Γολγοθάς, ο τόπος μαρτυρίου του Χριστού αλλά και ο τόπος της μετανοίας, των δακρύων και του πόνου των σημερινών πιστών και επισκεπτών. Εκεί όπου ο θάνατος έγινε ανάσταση κι έδειξε το Φως στους Ορθόδοξους Χριστιανούς. Στον Γολγοθά ο Ιησούς πρόσφερε αυτόθελα τη ζωή του, για να εξαγοράσει τις αμαρτίες της ανθρωπότητος. Το μαρτυρικό θάνατο που είχε παραδεχθεί ως το τέλος θα τον υπέφερε μέχρι να κλείσει τα μάτια του. Το πνεύμα του ήθελε σε όλη του τη διαύγεια να το παραδώσει στον Πατέρα του. Για άλλες τρεις ώρες, σιωπηλός κρέμονταν κάτω από τη μαυρίλα του ουρανού.

Τι να έγινε τότε στην ψυχή του μέσα; Σε ποια βάθη να κατέβηκε; Σε τι κόσμους πόνου και ερημιάς και απελπισίας και σπαραγμού να πλανήθηκε άραγε το πνεύμα του; Κι εκεί, από τα βασανισμένα χείλη του, μια φωνή ξέσπασε, φωνή αγωνίας και πόνου απέραντου: Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί μ' εγκατέλειψες; Ένας στρατιώτης πήρε το σφουγγάρι που τάπωνε τη στάμνα, το πότισε κρασί, το σήκωσε ως τα χείλια του Ιησού. Πήρε ο Ιησούς το ξίδι από το σφουγγάρι, και, βγάζοντας φωνή μεγάλη, είπε:— Πατέρα, στα χέρια σου παραδίδω το πνεύμα μου. Ήταν πια το τέλος. Μουρμούρισε: — Τελείωσε... Και γέρνοντας το κεφάλι ξεψύχησε».

Ο Γολγοθάς είχε σχήμα κρανίου, σ’ αυτό οφείλεται και η ονομασία του (στα εβραϊκά σημαίνει κρανίο). Για το λόγο αυτό είναι γνωστός και ως κρανίου τόπος. Εκεί έχτισε η Αγία Ελένη ένα μεγαλοπρεπή ναό σε ρυθμό βασιλικής, ο οποίος καταστράφηκε από τους Πέρσες το 615 μ.Χ. Σήμερα έχει διαμορφωθεί σε Ναό, στο χώρο του οποίου κάτω από την Αγία Τράπεζα υποδεικνύεται το σημείο που κάρφωσαν το σταυρό του Χριστού, ενώ δεξιά και αριστερά διαφαίνεται ο βράχος. Ακόμα ένα σημείο – σύμβολο της Ορθοδοξίας, όπου αμέτρητοι άνθρωποι από κάθε σημείο της γης και ανεξαρτήτου θρησκεύματος γονατίζουν και προσεύχονται για την σωτηρία και την ανακούφιση της ψυχής τους. Βάζουν το χέρι τους στην ειδικά διαμορφωμένη οπή και ακουμπούν το βράχο που ποτίστηκε από το αίμα και τον ιδρώτα του Ιησού Χριστού. Δέος, κατάνυξη... Τα συναισθήματα των ανθρώπων δονούν την ατμόσφαιρα και είναι αδύνατο να βρεθεί κάποιος εκεί και να μην αισθανθεί την αύρα του χώρου.

Οι τιτάνιες προσπάθειες αποκατάστασης

Με την πάροδο του χρόνου, ο Ναός του Γολγοθά, όπως και τα υπόλοιπα οικοδομήματα του Ναού της Αναστάσεως, έχουν υποστεί πολλές μεταβολές και επεμβάσεις. Η σημερινή μορφή του Ιερού Προσκυνήματος, διαμορφώθηκε μετά την πυρκαγιά του 1808, και τις εργασίες ανάδειξης που πραγματοποιήθηκαν τα έτη 1986-1988 από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και τον αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκό Γ. Π. Λάββα (1935 - 2006).

Η συντήρηση του ζωγραφικού διακόσμου στον Ναό του Γολγοθά, υπαγορεύθηκε από λόγους που σχετίζονται με την σπουδαία θέση του μνημείου και την σημασία του για όλες τις Χριστιανικές Κοινότητες που συνυπάρχουν στον Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα. Το δέος, η συγκίνηση καθώς και το τεράστιο αίσθημα ευθηνής για όσους συμμετείχαν σε αυτό το εγχείρημα ήταν τεράστια. Έτσι το φθινόπωρο 2017, οι σκαλωσιές στήθηκαν και το έργο ξεκίνησε, από μια ομάδα έμπειρων συντηρητών αρχαιοτήτων που εργάστηκε νυχθημερόν και με υπερβάλλοντα ζήλο ώστε να φέρουν σε πέρας το έργο αυτό.

