Ας δούμε τι κάνει έναν κινηματογραφιστή επιτυχημένο. Με τυχαία σειρά. Το προσωπικό ύφος που αναγνωρίζεται και επιβάλλεται. Η πρωτοτυπία στην αφήγηση και στην προσέγγιση ήδη γνωστών θεμάτων. Η διάθεση να ρισκάρει και να είναι έτοιμος να χάσει τα πάντα. Η ανακάλυψη και καθιέρωση νέων και άγνωστων ηθοποιών. Η επίδραση στις επόμενες γενιές και η κατάκτηση συγκεκριμένης περιοχής της βιομηχανίας του θεάματος.

Α, βάλτε και την κερδοφορία του εκάστοτε εγχειρήματος. Δεν υπάρχουν και πολλοί δημιουργοί που να ικανοποιούν όλα αυτά τα κριτήρια. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Σέρτζιο Λεόνε. Τι εστί Λεόνε για τον κόσμο του κινηματογράφου; Ψυχαγωγία στα καλύτερα της, αυτό σημαίνει.

Ανανέωση σημαίνει. Δολάρια και σκληρά βλέμματα σημαίνει. Ένιο Μορικόνε σημαίνει. Κλιντ Ίστγουντ. Λεόνε σημαίνει Ουέστερν και διάσωση του είδους από την εξέλιξη και τη λήθη. Σημαίνει ότι αν ψάχνουμε απάντηση στο “γιατί οι παλιοί;” μία απ’ αυτές είναι ο Σέρτζιο Λεόνε. Ο Λεόνε συνδύασε τη δράση με την υψηλή καλλιτεχνική δημιουργία και άπαντες υποκλίθηκαν. Στον Λεόνε αρκεί να δεις ένα πλάνο, να ακούσεις το μουσικό θέμα και όλα έρχονται. Εσύ κάθεσαι αναπαυτικά στον καναπέ και απολαμβάνεις. Αγνή ψυχαγωγία, καλλιτεχνική μαεστρία και παντοτινή ευγνωμοσύνη στον ιταλό σκηνοθέτη που μας έμαθε τα “σπαγγέτι γουέστερν”. Δεν θα ξαναγίνουν, δυστυχώς.

Η έννοια του δικαίου και το κέρδος

Ο Λεόνε κατάφερε κάτι πολύ δύσκολο, σπάνιο. Πήρε ένα είδος σε παρακμή, το γουέστερν, το άλλαξε και το απογείωσε. Η αλλαγή όμως δεν ήταν αυτή που θα περίμενε κανείς τότε. Ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος τη δεκαετία του ’60 βρισκόταν σε ανοδική τροχιά με πρωτοπόρο τμήμα τη “Nouvelle Vague”, τη “Νέα Γενιά” στη Γαλλία. Δεν περίμενες, λοιπόν, από έναν Ευρωπαίο, Ιταλό εν προκειμένω, να πειραματιστεί με κάτι δεδομένο και να μην πάει κόντρα στο ρεύμα. Ο Λεόνε πήρε το αμερικάνικο γουέστερν και το εξέλιξε, δεν ακύρωσε ό,τι υπήρχε. Το πείραξε όσο χρειαζόταν και δημιούργησε κάτι μοναδικό, πρωτογενές με τη δική του υπογραφή.

Στα εμβληματικά του έργα –Για μια χούφτα δολάρια, Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος, Μονομαχία στο Ελ Πάσο, Κάποτε στη Δύση- η έννοια της απόδοσης δικαιοσύνης αποδίδεται με ανατρεπτικό τρόπο. Είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος που γνωρίσαμε στα αμερικάνικα φιλμ. Εδώ δεν έχουμε τον απηνή διώκτη των κακών, των παρανομούντων που πρέπει να τιμωρηθούν γιατί το λέει ο Νόμος, εδώ κυριαρχεί ο ανεξάρτητος, ατρόμητος ήρωας που δικαιώνει όσους έχουν πληγεί με τρόπο που κινείται στα όρια της νομιμότητας ή και εκτός αυτής.

