Μπομπ Ντίλαν: Ο ραψωδός

Ο Μπομπ Ντίλαν, για πάνω από πέντε δεκαετίες, μαζί με τον Τζέιμς Μπράουν, υπήρξε ο καλλιτέχνης με τη μεγαλύτερη επιρροή στον χώρο του ροκ εν ρολ. Μουσικά, αλλά και προσωπικά, δύο επίθετα τον χαρακτηρίζουν: Ανεξιχνίαστος και απρόβλεπτος. Ξεπερνώντας τα όρια της ύβρεως θα πούμε ότι τα εν λόγω χαρακτηριστικά παραπέμπουν σε συμπεριφορά Θεού. Ίσως γι' αυτό την ίδια στιγμή που αποθεώνεται την ίδια στιγμή καταγγέλλεται για τις αλλαγές του. Το μόνο σίγουρο είναι ότι γενιές μουσικών άντλησαν απ' αυτόν. Οι στίχοι του, οι πρώτοι στην ιστορία της ροκ που θεωρήθηκαν κομμάτι της λογοτεχνίας, έγιναν τόσο γνωστοί που πολιτικοί, από τον Τζίμι Κάρτερ ως τον Βάτσλαβ Χάβελ, τους μνημόνευαν σε δηλώσεις, λόγους τους.

Ο Ντίλαν, προσωποποιώντας τα φολκ τραγούδια, επαναπροσδιόρισε τη θέση του τραγουδιστή-τραγουδοποιού. Ερμηνεύοντας τα απατηλά, ποιητικά του τραγούδια με το ένρινο, πηγαίο φωνητικό του ύφος, με την ηλεκτρική του μπάντα, διεύρυνε την εμβέλεια και το λεξιλόγιο της ποπ δημιουργώντας ταυτόχρονα έναν ήχο που πολλοί προσπάθησαν να μιμηθούν. Παράλληλα, βοήθησε στην άνοδο της κάουντρι-ροκ τη δεκαετία του '70. Τις επόμενες δεκαετίες, 80's, 90's, φάνηκε να δυσκολεύεται, όμως διατήρησε την ικανότητα του να προκαλεί, επηρεάζει και να εκπλήσσει τους ακροατές. Στα τέλη του 20ου αιώνα, αρχές 21ου, επανήλθε στις μεγάλες στιγμές όταν ηχογράφησε μερικά από τα καλύτερα του κομμάτια.

Ο Ρόμπερτ Άλεν Ζίμερμαν γεννήθηκε στις 24 Μάιου 1941 στο Ντόλουτς της Μινεσότα. Η οικογένεια του μετακόμισε το Χίμπινγκ όταν ήταν έξι ετών. Στο Λύκειο, πρωτοετής, αφού είχε πάρει μαθήματα κιθάρας και φυσαρμόνικας, δημιούργησε το συγκρότημα “Golden Chords”. Το 1959 εγγράφηκε στο τμήμα τεχνών του Πανεπιστημίου της Μινεσότα και ξεκίνησε τα πρώτα του σόλο σε καφετέριες ως Μπομπ Ντίλαν. Το 1962, τον Αύγουστο, άλλαξε νόμιμα το όνομα του, ενώ τον Ιανουάριο του 1961 είχε μετακομίσει στη Νέα Υόρκη δηλώντας ότι ήθελε να συναντήσει τον Γούντι Γκάθρι (υπήρξε είδωλο για τον Ντίλαν). Ο τελευταίος νοσηλευόταν αφού έπασχε από τη χορεία του Χάντινγκτον (σ.σ αρρώστια που χτυπά εγκεφαλικά κύτταρα). Τον επισκεπτόταν συχνά στο νοσοκομείο. Τον Απρίλιο έπαιξε στο Gerdes Folk City, ήταν το πρώτο νούμερο στην παράσταση του Τζον Λι Χούκερ. Επέλεξε κυρίως μπαλάντες του Γκάθρι, ενώ το κοινό άκουσε δικούς του στίχους σε παραδοσιακές μελωδίες. Εκείνη τη στιγμή άνοιγε ο δρόμος για τη δοξασμένη πορεία που θα ακολουθούσε. Η κριτική του Ρόμπερτ Σέλτον στους “New York Times” ήταν προειδοποιητική βολή, μια και ακολούθησε ο Τζον Χάμοντ. Δουλειά του ήταν να βρίσκει νέα ταλέντα και να τα φέρνει στην εταιρία του. Αυτή ήταν η “Columbia”, η οποία το 1962 ανέλαβε την παραγωγή του πρώτου του άλμπουμ.

