1. Το μουντιάλ έχει ολοκληρωθεί… Η Ελλάδα δεν κατόρθωσε να προκριθεί από τον όμιλο με Αργεντινή, Ιαπωνία και Νιγηρία και ο Ότο Ρεχάγκελ μετά από εννέα χρόνια στον πάγκο της Εθνικής Ελλάδας αποχωρεί αφήνοντας πίσω του τεράστια κληρονομιά. Η επιλογή της ΕΠΟ είναι ο Φερνάντο Σάντος. Ο Πορτογάλος τεχνικός ολοκληρώνοντας, παράλληλα, μια τριετία στον ΠΑΟΚ κι αφού στο παρελθόν έχει εργαστεί δύο φορές στην ΑΕΚ και για μερικούς μήνες στον Παναθηναϊκό, απαντάει θετικά στην πρόσληψη. Στις 28 Ιουνίου του 2010 ανακοινώνεται και επίσημα…

«Όταν ήρθε η πρόταση, άρχισα να σκέφτομαι πώς θα ήταν να δουλέψω σε μια εθνική ομάδα και πώς θα αισθανόμουν. Για πολλά χρόνια έκανα προπονήσεις καθημερινά και μου άρεσε πολύ. Τώρα δεν θα έχω κάθε μέρα μια ομάδα να προπονώ, αλλά θα κάνω άλλα πράγματα που ελπίζω να μου αρέσουν εξίσου. Περιμένω να είναι μία μακρά εμπειρία και με καλά αποτελέσματα. Τώρα, αν θα είναι ο τελευταίος επαγγελματικός κύκλος, είναι κάτι που δεν το γνωρίζω».

2. Κάθε αρχή και δύσκολη… Ήταν ακόμα νωρίς για να ξέρει όλες τις ελληνικές εκφράσεις και παροιμίες, όμως σταδιακά θα τις βίωνε. Το ξεκίνημά του στον πάγκο της Εθνικής ομάδας έφερε εμπόδια πέρα των προβλεπόμενων και προβλήματα ξέχωρα των αγωνιστικών, κάτι που είχε να συμβεί από την προ-Ρεχάγκελ εποχή. Τα προκριματικά για το Euro 2012 ξεκίνησαν με δύο ισοπαλίες, μία στο Φάληρο με τη Γεωργία και μία εκτός έδρας με την Κροατία. Και ξαφνικά, προέκυψαν αποχωρήσεις! Ο Σωτήρης Κυργιάκος, ο Γιάννης Αμανατίδης και ο Φάνης Γκέκας κοινοποίησαν την αποχώρησή τους από την Εθνική ομάδα, αφήνοντας σπόντες για τη λειτουργία της. Ο Φερνάντο Σάντος ήταν σοκαρισμένος, αλλά και ξεκάθαρος.

«Δεν μπορώ να ξέρω γιατί ακριβώς έφυγαν, διότι εμένα δεν μου είπαν κάτι. Δεν μίλησαν μαζί μου, άρα δεν μπορώ να το εξηγήσω. Αν κάποιος θα πρέπει να δώσει μια εξήγηση, είναι οι ποδοσφαιριστές. Οι δύο από αυτούς είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν απευθείας μαζί μου και δεν το έκαναν. Με πείραξε που δεν επιδίωξαν ιδιωτική συζήτηση μαζί μου. Αν ένας παίκτης πιστεύει στην ακεραιότητα του προπονητή, μπορεί να ξανάρθει. Αν, όμως, δεν πιστεύει στον προπονητή και στη δουλειά που γίνεται, δεν μπορεί να ξανάρθει».

3. Η κατάσταση σταδιακά ομαλοποιήθηκε, τα αποτελέσματα ήταν θετικά, οι εξεγέρσεις ξεχάστηκαν. Ένας εκ των εξεγερθέντων, μάλιστα, (σ.σ. ο Φάνης Γκέκας) επέστρεψε στην Εθνική μετανιωμένος που δεν είχε μιλήσει με τον Φερνάντο Σάντος πριν πάρει την αρχική του απόφαση. Ο Πορτογάλος απολάμβανε τον σεβασμό των Ελλήνων, την αποδοχή των Πορτογάλων και μιλούσε συχνά για θέματα που ξέφευγαν των ποδοσφαιρικών του αρμοδιοτήτων. Πάντα με στόχο να προασπιστεί την Ελλάδα!