Ο “καλός” είναι αυτός που θα μπορούσε εύκολα να μπει στη θέση του “κακού”, ενώ μετά βίας εκδηλώνεται συναισθηματικά. Αυτή η μεταιχμιακή κατάσταση δημιουργείται και ορίζεται από το κυνήγι του κέρδους. Είτε ως αμοιβή είτε ως αρπαγή λείας που γίνεται αμοιβή για τον αυτόκλητο υπερασπιστή. Πάνω σε αυτή τη βάση μεγαλούργησε ο Λεόνε και έκανε το “σπαγγέτι γουέστερν” ξεχωριστό και διαχρονικό.

Η βία κυριαρχεί

Ο Λεόνε τόνισε τις γωνίες και την άγρια όψη του γουέστερν σε όλα τα επίπεδα. Η βία κυριαρχεί και δικαιολογείται σε κάθε πλευρά αφού όπως είπαμε το κέρδος μπαίνει πάω απ' όλα. Με τον τρόπο αυτό έδωσε στους χαρακτήρες την απαραίτητη πολυπλοκότητα και το μυστήριο που έχουν ανάγκη. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που ο Κλιντ Ίστγουντ κέρδισε την προσοχή κριτικών και κοινού. Ο Λεόνε έκανε το γουέστερν σύγχρονο είδος, ταιριαστό -τότε- με την εποχή του. Την περίοδο που μεσουρανούσε, ο κόσμος περνούσε από την ιδεολογική, πολιτική αντιπαράθεσε στην καταναλωτική μανία και την εξασφάλιση ισχύος. Η βία ήταν απαραίτητο μέσο για την επίτευξη μάταιων σκοπών. Τα γουέστερν του Λεόνε ήταν ο άλλος τρόπος εκπλήρωσης των προσδοκιών και γι' αυτό κέρδισαν την παντοτινή εκτίμηση του κοινού.

Το τραχύ έδαφος και ο τραχύς άνθρωπος

Τα γουέστερν του Λεόνε, ιδιαίτερα τα “Για μια χούφτα δολάρια”, “Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος”, χαρακτηρίζονται από τη “συνομιλία” εσωτερικού κόσμου και τοπίου. Το τραχύ έδαφος, το αφιλόξενο, γίνεται το μοναδικό φιλόξενο (!) σημείο για τον τραχύ άνθρωπο. Η αμεσότητα στην έκφραση και ο τρόπος που τη μεγεθύνει με τα γκρο πλαν ή τα πολύ μακρινά πλάνα του ο Λεόνε είναι σπάνιος, απαράμιλλος.

Οι χαρακτήρες συμπληρώνουν ο ένας τον άλλο και με την ασύλληπτη μουσική του Ένιο Μορικόνε στήνεται μια ιδιότυπο χορογραφία στην οποία ο ήχος του εξάσφαιρου επικρατεί. Ο Λεόνε όμως έδειξε πως ο λυρισμός και η ποίηση χωράνε στο είδος όταν μας έδωσε το “Κάποτε στη Δύση”.

Κατηγορήθηκε για τη βία, αλλά όπως έγραψε κάποτε ο Λι Βαν Κλιφ τα φιλμ του υπήρξαν αυθεντικά και απόλυτα μελετημένα. Πολλοί τον μιμήθηκαν (προσπάθησαν τουλάχιστον) αλλά κανείς δεν πλησίασε το έργο του. Κι αν η εποχή δεν απαιτεί “σπαγγέτι γουέστερν” είναι γιατί έγινε πολύ πιο βίαιη και ύπουλη. Το ύφος του Κλιντ Ίστγουντ και η μουσική του Μορικόνε πάντα θα μας συντροφεύουν.