Ο τίτλος του δίσκου ήταν “The Freewheelin'” και ο Ντίλαν αφύπνισε τη φολκ σκηνή με το καυστικό του χιούμορ και την ικανότητα του να γράφει ηχηρά, επίκαιρα τραγούδια. Σε αυτό το LP περιλαμβάνονταν κομμάτια όπως το “Blowin in the Wind”, “A Hard Rain's a-Gonna Fall” και “Masters of War”. Τραγούδια διαμαρτυρίας εφάμιλλα με αυτά των Γκάθρι και Πιτ Σέγκερ. Η Τζόαν Μπαέζ ηχογράφησε τα κομμάτια του Ντίλαν και τον πήρε μαζί σε περιοδεία. Το καλοκαίρι του 1963 έγιναν εραστές. Μέχρι το 1964 έδινε 200 συναυλίες τον χρόνο!

Ο δεύτερος δίσκος έχει τίτλο “The Times They Are a-Changin'” (Ιανουάριος 1964) και εκτός από κομμάτια διαμαρτυρίας (With God on our Side) το κοινό ακούει και προσωπικούς στίχους του δημιουργού (“One too many Mornings”). Την ίδια χρονιά γνωρίζει τους “Beatles”. Το καλοκαίρι κυκλοφορεί το άλμπουμ “Another Side of Bob Dylan”. Επικεντρωμένο σε προσωπικά τραγούδια και μαγευτικές ελεύθερες ενώσεις όπως το “Crimes of Freedom”. Εδώ αποκηρύσσει τη φάση της διαμαρτυρίας με το “My Back Pages”. Στα τέλη του 1964 ο Τζιμ Ντίκσον της “Columbia” συστήνει τον Ντίλαν στον Τζιμ ΜακΓκουίν, η μπάντα του οποίου, το 1965, θα έχει την πρώτη της επιτυχία με το “Mr. Tambourine Man”. Με αυτό το κομμάτι ξεκινά η περίοδος της λαϊκής-ροκ. Εν τω μεταξύ, διαλύεται η σχέση του με την Μπαέζ και γνωρίζει το πρώην μοντέλο Σίρλεϊ Νοτζίνσκι την οποία και παντρεύεται το 1965.

Το 1965, με το άλμπουμ “Bringing It All Back Home”, εκπλήσσει τους ακροατές γυρίζοντας την πλάτη του στη λαϊκή καθαρολογία (folk purism), καθώς υποστηρίζεται, τουλάχιστον στο μισό του LP, από μπάντα ροκ εν ρολ. Στις 25 Ιουλίου έπαιξε στο φεστιβάλ φολκ στο Νιούπορτ, εκεί που πριν δύο χρόνια ήταν το κέντρο της προσοχής, μαζί με το γκρουπ του Πολ Μπάτερφιλντ και αποδοκιμάστηκε. Τον επόμενο μήνα έπαιξε στο Κουίνς με μπάντα στην οποία μετείχαν μέλη των “Hawks” (γκρουπ από τον Καναδά). Ανάμεσα τους ο ντράμερ Λέβον Χελμ και ο κιθαρίστας Ρόμπι Ρόμπερτσον. Εκεί τη χρονιά ήρθε και η πρώτη μεγάλη επιτυχία του Ντίλαν ως ερμηνευτή με το “Like a Rolling Stone”.