«Είναι λανθασμένη η άποψη για τους Έλληνες στο εξωτερικό. Πολλές φορές, ενώ βρίσκομαι στην Πορτογαλία και στην Ελλάδα γίνονται συγκεντρώσεις, βλέπω αναφορές όπως «πόλεμος στην Αθήνα» και άλλα παρόμοια. Όταν ρωτούν τη γνώμη μου τονίζω ότι αυτοί οι τίτλοι δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα. Δεν υπάρχει πόλεμος. Υπάρχει ένας λαός που διαμαρτύρεται. Κάποιες φορές γίνονται και επεισόδια. Αλλά δεν είναι πάντα έτσι. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η όλη εικόνα είναι λανθασμένη. Δεν είναι μόνο το Σύνταγμα και όσα γίνονται εκεί η Ελλάδα. Βλέπω να γίνονται επεισόδια σε πολλές χώρες, στη Γερμανία, την Αγγλία, τη Γαλλία, αλλά δεν παίρνουν αυτή την έκταση. Ούτε υπάρχει τέτοια διαστρέβλωση. Ένα άλλο παράδειγμα; Ο Έλληνας πηγαίνει στα μπουζούκια. Τώρα το έμαθαν; Αυτό δεν γινόταν και πριν από 10-20 χρόνια; Το ίδιο θα γίνεται και έπειτα από 10 χρόνια».

4. Η τοποθέτησή του στις αρχές Νοέμβριου του 2011 ήταν η πρώτη από τις πολλές που θα επακολουθούσαν για την κρίση στην Ελλάδα, κυρίως γιατί από τον Απρίλιο εκείνου του έτους είχε μπει και η Πορτογαλία σε παρόμοιο καθεστώς δανεισμού. Ο Φερνάντο Σάντος, ίσως και λόγω πολιτικών πεποιθήσεων, παρουσίαζε πάντα την αλήθεια στην ωμή της εκδοχή. Στα τέλη Νοεμβρίου του 2011 και μιλώντας για τα μέτρα στην Ελλάδα, αναφέρθηκε ακόμα και στο χαράτσι!

«Είναι πολιτιστικό ζήτημα. Ο Έλληνας θέλει να μιλήσει, ωστόσο, υπάρχει η σκιά της αύξησης των φόρων, της λιτότητας και της ανεργίας. Τα χειρότερα ήρθαν μετά την εμπλοκή του ΔΝΤ. Έχουν αρχίσει βάναυσες περικοπές, και τίποτα δεν έχει αλλάξει. Η ανεργία έχει αυξηθεί. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν αξίζει να συνεχιστεί αυτό. Το 70% με 75% των Ελλήνων δεν θέλουν η Ελλάδα να αφήσει το ευρώ επειδή φοβάται ότι τα πράγματα θα γίνουν ακόμη χειρότερα. Υπάρχουν κάποιοι φόροι που αφορούν όλους και τους ιδιοκτήτες σπιτιών. Πρόκειται για μια κτηνωδία. Αν δεν πληρώσουν, θα διακοπεί το ρεύμα».

5. Παράλληλα, όμως, παρέμενε προπονητής της Εθνικής ομάδας. Ασυμβίβαστος και ενίοτε ξεροκέφαλος, αλλά ενισχυμένος από την πρόκριση του αντιπροσωπευτικού συγκροτήματος στο Euro 2012, ο Φερνάντο Σάντος δεν τρόμαξε μπροστά στους… μεγάλους. Πήρε ξεκάθαρη θέση στις κατά καιρούς ατέρμονες συζητήσεις για τα συμφέροντα των ομάδων από τις κλήσεις και τις συμμετοχές των παικτών, με αφορμή τις γκρίνιες του Ολυμπιακού τον Νοέμβριο του 2011 για ένα φιλικό στη Ρουμανία. «Εγώ είμαι προπονητής της Εθνικής. Ούτε Ολυμπιακού είμαι, ούτε Παναθηναϊκού». Η υπόθεση έκλεισε!

