Ο τίτλος της ταινίας που παρουσιάζουμε μεταφράζεται ως “χαρούμενη μέρα”. Ο πρωτότυπος τίτλος όμως είναι “Χάππυ Νταίη”. Αμφότερα σωστά κι ας μην έχουν την ίδια μορφή. Κι ας είναι ακατάληπτο το δεύτερο. Δεν είναι το εννοιολογικό πλαίσιο που τα ενώνει. Είναι το απροσδιόριστο, κρυφό νόημα που φέρουν. Είναι η ειρωνεία που ορίζει την περίοδο εκείνη της νεοελληνικής ιστορίας η οποία χαρακτηρίστηκε για το ακριβώς αντίθετο, για τη “δυσαρεστημένη μέρα” που έγινε βδομάδες, μήνες, χρόνια... Το ειδικό βάρος των εν λόγω φράσεων “γεννήθηκε” από την απώλεια ανθρώπινου βάρους, ζωών, ελπίδων.

Οι ζωντανοί-νεκροί που έμειναν όρθιοι κρατώντας ό,τι τους απέμεινε, ήταν η διάψευση της κόλασης, η αμφισβήτηση, πολύχρωμη ανορθογραφία στον ζόφο του ολοκληρωτισμού. Σε τόπους καταραμένους, που των ανθρώπων το μίσος τους έκανε τέτοιους, μόνο η πέτρα, ο ήλιος και η σκόνη ήταν φιλόξενα στοιχεία γι' αυτούς που βιαίως εκτοπίστηκαν από τα στοιχειά που σαρκώθηκαν σε κενούς ανθρώπους, κοντόθωρους, ανασφαλείς και με εξουσία στα χέρια τους.

Οι βασανισμένοι που έγιναν φίλοι με την πέτρα, το κάψιμο του ήλιου, το πνίξιμο της σκόνης, δεν ήταν (μόνο) ανθρώπινα ερείπια που στάθηκαν όρθια, αλλά και γέλιο προκλητικό στο πρόσωπο των τυράννων. Ήταν ευτυχία, χαρά ξαφνική και η άλλη, καλά κρυμμένη, όψη μιας πραγματικότητας που μόνο τρέλα και θάνατο έδινε. Όπως και να το γράψεις λοιπόν, “χαρούμενη μέρα” γιατί ήταν η μόνη επιλογή. Ή “Χάππυ Νταίη” γιατί ο σουρεαλισμός η μοναδική απάντηση στην αλήθεια του ψεύδους και τον κυνισμό του ρεαλισμού. Το “Happy Day” (Χάππυ Νταίη) είναι η 19η ταινία που σας παρουσιάζει το G-Weekend Journal.

Για τους ανανήψαντες

Ο Παντελής Βούλγαρης πίσω από την κάμερα, πίσω από την ανατρεπτική δημιουργία. Η “Χαρούμενη μέρα” δεν έχει τη φήμη άλλων ταινιών του. Το εκτόπισμα της δεν συγκρίνεται με “Τα “Πέτρινα Χρόνια”, “Ελευθέριος Βενιζέλος 1910-1927”, ακόμη και τη “Φανέλα με το 9” ή το “Ψυχή Βαθιά”. Ωστόσο, το “Happy Day” εγγράφεται στο υποσυνείδητο του θεατή.

Ο Βούλγαρης προσπαθεί, παρά τη σταθερή χρονική απόσταση που έχουν οι δημιουργίες του, να είναι επίκαιρος και πολιτικά εύστοχος. Το πολιτικό σχόλιο τον ενδιαφέρει. Όχι το κομματικό. Το σχόλιο που ξυπνά από τον λήθαργο και την αδιαφορία τον καθηλωμένο, παραιτημένο θεατή. Παίρνει θέση δίχως φόβο και πάθος. Το κάνει χωρίς δογματισμούς και ακόμη κι αν διαφωνείς μαζί του, μερικές φορές έντονα, τον σέβεσαι για την τόλμη και την ανησυχία του.

Λίγο μετά την πτώση της χούντας, στην αρχή της Μεταπολίτευσης, αποφασίζει να εκθέσει την εμπειρία των εκτοπισμένων, των αντιφρονούντων, στους τόπους εξορίας. Φυσικά το μήνυμα δεν είναι ο εξοβελισμός και ο εξευτελισμός. Ο Βούλγαρης θέλει να τονίσει τη μανία των βαρβάρων να μετατρέψουν μια χώρα σε ένα απέραντο τόπο εξορίας. Να γίνουν όλοι βάρβαροι, πουλημένοι, να πεθάνουν ιδεολογικά, να ανανήψουν. Να γίνουν “Δυο φορές Έλληνες”, όπως διαβάσαμε και στο βιβλίο του Μένη Κουμανταρέα το 2001. Ο τρόπος που επιλέγει να το κάνει όμως είναι και αυτό που “υπαγορεύει” το πολιτικό σχόλιο. Με “ντοκιμαντερίστικο” ύφος και με διάθεση να δει μια ζοφερή, παγιωμένη κατάσταση αλλιώς, επιτυγχάνει το πάντρεμα καλλιτεχνικής προσέγγισης-πολιτικής καταγγελίας.

