόν δεν ήταν η μοναδική γυναίκα που έκανε αισθητή την παρουσία της στον μηχανοκίνητο αθλητισμό. Πριν από εκείνη, άλλες γυναίκες είχαν τολμήσει να διεκδικήσουν τη θέση τους στις πίστες.

Η Μαρία Τερέζα ντε Φιλίππις, το 1958, έγινε η πρώτη γυναίκα που συμμετείχε σε αγώνα Formula 1. Ήταν πρωτοπόρος σε μια εποχή όπου οι γυναίκες θεωρούνταν «ανίκανες» να αντέξουν τη σωματική καταπόνηση της F1.

Η Λέλα Λομπάρντι, λίγα χρόνια αργότερα, όχι μόνο μπήκε στη Formula 1, αλλά κατάφερε να βαθμολογηθεί σε Grand Prix, μια επίδοση που καμία άλλη γυναίκα δεν έχει πετύχει μέχρι σήμερα.

Πιο πρόσφατα, η Ντανίκα Πάτρικ έγραψε ιστορία στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, κερδίζοντας αγώνα στο IndyCar Series και ανοίγοντας τον δρόμο για τις γυναίκες στον κόσμο του αμερικανικού motorsport.

Γιατί η επιτυχία των γυναικών στους αγώνες είναι τόσο σημαντική

Οι αγώνες αυτοκινήτου είναι ένα σπορ όπου ο εξοπλισμός παίζει μεγαλύτερο ρόλο από τη σωματική δύναμη. Παρ’ όλα αυτά, για δεκαετίες, οι γυναίκες έμεναν στο περιθώριο. Οι επιτυχίες της Μισέλ Μουτόν, της Μαρία Τερέζα ντε Φιλίππις και της Λέλα Λομπάρντι δεν άλλαξαν μόνο τη θέση τους στις πίστες – άλλαξαν την ίδια την αντίληψη για το τι μπορεί να πετύχει μια γυναίκα σε ένα ανδροκρατούμενο άθλημα.

Ακόμα και σήμερα, οι γυναίκες δεν έχουν πλήρη ισότητα στον μηχανοκίνητο αθλητισμό. Δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για νεαρές οδηγούς, οι μεγάλες ομάδες της Formula 1 και του WRC σπάνια επενδύουν σε γυναίκες, και οι χορηγοί προτιμούν να υποστηρίζουν άνδρες αθλητές. Ωστόσο, η κατάσταση αλλάζει σταδιακά, με πρωτοβουλίες όπως η F1 Academy, που δίνει χώρο στις γυναίκες να αγωνιστούν στο υψηλότερο επίπεδο.

Οι γυναίκες των αγώνων δεν ζητούν προνόμια. Ζητούν ευκαιρίες. Και αν η ιστορία μας έχει διδάξει κάτι, είναι ότι όταν τους δίνονται αυτές οι ευκαιρίες, όχι μόνο τις αξιοποιούν, αλλά αλλάζουν το ίδιο το άθλημα.

Διαβάστε ακόμα
» Κατακόρυφη η αύξηση στη συμμετοχή των γυναικών στον μηχανοκίνητο αθλητισμό

Όταν οι γυναίκες πήραν το τιμόνι, ο κόσμος δεν ήταν πια ίδιος

Η αυτοκίνηση υπήρξε ανέκαθεν κάτι περισσότερο από μια απλή βιομηχανία ή ένα μέσο μετακίνησης. Ήταν και είναι ένα σύμβολο ανεξαρτησίας, μια απόδειξη ότι η ελευθερία δεν μπορεί να μπει σε καλούπια και όρια. Και κάθε φορά που μια γυναίκα έπαιρνε το τιμόνι, είτε κυριολεκτικά είτε μεταφορικά, δεν οδηγούσε απλώς ένα όχημα – οδηγούσε την κοινωνία ένα βήμα μπροστά.

Από τη Μπέρτα Μπενζ, που απέδειξε πρώτη ότι το αυτοκίνητο μπορούσε να γίνει μέρος της καθημερινότητας, μέχρι τη Μισέλ Μουτόν, που απέδειξε ότι μια γυναίκα μπορεί να κερδίσει τους κορυφαίους άνδρες οδηγούς στον κόσμο, οι γυναίκες δεν υπήρξαν ποτέ παθητικοί θεατές στην ιστορία της αυτοκίνησης. Ήταν εκεί, στην πρώτη γραμμή, καινοτομώντας, αγωνιζόμενες, διεκδικώντας και θριαμβεύοντας.

Και όμως, ακόμα και σήμερα, σε πολλές γωνιές του κόσμου, η μάχη δεν έχει τελειώσει. Μπορεί στις περισσότερες χώρες οι γυναίκες να οδηγούν χωρίς περιορισμούς, αλλά οι κοινωνικές προκαταλήψεις, οι ανισότητες στη βιομηχανία και οι περιορισμένες ευκαιρίες στις αγωνιστικές διοργανώσεις δείχνουν ότι η διαδρομή για την απόλυτη ισότητα δεν έχει ολοκληρωθεί.

Κάθε γυναίκα που επιλέγει να οδηγήσει, να δουλέψει σε ένα συνεργείο, να σχεδιάσει ένα νέο μοντέλο, να αγωνιστεί στην πίστα ή να διεκδικήσει μια ηγετική θέση στον κλάδο της αυτοκινητοβιομηχανίας δεν γράφει απλώς τη δική της ιστορία – συνεχίζει να διαμορφώνει το μέλλον.

Γιατί η αυτοκίνηση, όπως και η ζωή, δεν είναι θέμα φύλου. Είναι θέμα ικανότητας, πάθους και θέλησης να προχωράς μπροστά. Και αν η ιστορία μας έχει διδάξει κάτι, είναι ότι οι γυναίκες ξέρουν να οδηγούν. Και ξέρουν να φτάνουν εκεί που θέλουν.

Φωτογραφίες: Wikipedia/Shutterstock