6. Το διετές συμβόλαιο έφτανε προς το τέλος του και το μεράκι του Φερνάντο Σάντος για να δουλεύει σε καθημερινή βάση ήταν εκείνο που αποτελούσε το μεγαλύτερο εμπόδιο ανάμεσα στην πρόταση του Σοφοκλή Πιλάβιου για ανανέωση και το «ναι» του Πορτογάλου. Στις αρχές Ιουνίου κι ενώ η ομάδα προετοιμαζόταν για τα τελικά του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος, η πολυπόθητη συμφωνία ανακοινώθηκε. Για δύο ακόμα χρόνια…

«Χαίρομαι που και μετά το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα 2012 θα είμαι ο προπονητής της Ελλάδας. Είμαι περήφανος γι’ αυτό και θα συνεχίσω να αγωνίζομαι, με όλες μου τις δυνάμεις, για να είναι η Εθνική Ομάδα παρούσα σε όλες τις μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις. Είμαι εδώ για να πανηγυρίσουμε και την πρόκριση στο Μουντιάλ 2014».

7. Πριν την πρόκριση στα τελικά, υπήρχε το Euro. Μια διοργάνωση γεμάτη απαντήσεις εντός και εκτός αγωνιστικών χώρων, μια διοργάνωση που έκανε τον Φερνάντο Σάντος λίγο περισσότερο Έλληνα και όλους τους Έλληνες λίγο περισσότερο… Σάντος! Στη συνέντευξη Τύπου πριν την έναρξη της διοργάνωσης, ο Πορτογάλος έβαζε ψηλά τον πήχη και ένωνε την ψυχή του με εκείνη της χώρας μας.

«Θέλουμε να δώσουμε χαρά στον ελληνικό λαό και θα αγωνιστούμε με πάθος και αποφασιστικότητα. Να είστε ήρεμοι ότι εμείς θα δώσουμε πάνω από το 100% για να πετύχουμε. Τώρα αν αυτό θα γίνει, μόνο ο Θεός το ξέρει. Νιώθω τεράστια ικανοποίηση που βρίσκομαι εδώ εκπροσωπώντας την Ελλάδα. Κανείς δεν νιώθει περισσότερο Έλληνας αυτή τη στιγμή από εμένα. Αν είσαι ρεαλιστής, μπορείς να φέρεις το θετικό αποτέλεσμα. Όποιος έχει φόβο, μπορεί να αγοράσει ένα σκυλί. Εγώ έχω δύο στην πατρίδα μου».

8. Τα αποτελέσματα εν μέρει τον δικαίωσαν. Και εκείνον και τους παίκτες και τους Έλληνες. Που δεν ένιωσαν τη μεγαλύτερη περηφάνια μετά την ισοπαλία με την Πολωνία ή τη νίκη επί της Ρωσίας. Την ένιωσαν όταν στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε της πρόκρισης στα προημιτελικά, ο Φερνάντο Σάντος έβαλε στη θέση του έναν Άγγλο δημοσιογράφο που έμπλεξε την πολιτική με το ποδόσφαιρο και την Άνγκελα Μέρκελ με το προσεχές ματς κόντρα στην Γερμανία.

«Αυτό που μας εμπνέει είναι η ιστορία της Ελλάδας. Οι Έλληνες έχουν τεράστια περηφάνια και αξίζουν το σεβασμό όλων. Όλοι πρέπει να τους σέβονται, γιατί από εκεί άρχισαν η δημοκρατία και τόσες άλλες αρχές. Κανείς δεν μπορεί να μας κάνει μαθήματα». Ο Σάντος, μάλιστα, επέμεινε στο να απαντήσει την ερώτηση παρότι ο εκπρόσωπος της ΟΥΕΦΑ του έδωσε το δικαίωμα – λόγω του πολιτικού περιεχομένου – να την αγνοήσει.

9. Η Ελλάδα επέστρεψε από την Πολωνία ηττημένη και αποκλεισμένη από τη Γερμανία, αλλά με την αυτοπεποίθησή της ψηλά. Ο Φερνάντο Σάντος συνέχισε να προασπίζεται με ζήλο και πάθος τα συμφέροντά μας, αλλά και τον τρόπο ζωής που υπάρχει στην εποχή της κρίσης.

«Η χώρα υποφέρει πολύ με την οικονομική κρίση, που έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις στην Ελλάδα. Οι μισθοί έχουν μειωθεί πολύ και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση. Οι Έλληνες πάντως είναι λιγότερο απαισιόδοξοι από τους Πορτογάλους, αν και στην Πορτογαλία είναι περισσότερο κατανοητό τι συμβαίνει και η κυβέρνηση προσπαθεί να λύσει τα προβλήματα γρήγορα. Ελπίζω να μη συμβεί κάτι αντίστοιχο με την Ελλάδα, γιατί κι εκεί πριν τρία χρόνια άκουγα τα ίδια πράγματα και η ανεργία από το 16% αυξήθηκε στο 25%. Κάποιοι με εσκεμμένο τρόπο πλήττουν τον τουρισμό της Ελλάδας μεταφέροντας μια εικόνα για τη χώρα και τους ανθρώπους που δεν είναι πραγματική».