Συλλογή μυγών, καθήκον πατριωτικό!

Η ταινία βασίζεται στο βιβλίο του Ανδρέα Φραγκιά “Λοιμός” αλλά και στην εξορία του ίδιου του σκηνοθέτη, το 1974, για έξι μήνες, στη Γυάρο. Το όνομα του νησιού μένει άγνωστο μέχρι το τέλος της ταινίας. Κι ας ξέρουμε ότι πρόκειται για τη Μακρόνησο. Επίσης πουθενά δεν αναφέρονται οι λέξεις “Ελλάς”, “Ελλάδα”, “21η Απριλίου”, ακόμη και η σημαία στο στρατόπεδο δεν έχει σχέση με την ελληνική. Είναι ένα κυανό “Χ” σε λευκό φόντο. Η επιλογή να μην αναφερθούν όλα αυτά προφανής: Δεν έχουν σημασία τα σύμβολα, μια και η κατάσταση από μόνη της είναι ένα σύμβολο καταπίεσης, εξόντωσης. Η ανατροπή, έστω και δια του μύθου, επιβεβλημένη. Ο σουρεαλισμός το κατάλληλο μέσο για να απογυμνωθεί η “σοβαρότητα” και η ανήθικη εξουσία των τεράτων.

Οι έγκλειστοι, λοιπόν, καλούνταν να μαζεύουν μύγες, εκτελώντας παράλληλα τα υπόλοιπα ανόητα καθήκοντα τους, μια και προκαλούν πρόβλημα. Η συλλογών μυγών καθίσταται καθήκον πατριωτικό! Παρά τις αντίξοες συνθήκες οι κρατούμενοι τραγουδούν συνθήματα όπως “Ψυχή, στέμμα, τιμή” και “Πάντα εμπρός γεμάτοι φως”. Ακόμη και η πρώτη σκηνή της ταινίας δείχνει ανθρώπους να κάνουν μπάνιο στην παραλία και λιάζονται στην αμμουδιά! Αποκορύφωμα η προετοιμασία εορταστικής εκδήλωσης για την υποδοχή υψηλών πολιτικών προσώπων.

Υπάρχουν κι αυτοί που δεν υπογράφουν

Ο ανώνυμος κρατούμενος όμως δεν είναι μόνο ηττημένος. Υπάρχει κι αυτός που δεν λυγίζει, αρνείται να υπογράψει δήλωση μετάνοιας κι ας ξέρει ότι θα βασανιστεί. Όταν καταφέρνει να ξεφύγει και να κρυφτεί κάπου στο νησί, βλέπουμε και το σημείο καμπή της ταινίας. Στην ομοιομορφία της επιβαλλόμενης τρέλας, ο “διαφορετικός” ενοχλεί. Δηλώνεται ότι αυτοκτόνησε.

Άρα νεκρός, δεν υπάρχει. Στη διάρκεια της εκδήλωσης θα τον βρουν. Ο νεκρός υπάρχει και φυσικά θανατώνεται δίχως δισταγμό. Σε αυτό το σημείο το σχόλιο του Βούλγαρη “φωνάζει” και είναι σαν να ακούμε τον στίχο του Ρεμπώ που προειδοποιεί: “Αν γίνεται να σκοτώσουν ένα πτώμα, τότε να φοβάσαι μήπως σε σκοτώσουν”! Πίσω από το χαμόγελο, την πένθιμη ευωχία, υπάρχει κακογουστιά και κίνδυνος, καταστολή και φόνος. Μόνο έτσι οι καταπιεστές εδραιώνουν την εξουσία τους.

Το “Happy Day” χαρακτηρίζεται από στιβαρό σενάριο, πλάσιμο χαρακτήρων που συμπληρώνουν ο ένας τον άλλο φτιάχνοντας ενιαίο σύνολο. Ο ρυθμός κυλά αργά ακολουθώντας την άσκοπη ζωή στο νησί. Ακρίβεια στα πλάνα και η κάμερα να προσπαθεί να συλλάβει αυτό που μένει όταν όλα αποχωρούν. Οι ηθοποιοί λιτοί, μετρημένοι, αφέθηκαν στον τόπο και τις σιωπές. Σωστά, γιατί δραματοποιημένες ερμηνείες, εντάσεις, δεν θα ταίριαζαν με το ύφος της ταινίας. Η μουσική ανήκει στον Διονύση Σαββόπουλο. Η ταινία έλαβε αρκετές διακρίσεις και βραβεία στο 17ο Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1976.