Από την πολιτική έως τον πόλεμο, από τη μάχη του άντρα με τη γυναίκα έως την πάλη του καλού με το κακό. Παντού, πάντα, ατελείωτα πεδία αντιπαράθεσης όπου ξεδιπλώνονταν τακτικές προσεγγίσεις, εσωτερικές αναζητήσεις, τρόποι επιβολής. Ο καθένας με τα όπλα του και ο σκοπός ανέκαθεν ο ίδιος: η κατάκτηση, η επιβολή, η νίκη.

Ρομαντισμός, ερωτισμός, λυρισμός και υπαρξιακές ανησυχίες μέσα από μία ρεγκάτα, ένα σομπρέρο, μία ντρίμπλα ένα ανάποδο ψαλίδι. Η επικράτηση που πρέπει να έρθει παρέα με τον ξεσηκωμό. Να σηκωθείς όρθιος, να χειροκροτήσεις, να έχεις να διηγηθείς ότι το είδες.

Και απέναντι της ο «ρεσουλταδίστα». Εκείνος που θα θυσιάσει τα πάντα στο βωμό της νίκης με κάθε κόστος. Ο ίδιος που περισσότερο και από έναν υπέροχο συνδυασμό, θα τον δεις να μαγεύεται από μία κλωτσιά στο λαιμό, από ένα τάκλιν στον αστράγαλο. Η τακτική τον ενθουσιάζει περισσότερο από το ζογκλερικό.

Και η μάχη θα διαιωνίζεται εις τον αιώνα τον άπαντα της ποδοσφαιρικής ανάσας. Catenaccio ή Jogo bonito; Μία αναμέτρηση που βρίσκει ξεχωριστά πεδία και αυτή τη φορά η αναμέτρηση γίνεται στο γήπεδο του Gazzetta Weekend Journal. Δύο σπουδάστριες του Κέντρου Αθλητικού Ρεπορτάζ παίρνουν το κουμάντο (και την ευκαιρία) και προσπαθούν να εξηγήσουν, να σε πείσουν να επιβληθούν. Η μία θα κλειστεί πίσω, θα περιμένει, θα χτυπήσει απρόοπτα. Η άλλη θα προσπαθήσει να κυριαρχήσει, να γοητεύσει. Ποιο ποδοσφαιρικό είδος θα είναι ο νικητής;

CATENACCIO: ΤΟ ΘΕΑΜΑ ΤΩΝ... ΛΙΓΩΝ
Καταστροφικό, αποκρουστικό, σκληρό και βρώμικο. Αυτά και άλλα παρόμοια ακούγονται κάθε φορά που ο όρος “κατενάτσιο” (catenaccio) ή ιταλικό ποδόσφαιρο γίνεται αντικείμενο συζήτησης από τους λάτρεις του… θεάματος. Iσως και να 'χουν δίκιο. Ο Αμερικανός παραγωγός κινηματογράφου Σαμ Γκόλντγουιν προέτρεπε όμως το αντίθετο: «Μη δίνεις καμία σημασία σ' αυτούς που κρίνουν. Ούτε καν να τους αγνοείς». Υπάρχουμε λοιπόν κι εμείς, που ακολουθώντας αυτή τη συμβουλή, κλείνουμε τ' αυτιά στα λόγια των πολλών κι ακούμε την καρδιά μας να χτυπάει δυνατά κάθε φορά που βλέπουμε, όχι ντρίπλες και ποσοστά κατοχής, αλλά πάθος, άμυνες από ατσάλι και αουτσάιντερ νικητές!

