«Εργασία για όλους, από σπίτι σε σπίτι, από εργοστάσιο σε εργοστάσιο, από δρόμο σε δρόμο, κάνοντας διάλογο με τους πολίτες, με τη σιγουριά που σας δίνουν οι μάχες που έχουμε κάνει, για τις προτάσεις μας, γι’ αυτό που ήμασταν και γι’ αυτό που είμαστε, είναι δυνατό να κατακτηθεί μια νέα και ευρύτερη υποστήριξη για τις λίστες μας, για τον σκοπό μας, που είναι ο σκοπός της ειρήνης, της ελευθερίας, της εργασίας, της προόδου του πολιτισμού μας».

Η 11η Ιουνίου του 1984

Αυτά είναι τα τελευταία λόγια του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ σε ομιλία του στην Πάδοβα στις 7 Ιουνίου του 1984. Ο πλέον χαρισµατικός ηγέτης που ανέδειξε το ευρωπαϊκό κοµµουνιστικό κίνηµα στη δεκαετία του 1970. Στις αρχές του 1980 παθαίνει εγκεφαλική αιμορραγία την ώρα που εκφωνεί τον λόγο του μπροστά σε πλήθος που τον αποθεώνει. Μετά από τέσσερις ημέρες άνισης μάχης, στις 11 Ιουνίου ο ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ο εμπνευστής του «ιστορικού συμβιβασμού» και μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της ευρωπαϊκής Αριστεράς αφήνει την τελευταία πνοή.

Ο «πατέρας» του ευρωκομμουνισμού και του ιστορικού συμβιβασμού, ο άνθρωπος που ήθελε να ενώσει όλους του Ιταλούς δεν είναι πλέον στην ζωή. Μια απέραντη θλίψη απλώνεται σε όλη την χώρα. Πως γίνεται μια ολόκληρη χώρα να θρηνεί για έναν πολιτικό που δεν κυβέρνησε ποτέ; Γίνεται όταν μιλάμε για έναν ηγέτη ο οποίος είχε ονομαστεί από τους συντρόφους του ο «καλύτερος», για τον άνθρωπο που με την ευγένειά του, τον συναινετικό του λόγο, την οξυδέρκειά του και την διορατικότητά του κατάφερε να αναδείξει ότι τα κομουνιστικά κόμματα δεν είναι μονολιθικοί οργανισμοί. Ίσως ήταν η απόλυτη ανοχή του στις απόψεις των άλλων, ακόμη και σε ένα πολιτικό πλαίσιο, που έκανε τον Μπερλινγκουέρ τόσο αγαπητό από τόσους πολλούς, ακόμη και πέρα από την κομμουνιστική κοινότητα.

Ο Μαρκήσιος που έγινε ο πρωτοπόρος της Αριστεράς

Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ γεννήθηκε στο Σάσαρι της Σαρδηνίας στις 25 Μαΐου του 1922 και ήταν γόνος μια εύπορης αριστοκρατικής οικογένειας καταλανικής καταγωγής. Ο ίδιος μάλιστα είχε τον τίτλο του Μαρκήσιου. Η οικογένειά του γνωστή για τις προοδευτικές και αντιφασιστικές ιδέες-παρά την αριστοκρατική καταγωγή-επηρεάζει τον νεαρό Ενρίκο ο οποίος σε ηλικία 21 ετών γίνεται µέλος του παράνοµου τότε Ιταλικού Κοµµουνιστικού Κόµµατος για να αναδειχτεί σε σύντομο χρονικό διάστηµα γραµµατέας της οργάνωσης της κοµµουνιστικής νεολαίας της Σαρδηνίας.

Στη δίνη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και εν μέσω μεγάλων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στην χώρα ο Μπερλινγκουέρ συλλαμβάνεται το 1944 για τη δράση του και φυλακίζεται. Μέσα στην φυλακή σκληραγωγείται και διαμορφώνει ακόμα περισσότερο τον πολιτικό χαρακτήρα του. Εγκαταλείπει τις νομικές σπουδές και αφοσιώνεται πλήρως στον κομμουνιστικό κόμμα.