10. Ένα χρόνο μετά το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα, στην ατζέντα κυριαρχούν τα προκριματικά για το μουντιάλ. Η Ελλάδα είναι εντός στόχων, όμως η ήττα στη Βοσνία τον προηγούμενο Μάρτιο θα την φέρνει προ των ευθυνών της ενόψει του αγώνα με την Λιθουανία στις αρχές Ιουνίου του 2013. Ο Φερνάντο Σάντος ξεσπάσει κατά του συστήματος διεξαγωγής του πρωταθλήματος, αφού αρκετοί παίκτες αγωνίζονται ακόμα! «Για μένα είναι έγκλημα, να κάνεις μετά από τέτοια γεμάτη σεζόν πλέι οφ, να παίζεις έξι παιχνίδια, είναι πάρα πολύ κακό. Βλέπω τα ματς των πλέι οφ στο δεύτερο ημίχρονο φαίνεται ότι οι παίκτες είναι κουρασμένοι και παθαίνουν κράμπες. Δεν ξέρουμε σε τι κατάσταση θα μας έρθουν οι παίκτες από τις ομάδες».

11. Λίγες μέρες μετά, ωστόσο, πρέπει να φροντίσει για την ψυχολογία της δικής του ομάδας. Αφαιρεί το άλλοθι από τους παίκτες, σκληραίνει τη στάση του απέναντί τους και δεν ψάχνει για εύκολη δικαιολογία πριν το πολύ κρίσιμο ματς στο Βίλνιους. «Το κίνητρο μας η φιλοδοξία μας να βρισκόμαστε στην Βραζιλία θα πρέπει να καταβάλλει και την κούραση. Πρέπει να ξέρουμε αν θέλουμε να πάμε στην Βραζιλία ή δεν θέλουμε. Όποιος είναι κουρασμένος μπορεί να το πει να μην παίξει. Εγώ θέλω να είμαστε στην Βραζιλία. Αν μου το πει κάποιος, προφανώς δεν θα παίξει. Σίγουρα θα έχει αντίκτυπο στις επόμενες κλήσεις. Θα είναι… λιποτάκτης αν δεν το πει και φανεί στο γήπεδο. Θα είναι πιο τίμιο να το πει εξαρχής, είναι πιο σωστό για εμένα να γίνει έτσι». Το αποτέλεσμα δικαιώνει τον ίδιο και τους διεθνείς, αφού η Ελλάδα θα κερδίσει με 1-0 και θα κάνει αποφασιστικό βήμα για την πρόκριση.

12. Η επόμενη επίσημη υποχρέωση είναι στις αρχές Σεπτεμβρίου. Σχεδόν τρεις μήνες μετά το ματς στη Λιθουανία και με τα δεδομένα να είναι πλέον αντίστροφα. Από το φινάλε μιας κοπιαστικής σεζόν στο ξεκίνημα μιας άλλης. Το αποτέλεσμα στο Λίχνενσταϊν ήταν το ίδιο. Η Ελλάδα κέρδισε με 1-0. Η αντίδραση του Φερνάντο Σάντος, όμως, εντελώς διαφορετική… Ο Πορτογάλος θα είναι πιο κριτικός και πιο σκληρός από ποτέ με τους παίκτες του, κυρίως για την εικόνα που είχαν στο πρώτο ημίχρονο του παιχνιδιού.

«Σαν προπονητής, νιώθω ντροπή για το πρώτο ημίχρονο. Ελπίζω και οι ποδοσφαιριστές να νιώθουν το ίδιο. Ήμασταν μια καρικατούρα ποδοσφαιρικής ομάδας. Αν ήμουν στην εξέδρα θα έλεγα ότι η ομάδα με τα μπλε ήταν η Ελλάδα που θέλει την πρόκριση για το Μουντιάλ. Ούτε μαρκάραμε, ούτε πιέζαμε. Ο αντίπαλος έπαιζε όπως ήθελε. Δεν βγάλαμε ούτε έναν αυτοματισμό από αυτούς που δουλεύαμε στην εβδομάδα. Ό,τι έγινε είναι καλό για να καταλάβουμε ποιοι είμαστε. Για να αντιμετωπίζουμε όλα τα ματς με σοβαρότητα».