Η μεγάλη εμπειρία και η άψογη συνεργασία των συντηρητών βοήθησε ώστε να εργαστούν σαν μια «καλοκουρδισμένη» μηχανή και μέσα σε λίγους μήνες να παραδώσουν τον Ναό του Γολγοθά, χωρίς να διακοπή ούτε για μια μέρα η λειτουργία του ναού και η ροή του πολυπληθές προσκυνήματος. Έτσι οι προσκυνητές είχαν την δυνατότητα να παρακολουθούν να εξελίσσετε μπροστά τους το «θαύμα» της συντήρησης και αποκατάστασης των τοιχογραφιών. Η ικανοποίηση για το τελικό αποτέλεσμα από την Αγιοταφική Αδελφότητα και όχι μόνο ήταν διάχυτη, καθώς κανείς δεν είχε εικόνα της πρότερης κατάστασης που αποκαλύφθηκε μετά από δεκαετίες.

Οι εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών επικεντρώθηκαν κυρίως στον καθαρισμό της ζωγραφικής επιφάνειας των τοιχογραφιών, με την απομάκρυνση των ρύπων (βερνίκια - αιθάλη - κεριά ), με χημικό και μηχανικό τρόπο, βελτιώνοντας το αισθητικό αποτέλεσμα της ζωγραφικής, στη συμπλήρωση των απωλειών και στην αισθητική αποκατάσταση και την χρωματική συμπλήρωση των εικονογραφικών θεμάτων, η οποία είχε σαν γνώμονα, την άριστη παρουσία των τοιχογραφιών, χωρίς να αλλοιώνεται η ιστορική, θρησκευτική και καλλιτεχνική αξία τους.

Βασική προϋπόθεση για την περαιτέρω διατήρηση των τοιχογραφιών, ήταν η κατασκευή νέου μαρμάρινου κεροδοχείου με μηχανισμό απορρόφησης της αιθάλης των κεριών, καθώς η επισκεψιμότητα του ναού είναι τόσο μεγάλη που σε σύντομο χρονικό διάστημα θα υπήρχε επιδείνωση στην κατάσταση της ζωγραφικής επιφάνειας.

Αξιόλογη είναι και η ζωγραφική των εικόνων του 19 ου αιώνα, που βρίσκονται στον Ναό, που δυστυχώς όμως δεν είναι ορατή, καθώς κάθε εικόνα καλύπτεται από μια μεταλλική επένδυση από ασήμι, εξαιρετικής τέχνης κατασκευασμένη σε Αυστριακά και Ρωσικά εργαστήρια μεταλλοτεχνίας. Οι εικόνες είχαν υποστεί επεμβάσεις με έντονα γυαλιστερά και ακατάλληλα βερνίκια τα οποια γρήγορα οξειδώθηκαν αλλοιώνοντας τα χρώματα της ζωγραφικής. Οι εργασίες συντήρησης των εικόνων, επικεντρώθηκαν κυρίως στην αφαίρεση των οξειδωμένων βερνικιών πάνω από την ζωγραφική επιφάνεια, με χημικό και μηχανικό τρόπο και την τοποθέτηση νέου κατάλληλου βερνικιού. Επίσης συντηρήθηκαν και οι μεταλλικές επενδύσεις που καλύπτουν την κάθε εικόνα.

Οι εικόνες του Γολγοθά παρουσιάζονται για πρώτη φορά

Η αποκατάσταση του Ναού του Γολγοθά διεξήχθη από εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό, με πολυετή πείρα πανω στον τομέα της συντήρησης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης και μακρόχρονη θητεία στο Υπουργείο Πολιτισμού καθώς και σε πολλές μονές του Αγίου Όρους. Οι συντηρητές αρχαιοτήτων που περάτωσαν το έργο είναι οι: Πετρίδης Αριστείδης, Σαφέτης Θωμάς και Κίσσας Γιώργος.

Αμέριστη ήταν η συμβολή του Μακαριότατου Πατριάρχη Ιεροσολύμων κ.κ. Θεόφιλου Γ', του Γέροντος Σκευοφύλακος Αρχιεπισκόπου Ιεραπόλεως κ.Ισιδώρου που παρείχε παντός διευκολύνσεις που εξυπηρέτησαν το έργο, και του πάτερ Ευθύμιου Μερτζάνη για τον συντονισμό του όλου έργου. Καθοριστικής σημασίας ήταν η ευγενική χορηγία, του Χιώτη ομογενή της Αμερικής Ισίδωρου Σπανού, που με την οικονομική του προσφορά περατώθηκε το έργο αυτό.