Εξέλιξη
Η ιστορία ξεκινά τη δεκαετία του '30. Ο Αυστριακός προπονητής, Κάρλ Ράπαν, εφαρμόζει για πρώτη φορά το σύστημα “verrou”. Αμυντικός προσανατολισμός, με κύριο χαρακτηριστικό την τοποθέτηση ενός έξτρα παίκτη (του λίμπερο) πίσω από την αμυντική γραμμή της ομάδας. Αποτέλεσμα; Επιπλέον κάλυψη για τα σέντερ μπακ και προστασία για την εστία. Οχυρωματικά έργα λοιπόν, προκειμένου να μείνει ο αντίπαλος στο μηδέν. Αυτός δεν είναι άλλωστε και ο σημαντικότερος σκοπός του παιχνιδιού;

Με την πάροδο του χρόνου, το σκηνικό μεταφέρεται πιο νότια. Ο Ιταλός προπονητής, Νέρεο Ρόκο εφαρμόζει το συγκεκριμένο στυλ για πρώτη φορά στην πατρίδα του και ειδικότερα στην Τριεστίνα, στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Το μεσογειακό ταμπεραμέντο μπερδεύεται με την κυνική τακτική και το μείγμα μαγεύει μέχρι σήμερα. Ενταση, δύναμη και νεύρα εισβάλλουν όσο ποτέ άλλοτε στον αγωνιστικό χώρο, βάζοντας τέλος στη συναισθηματική μονοτονία της χαράς ή λύπης, ανάλογα με το αποτέλεσμα.

Τα λόγια του προπονητή δεν αφήνουν περιθώριο για επιπλέον εξηγήσεις: «Κλωτσήστε οτιδήποτε κινείται. Αν αυτό είναι η μπάλα ακόμα καλύτερα». Αυτές τις εντολές ακολούθησε έκτοτε το ιταλικό ποδόσφαιρο στο σύνολό του. Φυσικά, ζητούμενο δεν είναι το εγκληματικό, αντιαθλητικό τάκλιν που θα βάλει σε κίνδυνο την υγεία και την καριέρα των αθλητών, όμως λίγη περισσότερο δύναμη δε βλάπτει. Αντιθέτως, πάθος για τη νίκη και μάτια που γυαλίζουν, αυτό θέλει να βλέπει κάθε πραγματικός λάτρης του ποδοσφαίρου.

Προσήλωση στο στόχο
Νίκη. Οι πολυπόθητοι τρεις βαθμοί, η πρόκριση, το κύπελλο. Ναι, είναι και ΠΡΕΠΕΙ να είναι αυτοσκοπός. Από παιδιά μαθαίνουμε να παίζουμε κάθε λογής παιχνίδια. Ολα με την ίδια κατάληξη: ένας κερδίζει, οι υπόλοιποι χάνουν. Αν δεν τα δώσεις όλα η νίκη δε θα σε… τιμήσει. Γιατί, επομένως, το σαγηνευτικότερο των σπορ να ξεφύγει από τον κανόνα; Η φιλοσοφία του κατενάτσιο είναι ξεκάθαρη: ο σκοπός θα πρέπει να επιτευχθεί με κάθε κόστος! Ακόμα κι αν θυσιαστεί το υψηλό σκορ, οι δεκάδες τελικές και οι περίτεχνες συνεργασίες. Αλήθεια, ποιος φίλαθλος θα επέλεγε ήττα της αγαπημένης του ομάδας, προκειμένου να διασωθεί το θεαματικό ποδόσφαιρο; Η ερώτηση μάλλον ρητορική!

Αντεπίθεση
Ακριβώς αυτή ήταν και η φιλοσοφία του σπουδαίου Ελένιο Ερέρα. Ο προπονητής που εξέλιξε το παλιό σύστημα στο γνωστό μας κατενάτσιο, μπορεί να μην ήταν Ιταλός, όμως δικαίως θεωρείται η αιτία που το Καμπιονάτο απέκτησε ταυτότητα και ξεχωρίζει από όλα τα άλλα έως σήμερα. Τα στοιχεία της σφιχτής άμυνας με πολλούς παίκτες, του πάθους και της αυτοθυσίας προς τον κοινό στόχο παρέμειναν αναλλοίωτα ή και ενισχύθηκαν. Νίκη δίχως γκολ στο ποδόσφαιρο όμως, δε νοείται. Σε αυτό ακριβώς το σημείο ήρθε η εξέλιξη από τον Αργεντινό. Οσο μαζική είναι η ζώνη άμυνας, τόσο γρήγορη και αποτελεσματική πρέπει να είναι η αντεπίθεση. Τι κι αν ο αντίπαλος πιέζει διαρκώς; Μόλις η μπάλα χαθεί , το γήπεδο πρέπει να κατηφορίσει αστραπιαία! Δύο- τρεις πάσες, τακτική και μπόλικη ταχύτητα μέσων και επιθετικών, αρκούν για να μπει το γκολ και ο αντίπαλος να σαστίσει. Άλλωστε οι πιο σωστές επιθέσεις ξεκινούν από την άμυνα.

