Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η ψυχική υγεία ορίζεται ως «η κατάσταση ευημερίας στην οποία κάθε άτομο αντιλαμβάνεται τις δικές του δυνατότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει το φυσιολογικό, το άγχος της ζωής, μπορεί να λειτουργήσει παραγωγικά και γόνιμα και είναι σε θέση να συνεισφέρει στην κοινότητά του» και δεν αποτυπώνεται μόνο στην έλλειψη ασθένειας.
Μέχρι πρότινος οι ψυχικές ασθένειες μεταξύ αθλητών θεωρούνταν «πολυτέλεια» ή «παιδιαρίσματα» και κανείς δεν έδινε την απαιτούμενη σημασία σε αυτούς τους ανθρώπους που θεωρούνταν ότι τα έχουν όλα και δεν είχαν φυσικά τη «δυνατότητα» να νοσήσουν ή έστω και να αναφέρουν ότι βίωναν συναισθηματική φόρτιση εξαιτίας μιας ασθένειας. Περιορισμένη προσοχή έχει δοθεί στον ρόλο του φύλου στην ψυχική υγεία των αθλητών παρά το γεγονός ότι τα ποσοστά μεταξύ ανδρών και γυναικών διαφέρουν σημαντικά, με τις γυναίκες να εκδηλώνουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά σε συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους και στρες αλλά και χαμηλότερη ποιότητας ζωής σε σχέση με τους άντρες. Η κατανόηση των παραγόντων που επιδρούν σε αυτό το αποτέλεσμα φαίνεται να είναι μην είναι επαρκής.
Έχει καταγραφεί ότι οι γυναίκες αθλήτριες βιώνουν στρεσογόνα συναισθήματα σχετικά με σεξουαλικά σχόλια που προκαλούνται από στερεοτυπικές αντιλήψεις για το σώμα τους αλλά και πληθώρα ανεπιθύμητων μηνυμάτων μέσω κοινωνικών δικτύων. Σε ότι αφορά τον elite αθλητισμό σε πρόσφατη έρευνα σχετικά με την ψυχική υγεία ανδρών και γυναικών Αυστραλών κορυφαίων αθλητών από ατομικά και ομαδικά αθλήματα, αναδείχτηκαν σημαντικά θέματα σχετικά με την ψυχική υγεία των γυναικών. Πιο συγκεκριμένα οι γυναίκες αθλήτριες φάνηκε να βιώνουν υψηλότερα ποσοστά συμπτωμάτων ψυχικής υγείας καθώς, επίσης και περισσότερες δυσμενείς εμπειρίες ζωής που αφορούσαν διαπροσωπικές συγκρούσεις, οικονομικές δυσχέρειες αλλά και φυλετικές διακρίσεις σε σχέση με τους άντρες αθλητές.
Στον αντίποδα, οι άντρες αθλητές ανέφεραν υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ χωρίς, ωστόσο, να παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επιπλέον, εμφάνισαν ικανοποιητικά ποσοστά ψυχικής ευεξίας. Ωστόσο, οι οικονομικές δυσκολίες φάνηκαν να επηρεάζουν αρκετά τις δυσμενείς εμπειρίες ζωής ακόμη και τους άντρες αθλητές. Μία πιθανή εξήγηση για το ότι οι άντρες παρουσιάστηκαν με υψηλή αυτοεκτίμηση παρά το γεγονός ότι κατέφευγαν σε υψηλή κατανάλωση αλκοόλ είναι ότι οι άντρες αθλητές είναι λιγότερο πιθανό να αναφέρουν τα συμπτώματα που βιώνουν για λόγους ανδρισμού, με εξαίρεση τον οικονομικό παράγοντα ο οποίος φάνηκε να διαδραματίζει σπουδαιότερο ρόλο στις δυσκολίες.
Ένας ακόμη παράγοντας ο οποίος αντανακλά μειωμένη ψυχική ευεξία και πλήττει κυρίως τις γυναίκες είναι η εικόνα σώματος, αλλά και η σεξουαλικοποίηση ορισμένων αθλημάτων. Σε πολλές έρευνες αποτυπώνονται αποτελέσματα σχετικά με αυξημένη ενασχόληση με τα κιλά στις γυναίκες αθλήτριες αλλά και στον τρόπο ντυσίματος. Πρόσφατο παράδειγμα αυτό της Γερμανικής ομάδας της ρυθμικής γυμναστικής στα προκριματικά των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκυο το 2021 όπου οι γυναίκες αθλήτριες αντέδρασαν με πρωτόγνωρο για τα χρονικά του αθλήματος τρόπο, επιλέγοντας να αγωνιστούν με εμφανίσεις που κάλυπταν το σώμα τους όσο εκείνες ήθελαν και όχι όσο οι άτυποι κανόνες του αθλήματος υποδείκνυαν.
Χαρακτηριστικά, οι αθλήτριες ανέφεραν ότι ενώ οι κανονισμοί επιτρέπουν την κάλυψη ολόκληρου του σώματος από εμφανίσεις ακόμη και στις διεθνείς διοργανώσεις, ωστόσο, μέχρι σήμερα μόνο οι άνδρες γυμναστές έχουν τη δυνατότητα να φορούν είτε χαλαρά σορτσάκια είτε μακριά κολάν, ενώ οι γυναίκες και τα κορίτσια υποχρεώνονται να φορούν κορμάκια εφαρμοστά και κοντά, κάτι που πολλές φορές συναισθηματικά φορτίζει τις αθλήτριες σχετικά με την εικόνα σώματος που πρέπει να προβάλλουν και δημιουργεί αυξημένα θέματα συναισθηματικής υγείας.
Καταληκτικά θα λέγαμε ότι τα θέματα της ψυχικής υγείας αναδεικνύονται περισσότερο στο γυναικείο φύλο ακόμη και στον αθλητισμό, με τις γυναίκες ωστόσο να φαίνεται ότι είναι πιο «έτοιμες» να μιλήσουν και να αναλάβουν δράση γι’ αυτό».
Φρόσω Πατσού
Ph.D, M.Sc. Ψυχολόγος – Αθλητικός Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτιδα Εθνικής Ομάδας Στίβου
πρ. αθλήτρια Εθνικής & Ολυμπιακής Ομάδας Στίβου– OLYMPIAN