Τουρισμός: ένα νόμισμα με δύο όψεις

Gazzetta team
Τουρισμός: ένα νόμισμα με δύο όψεις
Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ, ένας μεγάλος φιλέλληνας, ταξιδιώτης και ταξιδιογράφος, γράφει για την αύξηση του τουρισμού στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1950, στο βιβλίο του «Ρούμελη»: «Η Ελλάδα υφίσταται την πιο επικίνδυνη εισβολή από τον καιρό του Ξέρξη. Γράφει για την «Εφημερίδα των Συντακτών» ο Στέλιος Βαρβαρέσος (καθηγητής Α.ΤΕΙ Αθήνας).

»Ισως το κακό νόμισμα να διώχνει το καλό, αλλά και το καλό νόμισμα σ’ αυτήν την περίπτωση διώχνει οτιδήποτε άλλο». Μεταπολεμικά το «καλό νόμισμα» για την Ελλάδα ήταν το δολάριο, που στην περίπτωση του τουρισμού μετρούσε τις συναλλαγματικές εισπράξεις που τόσο είχε ανάγκη η χώρα. Tο 2001 αντικαταστάθηκε από ένα άλλο, το ευρώ. Ομως το «καλό νόμισμα» έχει πάντα δύο όψεις, κεφαλή και γράμματα.

Από την έναρξη της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, κράτος, πολιτικοί, ΜΜΕ κ.λπ. ανακαλύπτουν στον τουρισμό τον τομέα που θα μπορούσε να στηρίξει την πολύπαθη ελληνική οικονομία. Ομως ο τουρισμός προϋπήρχε και συνέβαλε μεταπολεμικά στην οικονομία της χώρας, μέσα από τη μείωση του ελλειμματικού εμπορικού ισοζυγίου, του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, την αύξηση του ΑΕΠ, τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης κ.λπ.

Αφίξεις, αφίξεις… είναι η μαγική λέξη. Αλλά εάν οι τουριστικές εισπράξεις σε ευρώ αντανακλούν την καταναλωτική συμπεριφορά των αφίξεων, ποιος θα μπορούσε να αποτιμήσει το κόστος παραγωγής τους; Μεταπολεμικά στην Ελλάδα ελάχιστες απόπειρες καταγράφονται για να μετρήσουν τι κοστίζει ο τουρισμός. Ποιο να είναι άραγε το κόστος της «τουριστικής βιομηχανίας» σε μια οικονομία με αδύναμη παραγωγική βάση, όπως η Ελλάδα, την περίοδο της κρίσης;

Τις δεκαετίες του '60 και του '70 οι χώρες του Τρίτου Κόσμου ανακαλύπτουν τον τουρισμό και λανθασμένα βλέπουν σ’ αυτόν την «κότα με τα χρυσά αυγά». Χρειάστηκε μια δεκαετία για να διαψευστούν οι μύθοι και να διαπιστωθεί ότι οι συναλλαγματικές εκροές για προμήθειες, εξοπλισμούς, εξειδικευμένο προσωπικό, καύσιμα, επαναπατρισμό επενδυόμενων κεφαλαίων, κερδών κ.λπ. ελαχιστοποιούσαν τις συναλλαγματικές εισροές.

Οι θεωρίες της «άνισης ανταλλαγής» του Samir Amin και του Arghiri Emmanouel (σχέσεις Βορρά-Νότου) χρησιμοποιούνται τότε από τους οικονομολόγους και τους κοινωνιολόγους του τουρισμού για να τονίσουν την αρνητική πλευρά του τουρισμού, την κακή όψη του νομίσματος. Εννοιες, όπως τουρισμός παράγοντας εξάρτησης, «ήπιας αποικιοκρατίας», συναλλαγματικών εκροών, ανειδίκευτης εργασίας κ.λπ. ερμηνεύουν την αδύναμη παραγωγική βάση αυτών των χωρών.

Το ίδιο συμβαίνει σήμερα και στις ΛΑΧ (Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες) όπου χρησιμοποιούν τον τουρισμό σαν διαβατήριο για την παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Μήπως άραγε η αντιμετώπιση του τουρισμού στην Ελλάδα της κρίσης ως της «κότας με τα χρυσά αυγά» μπορεί να οδηγήσει σε μια θεώρησή του αντίστοιχη με εκείνη των χωρών του Τρίτου Κόσμου τις δεκαετίες του '60 και του '70, άσχετα με την πρότερη κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη της χώρας και την ενσωμάτωσή της στην Ε.Ε.;

Απάντηση στα παραπάνω θα μπορούσε να δοθεί εάν οι υπεύθυνοι έβλεπαν στον τουρισμό ένα νόμισμα με δύο όψεις. Διεθνείς οργανισμοί και ερευνητές προσπάθησαν τις περασμένες δεκαετίες να δείξουν τον βαθμό οικονομικής εξάρτησης μιας χώρας από τον διεθνή τουρισμό.

  • α) Το 1975 οι UIOOT/WTO σε μια μελέτη τους επιχειρούν να δείξουν τον βαθμό οικονομικής εξάρτησης μιας χώρας από τον διεθνή τουρισμό και τη διαμόρφωση υψηλών συναλλαγματικών εκροών, λαμβάνοντας υπόψη τους την εθνική ή όχι ιδιοκτησία τριών μεταβλητών: αερομεταφορές, ξενοδοχειακά καταλύματα, tour-operators.
  • β) Το 1978 ο R. Baretje, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Aix-En-Provence, διαμορφώνει τον «λογαριασμό εξωτερικών σχέσεων του τουρισμού» (compte extérieur du tourisme). Ουσιαστικά πρόκειται για ένα λογιστικό εργαλείο που επιχειρεί να αναλύσει λεπτομερώς όχι μόνο τις τουριστικές εισπράξεις αλλά και τις δαπάνες (εισαγωγή τουριστικού εξοπλισμού, σκαφών αναψυχής, καυσίμων, τροφίμων, ποτών, αναμνηστικών κ.λπ.).
  • γ) Τη δεκαετία του 1980, τόσο στη Γαλλία όσο και στον Καναδά, διαμορφώνονται οι πρώτες εθνικές προσπάθειες για τη δημιουργία του «Δορυφόρου Λογαριασμού Τουρισμού» (Tourism Satellite Account). Βασικά ο ΔΛΤ καταγράφει πέρα από τα έσοδα, τα κόστη, την εγχώρια τουριστική παραγωγή, τη διασύνδεση του τουρισμού με τους παραγωγικούς κλάδους της οικονομίας, την τουριστική προστιθέμενη αξία κ.λπ.

Την απουσία αντίστοιχων εργαλείων μέτρησης του τουρισμού στην Ελλάδα διατυπώνει με δηκτικό τρόπο ο γενικός γραμματέας του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού Ταλέμπ Ριφάι, τον Μάρτιο του 2017: «Μπορείς να συγκριθείς μόνο με τον εαυτό σου, εάν χρησιμοποιείς τη δική σου μέθοδο που διαφέρει από τη διεθνή πρακτική».

Μήπως ήρθε η ώρα να γνωρίσουμε και την άγνωστη όψη του «καλού νομίσματος», που δεν σχετίζεται με ωραιοποιήσεις, σκοπιμότητες και πολιτικές, για να προχωρήσουμε σ’ έναν επανασχεδιασμό του τουρισμού; «Η οικονομική ευρωστία του τουρισμού εξαρτάται από την οικονομική ευρωστία της χώρας και το επίπεδο οικονομικής της ανάπτυξης» τονίζει ο Francois Ascher.

Πηγή: efsyn.gr