Η γλύκα του αυτσάιντερ
Αιφνιδιασμός λοιπόν. Αναπάντεχο. Δύο ακόμη στοιχεία που προστίθενται στη γοητεία του κατενάτσιο, κρατώντας την αδρεναλίνη του κοινού σε υψηλά επίπεδα. Συνέπεια αυτών η κατατρόπωση των φαβορί. Άραγε ποιος δεν έχει ταυτιστεί με τη νίκη ενός αουτσάιντερ; Από τον Δαβίδ και τον Γολιάθ, τη χελώνα και το λαγό μέχρι το Euro του 2004, η ιστορία είναι γνωστή και η ικανοποίηση πάντα ίδια. Πόσο μάλλον, όταν η νίκη έρχεται στο φινάλε. τότε που ο πανίσχυρος αντίπαλος που σπαταλούσε δυνάμεις επί 80 και πλέον λεπτά, τρέχοντας πάνω κάτω χωρίς αποτέλεσμα, δέχεται το γκολ και καταρρέει. Κανένα σύστημα επίθεσης, καμία ντρίπλα, καμία περίπλοκη ατομική ενέργεια δε βγαίνει γιατί απλούστατα έχει χαθεί η ψυχολογία. Ο “μικρός” μοιάζει ανίκητος και το παραμύθι έχει happy end!

Κατενάτσιο λοιπόν! Τεχνική καθυστέρησης και εξοικονόμησης χρόνου, υπνωτίζοντας τον αντίπαλο. Κάνοντάς τον να πιστεύει ότι κάποια στιγμή θα λυγίσεις και πριν το καταλάβει, το 1-0, το καλύτερο όλων των αποτελεσμάτων, είναι γεγονός. Γιατί το καλύτερο; Διότι πολύ απλά, είναι ό,τι ακριβώς απαιτεί ο αρχικός σκοπός του παιχνιδιού. Τίποτα περισσότερο και τίποτα πιο λίγο. Είναι το σκορ που διδάσκει εδώ και δεκαετίες η Ιταλία (κυρίως με την εθνική της ομάδα). Περισσότερο όμως, είναι αυτό που “πονάει” κάθε παντοδύναμο κι ανίκητο σύλλογο, ιδίως όταν έρχεται στο τέλος.

Η μόδα του ποδοσφαίρου προστάζει θέαμα. Τα πολλά γκολ και οι επιθετικοί- σταρ φέρνουν χρήμα, σπάνε ρεκόρ, παίρνουν βραβεία. Εμείς όμως δε θα συνταχθούμε με τη μάζα. Αγαπάμε Ιταλία. Αγαπάμε το σκληρό και συναισθηματικό κατενάτσιο. Κυρίως όμως λατρεύουμε τους ήρωές του: Ερέρα, Ράπαν, Ρόκο, Πίκι, Φακέτι, Καναβάρο, Νέστα, Μαλντίνι και δεκάδες άλλους που οδήγησαν τις ομάδες τους σε ιστορικούς θριάμβους και τρόπαια, με ένα και μοναδικό τρόπο. Δεν αποζητούμε αίμα (όπως μας κατηγορούν), θέλουμε μόνο το αίμα να κυλά στις φλέβες γρήγορα για 90 και κάτι λεπτά!

