Οι Έλληνες στον κόσμο του ευρώ
Τότε, το θέμα δεν ήταν στα πρωτοσέλιδα. «Οι περισσότεροι ελάχιστα σκέφτηκαν αυτή την κίνηση. Δεν πληρώνονταν για να σκεφτούν για την Ελλάδα. Είδαν την εξέλιξη ως μία διασκεδαστική πλοκή: οι Έλληνες είχαν μπει στον κόσμο του ευρώ και τώρα όλα θα ήταν καλύτερα».
Ένα απόγευμα Φεβρουαρίου το 1998 έγραφα στη νομισματική στήλη των FT. Τίποτα δεν είχε γίνει εκείνη τη μέρα και μου έλειπαν 150 λέξεις για να κλείσω. Είχα βρεθεί σε απόγνωση και άρχισα να ψάχνω τα έγγραφα που είχαν μαζευτεί στο φαξ. Βρήκα ένα από την Goldman Sachs. Ο Jim O’Neill μαινόταν κατά της δραχμής. Ο O’Neill ήταν εκείνη την περίοδο κάτι σαν βασιλιάς στη νομισματική αγορά. Έτσι, γέμισα τη στήλη μου με τα λόγια του και έφυγα για το σπίτι. Ο χειρότερα αμειβόμενος δημοσιογράφος στο κτήριο δεν είχε κάτσει μέχρι αργά.
Όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι στην αγορά, ξέχασα τη δραχμή. Λίγες ημέρες αργότερα, όμως, πρόσεξα ότι το νόμισμα δεχόταν επίθεση από παντού. Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε κατηγορήσει το δικό μου άρθρο. Οι επιθέσεις συνεχίστηκαν. Μία Παρασκευή εκείνου του Μαρτίου, η Ελλάδα ξαφνικά αποφάσισε να μπει στον ERM, τον ευρωπαϊκό μηχανισμό, που έδινε την κάρτα εισόδου για το ευρώ. Οι αγορές αντέδρασαν με έκπληξη. Η αλήθεια είναι ότι πρόσφατα τα ελληνικά επίσημα οικονομικά στοιχεία είχαν δείξει μυστήρια ανάπτυξη, όμως η Ελλάδα δεν είχε πετύχει κανέναν από τους στόχους για το κοινό νόμισμα. Παρόλα αυτά, το 2001 βρέθηκε στην Ευρωζώνη. Κάποιες φορές φαντάστηκα τον τίτλο της... νεκρολογίας: «Βοήθησαν την Ελλάδα να μπει στο ευρώ».
Έχοντας παρακολουθήσει την γέννηση αυτού του χάους, έχω την αίσθηση του πως η Ευρώπη θα μπορούσε να αποφύγει παρόμοια λάθη στο μέλλον.
Οι πολιτικοί ήθελαν κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα εδώ και δεκαετίες. Το σχέδιο, όμως, ξεκίνησε μόλις το 1989 στις συναισθηματικές εβδομάδες μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Οι Γερμανοί ήθελαν την ένωση. Ο Γάλλος πρόεδρος François Mitterrand είπε ότι θα συμφωνούσε αν εκείνοι στήριζαν το σχέδιο με το ευρώ. Στα τέλη του 1989, όπως είχε γράψει ο David Marsh, ο Mitterrand και ο καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Helmut Kohl έφτασαν στη συμφωνία «που εκτόξευσε την Ευρώπη στη Συνθήκη του Μάαστριχ και στο μονοπάτι της ένωσης».
Οι δύο ηγέτες δεν κινήθηκαν με οικονομικά κίνητρα. Ο Karl Otto Pöhl, πρόεδρος της Bundesbank, το 1989 κάποτε είπε στους FT ότι ο Kohl δεν καταλάβαινε τίποτα από οικονομικά. Αντιθέτως, εκείνος και ο Mitterrand νοιάζονταν περισσότερο για την ιστορία. Ο Kohl ήθελε να είναι ο καγκελάριος της ενωμένης Γερμανίας. Ο Mitterrand να δημιουργήσει μία Ευρώπη, στην οποία η Γαλλία θα είχε κυρίαρχο ρόλο. Αντιμετώπισαν τους οικονομολόγους ως ανθρώπους που στέκονταν στον δρόμο της ιστορίας.
Όταν ανέλαβα τη στήλη νομισματικής πολιτικής στους FT το 1996, ο Mitterrand είχε ήδη φύγει από τη ζωή. Οι πατέρες του ευρώ δεν ήταν εκεί για να το στηρίξουν. Νέα πρόσωπα είχαν αναλάβει τον σχεδιασμό του κοινού νομίσματος.