Εκείνη τη χρονιά γνωρίζεται µε τον γενικό γραµµατέα του IKK (Ιταλικό Κομουνιστικό Κόμμα) Παλµίρο Τολιάτι και σιγά σιγά ανεβαίνει στην ιεραρχία του κόμματος για να φτάσουμε στο 1948 όπου είναι πλέον ένα από τα ηγετικά στελέχη. Με το πέρασμα των χρόνων ο Μπερλινγκουέρ παγιώνει την θέση του μέσα στο ΙΚΚ με την φήμη του να εξαπλώνεται κι εκτός Ιταλίας. Το 1968 εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής, ενώ τον επόμενο χρόνο εκλέγεται βοηθός γενικού γραμματέα δίπλα στον Λόνγκο ο οποίος πλέον μπαίνει στο περιθώριο λόγω σοβαρών προβλημάτων υγείας. Η χρονιά αυτή είναι σημαδιακή αφού ο 47χρονος πολιτικός κάνει κάτι το ασύλληπτο για τα κομμουνιστικά κόμματα. Στην διάσκεψη των της Μόσχας εκφράζει την αντίθεσή του για την εισβολή της «Μητέρας» Μόσχας στην Πράγα το 1968, ενώ αρνείται να δώσει την ψήφο του στην πρόταση για καταδίκη της Κίνας λόγω της διαμάχης με την ΕΣΣΔ.

Ο ηγέτης του Ιστορικού Συμβιβασμού και ο εκφραστής του Ευρωκομμμουνισμού

Ο Μπερλινγκουέρ έχει αφήσει άφωνο όλο τον κομμουνιστικό κόσμο και το 1972 ξεκινάνε οι ιστορικές αλλαγές που συντέλεσαν στην δημιουργία του «ευρωκομμουνιστικού» κινήματος μαζί με το γαλλικό και το ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα.

Όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Ευρωκομμουνισμός», ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης «... Στις 11 Ιουλίου του 1975 στο Λιβόρνο, μία από τις κόκκινες πόλεις της Τοσκάνης, οργανώθηκε μια συγκέντρωση στην τεράστια Πιάτσα Ριπούμπλικα με ομιλητή τον Μπερλινγκουέρ και τον Καρίγιο. PCI (Ιταλικό κόμμα) και PCE (Ισπανικό κόμμα) διακήρυσσαν από κοινού ότι η ευρωκομμουνιστική στρατηγική πεποίθηση ερχόταν σε απάντηση της “αδυναμίας του καπιταλισμού να ανταποκριθεί στις γενικές ανάγκες της κοινωνίας με βαθιές διαρθρωτικές αλλαγές". Παρουσίαζαν ταυτόχρονα τις ψηφίδες που συνέθεταν τον ευρωκομμουνιστικό ψηφιδωτό: ατομικές και συλλογικές ελευθερίες, απόκρουση κάθε «κρατικής» ιδεολογίας, δημοκρατικός πλουραλισμός, συνδικαλιστική ανεξαρτησία, δημόσιος και ιδιωτικός σχεδιασμός στην οικονομία».

Το ΙΚΚ υπό την ηγεσία του Μπερλινγκουέρ χαράζει μια γραμμή δημοκρατικού προγραμματισμού με μεταρρυθμίσεις που λίγο θυμίζουν ένα κλασικό κομμουνιστικό πρόγραμμα και περισσότερο μια μείξη στοιχείων σοσιαλδημοκρατικής ρύθμισης, πραγματισμού αλλά και θεσμοποίησης στοιχείων δημοκρατικής συμμετοχής που προέρχονταν από την δυναμική του κινήματος του Μάιο του 1968. Ο λαός της Ιταλίας επικροτεί τις αλλαγές αυτές και το ΙΚΚ γίνεται το πιο ισχυρό κομμουνιστικό κόμμα της Δυτικής Ευρώπης και εξαργυρώνει το ρεύμα αυτό με ποσοστό 34,4% στις εκλογές του 1976, ενώ στις δημοτικές εκλογές καταφέρνει να ελέγξει πάνω από τους μισούς δήμους της χώρας.