13. Η ώρα των μπαράζ… Η Εθνική ομάδα παρά το σερί που έκανε δεν κατόρθωσε να υπερκεράσει τη Βοσνία που πήρε την πρώτη θέση στον όμιλο και η κλήρωση έφερε αντίπαλο τη Ρουμανία στο δρόμο για την Βραζιλία. «Είχαμε μεγάλη πίστη και θέληση για την πρόκρισή μας στο Μουντιάλ κάτι που αποδείξαμε στα πλέι οφ με τη Ρουμανία. Τα πλέι οφ δεν τα παίζεις, τα κερδίζεις. Κι αυτό κάναμε». Η συνέντευξή του στις 5 Δεκεμβρίου κι αφού το τέλος ήταν ιδανικό για την Ελλάδα αποδεικνύει τη νοοτροπία που είχε σε αυτά τα ματς. Η καλύτερη Εθνική επί των ημερών του κέρδισε με 3-1 το πρώτο ματς και πήρε ισοπαλία στη Ρουμανία για να πανηγυρίσει τη δεύτερη συνεχόμενη πρόκριση σε Παγκόσμιο Κύπελλο.

14. Η ιστορία των δύο εκείνων αγώνων ίσως να συνοψίζεται στη μία του πρόταση, όμως δεν τελειώνει τόσα απλά. Πριν το πρώτο παιχνίδι, κλήθηκε να σχολιάσει – από Ρουμάνος δημοσιογράφους φυσικά – τον ορισμό του συμπατριώτη του Πέδρο Προένσα, με την απάντησή του να είναι αφοπλιστική. «Είμαι Έλληνας και δεν καταλαβαίνω αυτή την ερώτηση. Το παιχνίδι είναι Ελλάδα - Ρουμανία κι εγώ είμαι Έλληνας. Το έχω πει και στο παρελθόν. Δεν είναι κάτι που λέω πρώτη φορά».

Στον επαναληπτικό, μερικές μέρες αργότερα, τα συναισθήματα είναι ακόμα πιο έντονα. Ο Φερνάντο Σάντος με τη λήξη του αγώνα θα τρέξει στον κόσμο, αγνοώντας προς στιγμήν παίκτες και συνεργάτες, αφήνοντας στην άκρη το σκληρό και απόμακρο προφίλ. Λίγη ώρα αργότερα, μιλάει ελληνικά και λυγίζει μπροστά στην κάμερα… «Αυτή η πρόκριση είναι σημαντική για τον ελληνικό λαό και αυτό με κάνει χαρούμενο. Σαφώς χαίρομαι για την πρόκριση, για τους παίκτες μου αλλά πάνω απ’ όλα για τους Έλληνες. Θέλω να στείλω μήνυμα ελπίδας και πίστης στους Έλληνες. Μπορούμε να ανατρέψουμε κάθε δύσκολη κατάσταση. Η ρόδα θα γυρίσει και θα βρεθούμε από πάνω. Αντιδρώ έτσι γιατί νιώθω τον σεβασμό των Ελλήνων προς εμένα. Την Ελλάδα θα την κουβαλώ πάντα μέσα μου».

15. Το μικρόβιο υπήρχε πάντα μέσα του. «Είναι πάθος η καθημερινότητα», είχε πει ενοχικά στην Record στα τέλη Δεκεμβρίου, αποκαλύπτοντας το πώς σκέφτεται για το μέλλον του. Οι επιτυχίες της Εθνικής λειτουργούσαν ως αντίδοτο, όμως δεν αρκούσαν για να το σκοτώσουν. «Δεν μπορώ να κάθομαι κάθε μέρα σπίτι για μήνες ολόκληρους και να περιμένω να δουλέψω με τους παίκτες μου μόνο για ένα τριήμερο. Είναι η φύση της δουλειάς τέτοια και ως εκ τούτου δεν μπορούμε να την αλλάξουμε». Το μικρόβιο κέρδισε. Ο Φερνάντο Σάντος αφήνει την Εθνική ομάδα λίγο πιο Έλληνας απ’ ό,τι την ανέλαβε. Κι εμείς λίγο πιο Πορτογάλοι. Obrigado, λοιπόν!