Πολλοί άνθρωποι, όμως, δεν μπόρεσαν να σηκώσουν το βάρος αυτού του πρότζεκτ. Ακόμη και οι νομισματικές αγορές είχαν βαρεθεί από τις κινήσεις της Ευρώπης. Πέρασα τα χρόνια ανάμεσα στο 1996 και στο 1998 γυρνώντας γύρω από την καρέκλα μου, γευματίζοντας με τραπεζίτες και προσπαθώντας να γεμίζω τη στήλη μου. Ήταν δύσκολο. Το 1996 ήταν ίσως το πιο ήσυχο έτος στη νομισματική αγορά από το 1973. Μία μέρα ήταν τόσο «νεκρή», που τη θυμάμαι. Ο Nick Parsons της τράπεζας Paribas μου είχε πει: «Το μόνο που δεν περιμένουμε είναι ο Godot», παραφράζοντας το βιβλίο «Περιμένοντας τον Γκοντό», στο οποίο οι χαρακτήρες περιμένουν έναν άνθρωπο που δεν έρχεται ποτέ.
Τα γραπτά μου συνήθως εμφανίζονταν στη σελίδα 33. Η ανία σπανίως έφευγε, όταν το απίθανο γινόταν και χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία έμπαιναν στον ERM. Η είσοδος της Ελλάδας δεν βρέθηκε καν στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας. Οι Έλληνες στην ουσία μπήκαν για να λύσουν ένα βραχυπρόθεσμο πρόβλημα: το να μπει η Ελλάδα στον ERM την βοήθησε να φτιάξει την ισοτιμία της δραχμής σε σχέση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά νομίσματα και έτσι σταμάτησε και η επίθεση στις αγορές. Οι περισσότεροι ελάχιστα σκέφτηκαν αυτή την κίνηση. Δεν πληρώνονταν για να σκεφτούν για την Ελλάδα. Είδαν την εξέλιξη ως μία διασκεδαστική πλοκή: οι Έλληνες είχαν μπει στον κόσμο του ευρώ και τώρα όλα θα ήταν καλύτερα.
«Η οικονομία της Ελλάδας είναι πολύ μικρή για κάθε άλλη χώρα, ώστε να τη νοιάξει αρκετά για η τιμή της δραχμής», είχα γράψει. Κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί τότε (ή καλύτερα να τον νοιάξει) για την είσοδο της Ελλάδας στον κόσμο του ευρώ, που κάποια μέρα εξελίχθηκε στον χειρότερο πονοκέφαλο για την Ευρώπη. Ελάχιστοι στις αγορές το 1998 αναρωτήθηκαν: «Θα δουλέψει το ευρώ;» Θεωρούσαν ότι ήταν ένα θέμα που ίσως χρειαζόταν να αντιμετωπιστεί πολύ μακριά στο μέλλον, όταν όλοι τους πιθανότατα θα ήταν νεκροί ή με λίγη τύχη, θα ασχολούνταν με τους αμπελώνες τους στα κτήματά τους στην Τοσκάνη. Αντί για αυτό θα έπρεπε να αναρωτιούνται: «Η είσοδος της Ελλάδας στον ERM θα έχει επίπτωση στο γερμανικό μάρκο;».
Οι πολιτικοί δεν έβλεπαν τέτοιες δυσκολίες. Είχαν την τάση να βλέπουν το ευρώ σαν ένα πολιτικό πρότζεκτ: «χτίζοντας την ενωμένη Ευρώπη». Όλοι γνωρίζουμε ότι το ευρώ έκανε το αντίθετο: σταμάτησε την οικοδόμηση της Ευρώπης που είχε ξεκινήσει στην Μεσίνα το 1955. Σήμερα, το ευρωπαϊκό πρότζεκτ είναι η προσπάθεια να «χωνέψουμε» το ευρώ.
Το ευρώ ήταν ένα πρότζεκτ ονειροπόλων. Αποτελεί μάθημα για τους πολιτικούς: Να προσέχετε το όραμα. Το μέλλον πιθανότατα θα καταστρέψει το όραμά σου. Αντί να έχουμε τεράστια άλματα, τα οποία θα είναι μη αναστρέψιμα, έχουμε οπισθοδρομικά: δούλεψε πουθενά αλλού αυτή η βαρετή πολιτική στο παρελθόν; Με δεδομένο ότι η Ευρώπη το 1989 έφτασε στα καλύτερά της χρόνια, θα έπρεπε να μείνει ως έχει αντί να προσπαθεί να εφεύρει νέο νόμισμα.
Η λέξη «όραμα» είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη σε συναισθηματικούς καιρούς, όπως μετά την πτώση του Βερολίνου. Η επόμενη συναισθηματική στιγμή για τον δυτικό κόσμο είχε έρθει μετά τις επιθέσεις στις 11/09, που οδήγησε στον πόλεμο του Ιράκ και στο Γκουαντάναμο. Φτάσαμε τις εβδομάδες μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers’ το 2008, που δημιούργησε πονοκεφάλους που μέχρι τότε ήταν άγνωστοι. Μάλλον είναι καλύτερα να περιμένεις να έρθει η κρίση, όπως προσπαθεί να κάνει η Άνγκελα Μέρκελ. Οι πολιτικοί σήμερα δέχονται τα πυρά, όμως τουλάχιστον δεν έχουν κανένα όραμα.