Η διετία 1965-1966 αποτελεί ορόσημο για τη ροκ τον Ντίλαν, μια και η μουσική που δημιούργησε έφερε επανάσταση στο είδος. Η ένταση των παραστάσεων και των ζωντανών ηχογραφήσεων του- “Highway 61 Revisited”, “Blonde on Blonde”- ήταν αποκάλυψη. Οι στίχοι του αναλύονταν, συζητούνταν και αναπαράγονταν όσο κανενός άλλου. Ο Ντίλαν με οργή και μάγκικο παιχνίδισμα, “μάσαγε και έφτυνε” τις λογοτεχνικές, λαϊκές παραδόσεις σε μια άγρια και εμπνευσμένη άτεχνη ποίηση. Δεν εξηγούσε. Έδινε παράξενες συνεντεύξεις στις οποίες πρόσφερε αντιφατικούς μύθους για το παρασκήνιο και τις προθέσεις του. Στο ντοκιμαντέρ “Don't Look Back”, του Ντον Άλαν Πίναμπεϊκερ, αποτυπώνεται η υστερία που τον περιέβαλλε και η άνετη αποστασιοποίηση με την οποία αντιμετώπιζε τη διασημότητα του. Τον Απρίλιο του 1966 το “Rainy Day Women #12 & 35” ήταν στο νο2 και οι πωλήσεις του Ντίλαν σε παγκόσμιο επίπεδο έφταναν τα 10 εκατομμύρια! Παράλληλα, πάνω από 150 γκρουπ ή καλλιτέχνες διαφόρων μουσικών ειδών είχαν ηχογραφήσει τουλάχιστον ένα τραγούδι του!

Ο Ντίλαν στις 29 Ιουλίου 1966 θα διαλύσει την “Triumph 55” μοτοσικλέτα του. Το ατύχημα ήταν σοβαρό και ο καλλιτέχνης έσπασε σπονδύλους στον αυχένα, υπέστη διάσειση και στο πρόσωπο και το δέρμα της κεφαλής υπήρχαν πολλές εκδορές. Ήταν σε κρίσιμη κατάσταση για μία εβδομάδα και κλινήρης για ένα μήνα, ενώ μετά ταλαιπωρήθηκε από αμνησία και ήπια παράλυση. Αν και βιογράφοι αμφισβήτησαν τη σοβαρότητα των τραυμάτων, πέρασε εννιά μήνες σε απομόνωση. Καθώς ανάρρωνε, με τους “The Band” ηχογράφησε τραγούδια που διοχετεύονταν παράνομα στην αγορά. Επίσημα κυκλοφόρησαν το 1975 στον δίσκο “The Basement Tapes”. Ο ήχος τους ήταν αστείος, αινιγματικός και διαποτισμένος με καθετί αμερικάνικο. Με αυτόν συνέχισαν μόνοι τους οι “The Band”.

Το 1968 έκανε την επανεμφάνιση του στο κοινό με τον “ήσυχο” δίσκο “John Wesley Harding”, αγνοώντας την μπαρόκ ψυχεδέλεια που ήταν στην μόδα το προηγούμενο έτος. Ο Ντίλαν “τύλιγε” τους αινιγματικούς του στίχους σε χαρακτηριστικές φολκ μπαλάντες όπως τη “All Along the Watchtower” (σ.σ αργότερα την ερμήνευσε με διαφορετικό τρόπο ο Τζίμι Χέντριξ). Στις 20 Ιανουαρίου 1968 επέστρεψε στη σκηνή ερμηνεύοντας τρία τραγούδια σε κονσέρτο αφιερωμένο στον Γούντι Γκάθρι. Τον Μάιο του 1969 κυκλοφόρησε το άλμπουμ “Nashville Skyline” με πολλά στοιχεία κάντρι. Το κοινό άκουσε κομμάτια όπως το “Lay Lady Lay” και το “Girl From the North Country”, όπως και τη φωνή του Τζόνι Κας, ως γκεστ.

Οι καλλιτεχνικές δράσεις του στις αρχές των 70's δεν ήταν τόσο επιτηδευμένες. Το 1970 φτάνει στα δισκοπωλεία το “Self Portrait” στο οποίο υπήρχαν και τραγούδια άλλων δημιουργών. Επίσης ζωντανές εμφανίσεις από το 1969 με τους “Band”. Οι επικρίσεις ήταν έντονες και ο Ντίλαν μπήκε γρήγορα ξανά στο στούντιο. Την ίδια χρονιά βγάζει το LP “New Morning” που ξεχώριζε για τον ήπιο, “γρατζουνιστό” του ήχο. Στις 9 Ιουνίου 1970 λαμβάνει τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα στη μουσική στο Πρίνστον.

