Οι εικόνες των μεγάλων ταινιών είναι κομμάτι του χρόνου (μας). Συντροφεύουν στιγμές, σκέψεις, πράξεις... Αυτές που άντεξαν ήταν γιατί δεν “έφτιαξαν” μόνο αναμνήσεις, αλλά έμειναν άφθαρτες και πάντα επίκαιρες. Οι κλασικές ταινίες αξίζουν της προσοχής μας για έναν λόγο: για την ατόφια ψυχαγωγία που μας προσφέρουν. Η ομορφιά της εικόνας με το βάρος των υψηλών νοημάτων και των σπουδαίων ερμηνειών, είναι κάτι ανεκτίμητο.

Το απόλυτο κινηματογραφικό “Big Bang”

Το “Κουρδιστό Πορτοκάλι” είναι το απόλυτο κινηματογραφικό “Big Bang” και η ηχώ της δημιουργίας του φτάνει μέχρι σήμερα στα αυτιά μας. Αυτή η σουρεαλιστική, μαύρη κωμωδία επιστημονικής φαντασίας, τάραξε τις κοιμισμένες συνειδήσεις των 70's. Άνοιξε βίαια τα μάτια σε όσους αρνούνταν να δουν τον εκφυλισμό των δυτικών ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Η άνιση ανάπτυξη και η άδικη μοιρασιά πλούτου και προνομίων αποτυπώθηκαν σε αυτή τη στυλιζαρισμένη ιστορία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Ο Άλεξ και η συμμορία του ενσάρκωσαν την αντίδραση στην αντίδραση και το χάος που “ζούσε” στην καρδιά του κτήνους, στον καπιταλισμό. Η ταινία αν είχε όρια και θεματική (η κοινωνική βία), τα ξεπέρασε, καθώς το τέλος της ήταν και η αρχή της και η δυναμική που απέκτησε την έκαναν άξια προβολής στο διηνεκές. Η φράση-κλισέ “γροθιά στο στομάχι” δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο ταίρι.

Η βία που λυτρώνει

Η ταινία έχει κάτι από την σπιρτάδα της “μπητ” λογοτεχνίας και την τρέλα ψυχεδελικού σύμπαντος. Αυτό όμως που δίνει τον τόνο είναι η σαρκαστική διάθεση και η αμετροεπής συμπεριφορά των ηρώων που “ντύνεται” μουσικά με έργα -κυρίως- του Τζοακίνο Ροσίνι (κι ας ακούει Μπετόβεν ο πρωταγωνιστής). Ο Άλεξ ΝτεΛαρτζ, ο πρωταγωνιστής, βγάζει τη γλώσσα στο σύστημα και κλείνει πονηρά το μάτι στον θεατή να τον ακολουθήσει στη δίχως όρια πορεία στην καταστροφή. Η καταστροφή όμως δεν είναι το τέλος, είναι το έναυσμα για μεγαλύτερη καταστροφή!

Η βία μπορεί να φέρνει βία, όμως για τον Κιούμπρικ είναι λυτρωτική. Αυτή είναι που θα οδηγήσει τον ήρωα του στην απόλυτη συνειδητοποίηση του εαυτού και στην αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για να αντιμετωπίσει την ασταμάτητη βία της κοινωνίας που ζει. Η διαδικασία αυτή περιγράφεται με χειρουργική ακρίβεια από τον Κιούμπρικ, ο οποίος εστιάζει στην πηγή του προβλήματος: στην υποβάθμιση της ζωής και στην καταδίκη των κοινωνικά αποκλεισμένων. Το ζοφερό περιβάλλον των εργατικών συνοικιών, τα σκούρα, γκρίζα χρώματα των παρατημένων πολυκατοικιών και τα καταγώγια φτηνής διασκέδασης συλλαμβάνονται από τον φακό του Κιούμπρικ.