Τον Σεπτέμβριο του 1973, ο Μπερλινγκουέρ αποφασίζει να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά της κομμουνιστικής ιδεολογίας με μια πρωτάκουστη άποψη, η οποία έμεινε γνωστή ως ο «Ιστορικός Συμβιβασμός». Δημοσιεύει τρία άρθρα στην Rinascita, το θεωρητικό εβδομαδιαίο περιοδικό του P.C.I., με τίτλο «Σκέψεις πάνω στην Ιταλία μετά τα γεγονότα της Χιλής». Εκεί ξεκαθαρίζει οριστικά ότι το κόμμα αποδέχεται το γεγονός πως η Ιταλία ανήκει στο Δυτικό Μπλοκ. Εντός αυτού όμως δεν επιδιώκει μια κάθετη διαίρεση της χώρας, αλλά διεκδικεί ένα εθνικό κοινοβουλευτικό δρόμο, την λεγόμενη «δημοκρατική εναλλαγή η οποία ορίζει την συμφωνία με δυνάμεις πέρα από την αριστερά προς την επίτευξη του κοινοβουλευτισμού, της κοινωνικής ειρήνης και της νομιμότητας.

Η αποτυχία και το απρόσμενο τέλος

Η εκτέλεση του Άλντο Μόρο, που ήταν ο βασικός συνομιλητής εκ μέρους των χριστιανοδημοκρατών με τον Μπερλινγκουέρ, από τις «Ερυθρές Ταξιαρχίες», αλλά και η φθορά του κόμματος εξαιτίας της στήριξης της δεξιάς κυβέρνησης Αντρεότι είχε ως αποτέλεσμα το δόγμα του Ιστορικού Συμβιβασμού και το πείραμα του Ευρωκομμουνισμού να αποτύχει.

Το ΙΚΚ άρχιζε να έχει κρίση ταυτότητας. Πολλοί σύντροφοι αποχωρούν λόγω της γραμμή που έχει πάρει το κόμμα, ενώ και οι ψηφοφόροι ζητάνε την επιστροφή στα παλιά. Ο Μπερλινγκουέρ παρά την δύσκολη θέση καταφέρνει να μπει το κόμμα ξανά στις λαϊκές μάζες. Ο ξαφνικός του θάνατος όμως στις 11 Ιουνίου κόβει απότομα την πορεία με τα γνωστά αποτελέσματα (αυτοδιάλυση το 1991 του ΙΚΚ).

Η Ιταλία χάνει έναν φωτισμένο ηγέτη και ο λαός έναν δικό του άνθρωπο ο οποίος άνοιξε τον δρόμο για μια νέα αρχή στην ανανεωτική αριστερά. Και στο τελευταίο του αντίο είναι όλοι εκεί. Πάνω 1,5 εκατ. άνθρωποι από κάθε γωνιά της χώρας τον συνοδεύουν στην τελευταία του κατοικία και αποτίουν φόρο τιμής στον άνθρωπό τους. Τα λόγια της γνωστής ακτιβίστριας- συγγραφέας Νάταλι Τζίνσμπουργκ περιγράφουν επακριβώς τι σήμαινε για τον λαό ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ. «Οι περισσότεροι Ιταλοί είχαν με τον Μπερλινγκουέρ μια σχέση προσωπική, μια σχέση σχεδόν εμπιστευτική, ακόμα και αν αυτή η σχέση περιοριζόταν σε έναν δημόσιο λόγο». Και μπορεί πλέον να έχουν περάσει 32 χρόνια, αλλά το κενό του παραμένει δυσαναπλήρωτο.

Δείτε στο βίντεο αυτό την τελευταία του ομιλία πριν πέσει σε κώμα.