Κωνσταντίνα Νικοπούλου

JOGO BONITO: ΤΟ... ΞΕΔΟΝΤΙΑΡΙΚO ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΗΣ ΝΤΡΙΜΠΛΑΣ
Για κάθε θλίψη υπάρχει ένα γιατρικό. Για τους εραστές του παιχνιδιού αυτό το ελιξήριο ήταν το ίδιο το παιχνίδι, όπως ακριβώς το έγραψε ένας άγνωστος ποιητής σε κάποιον τοίχο στα φτωχικά σοκάκια του Μπέλο Οριζόντε. «Ολοι μας είμαστε εθισμένοι σε αυτό που απαλύνει τον πόνο και μας κάνει να ανατριχιάζουμε» και δίπλα ζωγράφισε μία μπάλα. Πίσω από κάθε νοοτροπία κρύβεται ένας δημιουργός, ένας επαναστατικός εμπνευστής που χαράσσει τη δική του ιστορία. Κάπως έτσι εμφανίστηκε ο Τέλε Σαντάνα για να φέρει την... αγαλίαση. Ο θρυλικός κόουτς εμπνεύστηκε μια ιδιαίτερη καινοτομία, μία ασυναγώνιστη έκφραση και μοναδικότητα στη σκέψη, την οποία γαλούχησε το βραζιλιάνικο DNA της αλάνας, της φτώχειας και της αλεγκρίας. Κάπως έτσι η ποδοσφαιρική ωδή της δεκαετίας του '80, έμελλε να αλλάξει άρδην το μενταλιτέ εκείνης της εποχής: και της επόμενης...

Από πάντα όμως συνέβαινε στις φαβέλες της Βραζιλίας. Εκεί όπου το ποδόσφαιρο διαφοροποιείται, συγχρονίζεται και χορεύεται. Το σπάσιμο της μέσης, οι αργές κινήσεις των χεριών, η απροσάρμοστη ελευθερία, ο χαμογελαστός αέρας, η άνευ όρων φαντασία. Ο συνδυασμός της σάμπα με μια μπάλα στα πόδια, έφτιαξαν την τελειοποίηση της ομορφιάς, το "Jogo Bonito".
Η φιλοσοφία στις -γεμάτα όνειρα- φτωχογειτονιές της Λατινικής Αμερικής επισφράγισε με τον καλύτερο τρόπο τον ανεπιβεβαίωτο μύθο... οι λαοί τελικά, παίζουν μπάλα όπως χορεύουν.

Το... παράνομο στα πόδια Πελέ
Το Μουντιάλ του 1982 ήταν για πολλούς η τελειοποίηση του «όμορφου ποδοσφαίρου». Ενός ποδοσφαίρου που όμως δεν μετουσιώθηκε σε τίτλο, αλλά άφησε το στίγμα του για πάντα. Οσα χρόνια κι αν περάσουν, άπαντες μνημονεύουν και αναφέρουν εκείνη την παρέα. Η ιστορία έχει ρίζες χρόνια πριν, όταν στα βάθη του Αμαζονίου δημιουργήθηκε, ο πρόγονος της μετέπειτα καποέιρα, το τζίνγκα. Η πολεμική τέχνη της εποχής, θεωρήθηκε απαγορευμένη, λόγω της υψηλής επικινδυνότητας που είχαν οι κινήσεις.

Το τζίνγκα βέβαια έπρεπε πάση θυσία να διασωθεί και το κατάφερε. Από τη ζούγκλα, πήρε σάρκα και οστά στα ξυπόλυτα πόδια του Λεονίντας κι έπειτα του Πελέ, ενώ αργότερα το ποδοσφαιρικό παπούτσι του Βασιλιά απογείωσε την τέχνη, επισφραγίζοντας την κατάκτηση του Μουντιάλ του 1958. Ο Βραζιλιάνος σούπερσταρ (πιτσιρικάς τότε) μετέτρεψε το άθλημα σε... ευλογία, πλάθοντας τη δική του χορογραφία με περίτεχνες κινήσεις, εντυπωσιακά περάσματα πάνω από τον αντίπαλο, στοπαρίσματα με το στήθος και ανάποδα «ψαλιδάκια». Η τέχνη του εξαπλώθηκε ανά τον κόσμο, ενώ η αυτοβιογραφία του έφερε την επισφράγιση του φαινομένου «My life and the Beautiful Game».