Το καλοκαίρι εκείνο, ο Τζορτζ Χάρισον, με τον οποίο έγραψαν τα τραγούδια “I'd Have You Anytime”, “If Not For You”, τον έπεισε να εμφανιστεί σε φιλανθρωπική συναυλία για το Μπαγκλαντές. Την ίδια περίοδο βγαίνει το σινγκλ “Watching the River Flow”, ενώ παρουσιάζει το πρώτο πολιτικό τραγούδι μετά τα μέσα των 60's. Το 1971 ο κόσμος θα γνωρίσει τον συγγραφέα Ντίλαν, αφού εκδόθηκε το το βιβλίο “Tarantula”. Η προσπάθεια του δεν έλαβε και τις καλύτερες κριτικές, αν και ήταν ο τρόπος του να βάλει το κοινό στο πνευματικό του κόσμο. Πρόκειται για πειραματική, πεζόμορφη ποίηση.

Ο Ντίλαν μετείχε στο άλμπουμ “Rock of Ages” (1972) των “Band”, χωρίς να φαίνεται το όνομα του. Το 1972 εμφανίστηκε στην ταινία του Σαμ Πέκινπα “Η μεγάλη μονομαχία” για την οποία έγραψε το μουσικό θέμα. Τον επόμενο χρόνο θα έρθει το βιβλίο “Writings and Drawings by Bob Dylan” στο οποίο περιέχονται στίχοι και σχέδια. Την ίδια χρονιά θα μετακομίσει στο Μαλιμπού και ενώ έχει πέσει έξω με την “Columbia”, υπογράφει με τη δισκογραφική “Asylum Label”. Το 1974 θα κυκλοφορήσει το άλμπουμ “Planet Waves”. […] Με τους “Band” έδωσε 39 σόου σε 21 πόλεις πουλώντας 651 χιλιάδες εισιτήρια. Οι τρεις τελευταίες εμφανίσεις ηχογραφήθηκαν για το “Before the Flood” (1974).

Το 1975 θα βγει στην αγορά το “Blood on the Tracks” και τον Ιανουάριο του 1976 το σπουδαίο “Desire”. Εκείνη την περίοδο ο Ντίλαν συνεργάζεται με διάφορους μουσικούς και δημιουργεί το “Rolling Thunder Revue”, ένα ιδιαίτερο μουσικό καραβάνι. Ξεκίνησαν εμφανίσεις σε μικρούς χώρους και κατέληξαν να παίζουν σε ανοιχτά, μεγάλα, γήπεδα. Έπαιξαν για τον άδικα καταδικασμένο πυγμάχο Ρούμπιν Κάρτερ χωρίς όμως να μαζέψουν χρήματα. Μπόρεσαν να βοηθήσουν να οριστεί νέα δίκη, όμως ο Κάρτερ καταδικάστηκε πάλι. Επίσης, μάρτυρας στη δίκη κατέθεσε μήνυση εναντίον του Ντίλαν για τη χρήση του ονόματος “Hurricane” (σ.σ ψευδώνυμο του Κάρτερ). Ο Ντίλαν τελικά δεν κατηγορήθηκε και ομοσπονδιακός δικαστής ανέτρεψε την απόφαση για τον Κάρτερ θέτοντας τον ελεύθερο.

Το 1976 εμφανίστηκε στο αποχαιρετιστήριο κονσέρτο των “Band” (The Last Waltz) το οποίο κινηματογραφήθηκε από τον Μάρτιν Σκορσέζε. Δυο χρόνια μετά σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε στην ταινία “Renaldo and Clara” και έκανε μια μεγάλη περιοδεία όπου και ηχογράφησε το “Live at Budokan”. Το 1979 θα κερδίσει το πρώτο του Γκράμι για το “Slow Train Coming” (1979). Ακολουθούν τα “Saved” και “Shot of Love”. Το 1983 θα κυκλοφορήσει το “Infidels”. Ένα χρόνο πριν έχει ταξιδέψει στο Ισραήλ. Το άλμπουμ ήταν περισσότερο ωμό παρά θρησκευτικό. Με το κομμάτι “Neighborhood Bully” μπαίνει και πάλι στην πολιτική αλλά χωρίς να εκτιμά σωστά την κατάσταση μια κι αυτό θεωρείται υπεράσπιση της πολιτικής των ισραηλινών στην Παλαιστίνη.