Τα εκπληκτικά πλάνα και ο Μάλκολμ ΜακΝτάουελ

Τα πλάνα του Κιούμπρικ λειτουργούν καλειδοσκοπικά. Τη μία είναι σαν να βλέπουμε μια τοιχογραφία της εποχής. Όταν η συμμορία του Άλεξ περπατά ο ένας δίπλα στον άλλο, τότε νιώθεις την απειλή και την ορμή των υποκειμένων. Όταν η κάμερα εστιάζει στο απεγνωσμένο, τρομαγμένο, γεμάτο ένταση πρόσωπο του Άλεξ, τη στιγμή που είναι καθηλωμένος και με τα μάτια ορθάνοιχτα, η εικόνα “φωνάζει” την απόγνωση. Όταν οι τέσσερις “droogs” εισβάλλουν στο σπίτι εύπορου πολίτη και βιάζουν τη γυναίκα του, η κάμερα “χορεύει” μαζί με τον Άλεξ. Φυσικά, υπάρχουν σκηνές, όπως αυτή που κάνουν διάρρηξη στο σπίτι της ηλικιωμένης, που η κάμερα “αντικαθιστά” την παρουσία του θύματος και στο τέλος αυτής της σκηνής γίνεται κάτοπτρο που μεγεθύνει την εικόνα μέχρι που την εξαϋλώνει.

Η ταινία, φυσικά, κυριαρχείται από την ανεπανάληπτη ερμηνεία του Μάλκολμ ΜακΝτάουελ, ο οποίος δεν έγινε απλά ο Άλεξ ΝτεΛαρτζ, άλλα ένα σύμβολο ανεξαρτησίας και καταστροφής. Ο νεαρός Άλεξ ζει με τους γονείς του που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί του. Μόνος και ανεξέλεγκτος προσπαθεί να αντικαταστήσει τη μοναξιά του με το να είναι αρχηγός στη συμμορία του. Παραιτημένος από κάθε προσπάθεια για “κανονική” ζωή, επιβιώνει παραβιάζοντας τον νόμο και ζει στην κόψη του ξυραφιού. Όταν γίνεται το μοιραίο -φόνος- τότε όλα αλλάζουν.

Αντίρροπες δυνάμεις

Ο φόνος και η φυλάκιση του Άλεξ είναι το σημείο καμπής, διότι από εκείνο το σημείο ξεκινά η προσπάθεια του Κιούμπρικ να ισορροπήσει η ταινία και να μην εγκλωβιστεί στα αποτελέσματα της βίας. Στην ουσία εδώ είναι το δεύτερο μέρος του φιλμ και η φιλοδοξία του σκηνοθέτη. Ήτοι να διεισδύσει στον κοινωνικό ιστό και να βρει τα αίτια της βίας. Γι' αυτό και στρέφεται στην άλλη πλευρά και παρουσιάζει το ανάλγητο πρόσωπο της εξουσίας. Οι επιστημονικές μέθοδοι εξανθρωπισμού είναι το ίδιο βάρβαρες με τις γροθιές και τις κλωτσιές του Άλεξ. Η ανάγκη του κράτους για ομοιομορφία και απόλυτη υπακοή δημιουργεί “νεκρούς” πολίτες και όταν τα πράγματα φτάνουν στα άκρα, τότε το σοκ είναι ισχυρό. Τότε, ο άνθρωπος γεννιέται ξανά και είναι έτοιμος να διαλύσει τα πάντα. Ο εκάστοτε διαχειριστής της εξουσίας χρησιμοποιεί τις κατασταλτικές μεθόδους -σε όλες τις μορφές της- για να τονίσει και να διατηρήσει τον ταξικό διαχωρισμό. Η Ιστορία όμως έχει δείξει ότι πάντα υπάρχουν αντίρροπες δυνάμεις και τη στιγμή που τα πράγματα θα ξεφύγουν, θα ξεσπάσουν.

Να κινητοποιήσει την κοινωνία

Το εν λόγω φιλμ μπορεί να μην είναι το καλύτερο του Κιούμπρικ (πιο ψηλά το “2001: Η Οδύσσεια του διαστήματος), είναι όμως αυτό στο οποίο πόνταρε τόσα πολλά. Ήθελε να εκμεταλλευτεί τη δύναμη του πολιτισμού και τη δική του καλλιτεχνική για να επηρεάσει θετικά την κοινωνία. Να την κινητοποιήσει. Ίσως ήθελε να είναι το κληροδότημα του στις κοινωνίες που θα ακολουθούσαν. Κατά κάποιο τρόπο τα κατάφερε, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Η ταινία επηρέασε την κουλτούρα της Δυτικής Ευρώπης. Πολλοί καλλιτέχνες της μουσικής σκηνής χρησιμοποίησαν την εικόνα και τους χαρακτήρες του, ενώ σίγουρα είχε αντίκτυπο σε κάθε ταινία που ήθελε να μελετήσει το φαινόμενο της κοινωνικής βίας.