Εξέλιξη και καθιέρωση
Η δυναστεία του επιθετικού ποδοσφαίρου συνεχίστηκε και έμελλε να εξελιχθεί και να κυριαρχήσει μέσα από το φιλτράρισμα αρκετών προπονητικών μυαλών. Οι τέσσερις αγωνιστικές γραμμές του γηπέδου έγιναν το καλύτερο μέρος ενορχήστρωσης, με τον προπονητή να «ντύνεται» μαέστρος και να κατευθύνει μέσα από τη μουσική και τις νότες που φαντάζουν τακτική, την κίνηση, το ρυθμό και το συναίσθημα των παικτών του. Το ποδόσφαιρο έγινε η επιστήμη που σου επιτρέπει να σκέφτεσαι: Και όχι μόνο με το μυαλό, αλλά κυρίως με τα πόδια.

Η «επιδημία» της επιθετικής φιλοσοφίας ενσαρκώθηκε διαφορετικά από τον ρομαντικό καπνιστή Ζντένεκ Ζέμαν τη δεκαετία του '90, έως τον πεισματικά εγωιστή Πεπ Γκουαρδιόλα του 21ου αιώνα. Από το θαύμα εκείνης της Φότζια που μετέτρεψε έστω και για λίγο ακόμα και στην Ιταλία σε «βαρετό» το 1-0 και πιο ισορροπημένη την ομάδα που κερδίζει με 5-4», στο παράλληλο σύμπαν της σύγχρονης Μπαρτσελόνα, Μπάγερν και Μάντσεστερ Σίτι.

Τις περισσότερες φορές ως ανταμοιβή έρχεται μια γεμάτη τροπαιοθήκη, ένα κατάμεστο γήπεδο, μια σωρεία έντονων συναισθημάτων, ακόμη και μια όμορφη... ήττα. Το γκολ και δη το σκοράρισμα με διαφορετικούς τρόπους είναι η... τελευταία τάση της επιθετικής ποδοσφαιρικής μόδας, που ταυτίζεται με την αποτελεσματικότητα. Το παλμαρέ άλλωστε των πιστών ακολούθων της καταιγιστικής επιθετικής ομορφιάς στο χορτάρι, επιβεβαιώνει το παραπάνω και ο λαός ακολουθεί πιστά, όπως και τα social media που διψούν για τις μαγικές στιγμές που θα κατονομάσουν ως viral.

Η απλότητα της... πολυπλοκότητας
Κάπως έτσι το απαγορευμένο έγινε ευλογημένο. Ένας ιδιαίτερος ποδοσφαιρικός χορός που άλλαξε την ιστορία του αθλήματος, μαγεύοντας και συναρπάζοντας όσους συναθροίζονται καρτερικά για να δουν το τόπι να κυλά γρήγορα, επιθετικά, μαγικά. Η στρογγυλή θεά απέκτησε μία αίγλη, μέσα από ένα «χάδι» με τις τάπες, μια «ποδιά», ένα «ταρακούνημα» στο πλεκτό. Το «Jogo Bonito» δημιούργησε την ανάγκη του θεάματος και του πανηγυρισμού, την οποία και κάλυψε με την απλόχερη ζωντάνια που προσέφερε στο άθλημα.

Από τα... κουτσοδόντικα χαμόγελα στα κακόφημα στενάκια του Ρίο εξαιτίας μιας εντυπωσιακής ντρίμπλας, στο ευρωπαϊκό στερέωμα, εν μέσω αποθέωσης. Το ποδόσφαιρο είναι απλό. Αλλά τόσο απλό που γίνεται πολύπλοκο, καθώς παλεύει να «ξεδιπλωθεί» αρμονικά, ιδανικά. Στο παγκόσμιο παρεάκι των πιστών του «Ομορφου Παιχνιδιού» κυριαρχεί η σκέψη πως: «Τα γκολ είναι ποδοσφαιρικά όνειρα με περιθώρια»! Η ατόφια ομορφιά του ποδοσφαίρου όμως δεν γνωρίζει όρια.

Ελενα Χαριτάκη

* H Κωνσταντίνα Νικοπούλου και η Ελενα Χαριτάκη είναι σπουδάστριες στο μονοετές τμήμα του Κέντρου Αθλητικού Ρεπορτάζ