Η κυκλοφορία του “Biograph”, πενταπλό LP με 18 ανέκδοτα κομμάτια, έδωσε νέα προοπτική στην καριέρα του, όμως το “Empire Burlesque”, την ίδια χρονιά, μπέρδεψε τους ακροατές με τις δεύτερες φωνές και την ακατάστατη παραγωγή. Ακολούθησε το πρόχειρο και αινιγματικό “Knocked Out Loaded” και το 1987 βγαίνει το “Dylan and the Dead”, συνεργασία με τους “Grateful Dead”. Την επόμενη χρονιά θα παραδώσει το “Down in the Groove”.

Το τέλος της δεκαετίας του '80 συνεχίζει να είναι παραγωγικό και... τιμητικό. Το 1989 θα εισαχθεί στο “Rock and Roll Hall of Fame” και θα βγάλει το άλμπουμ Oh Mercy”, η καλύτερη δουλειά του εκείνη τη δεκαετία. Το “Under the Red Sky” ήταν η συνέχεια του.

Το 1990 θα λάβει την ύψιστη πολιτιστική τιμή από τη Γαλλία μια και ονομάστηκε “Διοικητής του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων”. Την επόμενη χρονιά θα τιμηθεί για την προσφορά του με το βραβείο “Lifetime Achievement Award”και στην ομιλία του θα προκαλέσει σύγχυση. Ο λόγος του χαρακτηρίστηκε φαντασιόπληκτος και η απόδοση του “Masters of War” ακατάληπτη. Εκείνη την περίοδο θα ανοίξει το (μουσικό) θησαυροφυλάκιο του και θα δώσει στο κοινό το “The Bootleg Series, Vols. 1-3” στο οποίο περιλαμβάνονται κομμένες σκηνές, ζωντανά κομμάτια, ντέμο κι άλλα σπάνια ντοκουμέντα που αποδείκνυαν τη δεξιοτεχνία του.

Τον Οκτώβριο του 1992 η “Columbia” γιόρτασε τα 30 χρόνια από τον πρώτο δίσκο του Ντίλαν. Διοργάνωσε, λοιπόν, συναυλία στο “Madison Square Garden” όπου συμμετείχαν πάνω από 30 καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων οι Τζόνι Κας, Έρικ Κλάπτον, Νιλ Γιανγκ, Λου Ριντ. Ακολούθησαν δύο άλμπουμ, το “Good as I Been to You” και το “World Gone Wrong”.

Στα μέσα της δεκαετίας του '90 αποφάσισε να ξανακάνει ζωντανές εμφανίσεις αφού πρώτα δημιούργησε μία από τις καλύτερες μπάντες της καριέρας του. Επιπλέον, σταμάτησε να πετά τραγούδια του και έπαιζε τις καλύτερες συνθέσεις του τόσο σε κάντρι-ροκ εκδοχή όσο και σε ακουστική. Το 1994 θα κάνει θριαμβευτική εμφάνιση στο Γούντστοκ το οποίο είχε σνομπάρει το 1969! Στα τέλη του ίδιου έτους θα παίξει στο MTV's Unplugged (σ.σ ηχογράφηση μόνο με ακουστικά μέσα) και το 1995 θα βγει το άλμπουμ “Unplugged”. Δυο χρόνια μετά θα παρουσιάσει το “Time Out of Mind” και θα σαρώσει. Την ίδια χρονιά θα έχει προβλήματα με την καρδιά και το 1998 θα λάβει τρία Γκράμι, ενώ θα βγει στην αγορά το “The Bootleg Series Vol.4: Live 1966: The Royal Albert Hall Concert”, πλέον θεωρείται θρυλικό.

Την αυγή του νέου αιώνα θα τιμηθεί με το “Polar Prize”, ετήσιο μουσικό βραβείο που απονέμεται από τη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής της Σουηδίας και θα ερμηνεύσει το τραγούδι “Things Have Changed”. Το κομμάτι ήταν το σάουντρακ της ταινίας “Wonder Boys”. Γι' αυτό, εκτός από Γκράμι, έλαβε και το βραβείο Όσκαρ. Το καλοκαίρι του 2001 θα βγάλει το LP “Love and Theft” και με φωνή “σπασμένη” και δυσοίωνη θα κάνει το άλμπουμ σίγουρη επιτυχία. Οι κριτικοί το χαρακτήρισαν “αποκαλυπτικό” και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά αφού έφθασε στην αγορά την 11η Σεπτεμβρίου 2001!

Ο Ντίλαν από κει και πέρα άντλησε από το ανεξάντλητο υλικό του για να συνεχίσει τη σειρά “The Bootleg Series” και να κυκλοφορήσει το “Live at the Gaslight 1962”. Την ίδια περίοδο εξέδωσε τα απομνημονεύματα του (Chronicles Vol.1) τα οποία απέσπασαν θετικά σχόλια. Το 2005 ο Μάρτιν Σκορσέζε θα κάνει ντοκιμαντέρ για τη ζωή του. Ο ίδιος όμως δεν παραιτείται και συνεχίζει. Έτσι, το 2006 το κοινό θα γνωρίσει το 30ο του άλμπουμ (Modern Times) με το οποίο θα ανέβει στην κορυφή των προτιμήσεων των ακροατών, ενώ το “Rolling Stone” θα το βαθμολογήσει με πέντε αστέρια.

Η προσωπικότητα και το έργο του δεν σταματούσαν να προκαλούν και να ελκύουν. Το 2007, λοιπόν, ο Τοντ Χέινς θα σκηνοθετήσει το σουρεαλιστικό φιλμ “I'm Not There” στο οποίο έξι ηθοποιοί διαφορετικού γένους και φυλής -Κρίστιαν Μπέιλ, Κέιτ Μπλάνσετ, Μάρκους Καρλ Φράνκλιν, Ρίτσαρντ Γκιρ, Χιθ Λέτζερ, Μπεν Ουίσο- ενσαρκώνουν τον Ντίλαν. Ο ίδιος δεν περιοριζόταν φυσικά και το 2004 είχε λάβει μέρος σε διαφήμιση της εταιρίας εσωρούχων “Victoria's Secret”, ενώ το 2009 συνεργάστηκε με τον παραγωγό και ράπερ Wil. i. am για διαφήμιση του “Super Bowl” και παρουσίασε δύο ακόμη άλμπουμ.

Η πορεία του Ντίλαν στη μουσική θα έμενε ανολοκλήρωτη αν δεν επιβεβαίωνε τη στιχουργική του δεινότητα η Ακαδημία Νόμπελ. Η αναγνώριση φυσικά είχε προηγηθεί και άλλωστε δεν ήταν αναγκαία. Ωστόσο, η κορυφαία διάκριση στη λογοτεχνία κάνει ορατή την ολότητα του παγκόσμιου φαινομένου Ντίλαν. Ο Ντίλαν υπήρξε στρατευμένος καλλιτέχνης όχι με την πολιτική έννοια της στράτευσης, αλλά με τη θρησκευτική. Η προσήλωση του στην τέχνη του τον έκανε ξεχωριστό, μόνιμη αναγεννητική, αναμορφωτική δύναμη. Τίποτε άλλο δεν μετρούσε γι' αυτόν και αυτός ο εκούσιος απομονωτισμός τον έκανε αντικοινωνικό, ενοχλητικό, με συμπεριφορά στα όρια της αγένειας. Αυτός όμως ήταν και είναι ο Ντίλαν και δεν περιμένει τίποτα. Την αντίδραση μας μόνο. Του αρκεί για να συνεχίσει να ανακαλύπτει και να προχωρά.

Πηγές

-RollingStone

-New York Times